با گسترش خسارت‌های قطعی برق به‌ویژه در کشاورزی و بلند شدن فریاد کشاورزان و گاه کناره‌گیری آنها از ادامه فعالیت و هشدارهای بحرانی شدن این مسئله در آینده و تحت‌تاثیر قرارگیری امنیت غذایی کشور، وزارت جهاد کشاورزی راهکار استفاده از پنل‌های خورشیدی را به‌عنوان راهکاری برای حل این چالش باتوجه به ظرفیت فراوان کشور در این حوزه در پیش گرفت.

لزوم حرکت به سمت بهره‌مندی از انرژی خورشیدی

علیرضا کفش‌کنان، کارشناس حوزه انرژی‌وبرق نیز در گفت‌وگو با روزنامه صمت، با تاکید بر کمبود برق در کشور و لزوم حرکت به‌سمت بهره‌مندی از انرژی‌های تجدیدپذیر گفت: کمبود برق از گذشته تاکنون در کشور وجود داشته است، اما دلیل اینکه در حال ‌حاضر بیش از گذشته احساس می‌شود، این است که در گذشته دولت ترجیح می‌داد تا کمبود برق را بیشتر به صنایع تحمیل کند، اما دولت فعلی ترجیح داده است که بخشی از این قطعی‌ها نیز، متوجه بخش تجاری و خانگی نیز بشود. به‌گفته وی، دلیل چالش برق ناترازی بین تولید و مصرف است، میزان رشد مصرف سالانه ما ۵ تا ۸ درصد است، در حالی که ظرفیت نیروگاهی ما به این میزان افزایش پیدا نمی‌کند. کارشناس حوزه انرژی‌وبرق درباره چرایی لزوم حرکت به‌سمت احداث نیروگاه‌های خورشیدی نیز گفت: در گذشته به‌دلیل اینکه از منابع عظیم گاز برخوردار بودیم و ساخت نیروگاه‌های حرارتی به‌نسبت نیروگاه‌های خورشیدی بسیار ارزان‌تر بود، احداث نیروگاه‌های حرارتی برای ما اولویت داشت، اما اکنون به‌دلیل اینکه با کمبود شدید گاز، نزدیکی نرخ احداث نیروگاه‌های خورشیدی به حرارتی و دوره کوتاه احداث نیروگاه‌های حرارتی اولویت تغییر یافته است. وی بااشاره به طرح احداث سالانه نیروگاه خورشیدی ۱۰هزار مگاواتی وزارت نیرو، گفت: اینکه بتواند به این رقم برسد یا نه، مشخص نیست، اما هرچقدر که بتواند از این میزان را تامین کند نیز، گام بسیار مهمی خواهد بود. توجه داشته باشید که در حال ‌حاضر کل ظرفیت نیروگاه تجدیدپذیر ما حدود هزار و ۳۰۰مگاوات است که فقط ۱.۵درصد ظرفیت تولید نیروگاهی کشور را تشکیل می‌دهد. وی در ادامه بااشاره به حرکت دنیا به‌سمت کشاورزی با انرژی تجدیدپذیر گفت: چند سالی است که مسئله کشاورزی دوگانه در سطح جهان مطرح شده که در واقع تلفیقی بین کشاورزی سنتی با تکنولوژی انرژی خورشیدی است. باتوجه به اینکه ایجاد مزارع خورشیدی نیاز به زمین دارد و این مسئله ممکن است به‌طورطبیعی بخش کشاورزی را تحت‌تاثیر قرار دهد، متخصصان و صاحب‌نظران توانستند با ایجاد رابطه‌ای بین این دو موضوع «اگری ولتاییک/Agrivoltaics» را مطرح کردند. براساس این طرح به‌ویژه در اقلیم‌های خشک و نیمه‌خشک، در زمین‌ها با چیدمان خاصی سازه‌های خورشیدی قرار می‌گیرند، این پنل‌ها تابش نور خورشید را بر زمین‌های کشاورزی مقداری محدود می‌کنند، این مسئله ضمن اینکه موجب کاهش مقداری از تبخیر آب می‌شود، در محصولاتی که نیاز زیادی به تابش نور خورشید ندارند نیز، این تابش را محدود و به‌نوعی سایه مطلوبی را برای برخی محصولات کشاورزی ایجاد می‌کند. این طرح در کشور ما بسیار می‌تواند کمک‌حال بخش کشاورزی باشد. وی در ادامه بااشاره به کاربرد انرژی خورشیدی در کشاورزی، گفت: در بخش کشاورزی، پنل‌های خورشیدی می‌توانند در تامین انرژی برای پمپ‌های کشاورزی به‌ویژه در مناطقی که به شبکه برق نیز دسترسی ندارند، تامین برق سیستم‌های آبیاری قطره‌ای، تامین انرژی سیستم‌های هوشمند کشاورزی مانند سنسورهای رطوبتی خاک، سنجش دما و رطوبت هوای گلخانه و... یاری‌رسان بخش کشاورزی شوند. وی ادامه داد: استفاده از این سیستم‌های هوشمند در بهینه‌سازی مصرف آب بخش کشاورزی نیز می‌تواند بسیار کمک‌کننده باشد. باتوجه به اینکه بیش از ۸۰ درصد آب کشور در این بخش استفاده می‌شود، اگر بتوان با استفاده از این سیستم‌ها در مدیریت مصرف آب بهره برد، کمک بسیار زیادی به مدیریت مصرف آب کشور خواهیم کرد، همچنین این پنل‌ها می‌توانند در تامین انرژی ماشین‌آلات و تجهیزات کشاورزی در مزارع که معمولا از موتورهای بنزینی و گازوئیلی استفاده می‌کنند نیز، کمک‌کننده باشند، همچنین در خشک‌کن‌هایی که برای برخی محصولات کشاورزی مورداستفاده قرار می‌گیرد نیز، این پنل‌ها می‌توانند در تولید برق، گرما و حرارت، یاری‌رسان خشک‌کن‌های خورشیدی باشند. در مجموع استفاده از پنل‌های خورشیدی می‌تواند موجب کاهش استفاده از سوخت‌های فسیلی و انتشار کربن باشد.

 وی با تاکید بر اینکه باتوجه به مزایای انرژی خورشیدی برای دولت، محیط‌زیست و کشاورزان، دولت باید حتما مشوق‌های لازم را برای حرکت به‌سمت استفاده از این انرژی به کشاورزان فراهم کند، گفت: استفاده از این نوع انرژی، در دولت موجب کاهش هزینه‌های دولت در دو بخش صرفه‌جویی در شبکه‌های احداث توزیع و در بخش اقتصاد برق می‌شود. باتوجه به اینکه به‌ازای مصرف هر مترمکعب گاز در نیروگاه‌های حرارتی حدود ۳.۵ کیلووات برق برای شبکه تولید می‌شود، اگر دولت کاهش درآمدی را که از توقف صادرات گاز به‌دلیل تامین نیاز داخل کشور دارد، در بخش احداث نیروگاه‌ها و پنل‌های خورشیدی برای کشاورزان سرمایه‌گذاری کند، به‌نفع دولت خواهد بود و هزینه‌های او را به‌شدت کاهش خواهد داد. وی همچنین درباره مزایای بهره‌مندی از پنل‌های خورشیدی برای محیط‌زیست نیز گفت: باتوجه به اینکه ایران هفتمین تولیدکننده گازهای گلخانه‌ای در جهان بوده و در پیمان‌نامه پاریس نیز به‌طورجدی تعهد داده است که در حالت تحریم، حدود ۴۰ میلیون تن و در صورت غیرتحریمی، ۸۰ میلیون تن از تولید گازهای گلخانه‌ای خود را کاهش دهد، استفاده از این پنل‌ها می‌تواند موجب کاهش انتشار کربن و گازهای گلخانه‌ای می‌شود. حال اگر بتوانیم این رقم را بیشتر از تعهد خود انجام دهیم، می‌توانیم از اعتبارات بین‌المللی خوبی نیز برخوردار شویم و برای کشور درآمدزایی کنیم که باز هم به‌نوعی برای اقتصاد دولت و ملت سودمند است. وی افزود: استفاده از این نوع انرژی  ضمن اینکه می‌تواند موجب کاهش هزینه‌های کشاورزی (در تحمیل هزینه‌های انتقال شبکه برق کشاورزی) شود، می‌تواند موجب برخورداری آنها از برق قابل‌اطمینان و انرژی پایدار نیز باشد. وی در پاسخ به اینکه آیا دولت باید متولی این امر باشد یا بخش خصوصی نیز گفت: اکنون دولت پول زیادی برای سرمایه‌گذاری در این بخش ندارد و حتما باید از بخش خصوصی کمک بگیرد. زمانی به صنایع قانون مانع‌زدایی از صنعت برق ابلاغ شد که براساس آن، صنایع باید سالی یک درصد از برق مصرفی خود را با احداث نیروگاه خورشیدی تامین کنند و تا ۵ سال آینده این میزان را به ۵ درصد برسانند.

 در غیر این صورت، دولت این ۵ درصد را به نرخ آزاد با آنها حساب خواهد کرد، بنابراین در این بخش انگیزه لازم برای استفاده از این نوع انرژی در صنایع ایجاد شده است و اکنون بسیاری از صنایع به‌ویژه صنایع فولادی بزرگ کشور به‌سمت احداث نیروگاه خورشیدی حرکت کرده‌اند و بزرگ‌ترین نیروگاه خورشیدی کشور با ظرفیت ۶۰۰ مگاوات توسط فولادمبارکه در حال احداث است. در نظر بگیرید که ظرفیت بزرگ‌ترین نیروگاه خورشیدی در حال بهره‌برداری کشور، ۱۰ مگاوات و بزرگ‌ترین نیروگاه در حال احداث نیز ۳۰ مگاوات است. اما درباره بخش کشاورزی به‌دلیل نداشتن ظرفیت لازم در استفاده از این شیوه این امر مقداری مشکل به‌نظر می‌رسد، راه‌حل این است که وام‌هایی برای کشاورزان در نظر گرفته شود تا بتواند آنها را در بهره‌مندی از این نیروگاه‌ها کمک کند.

تجهیز ۴۰۰ چاه کشاورزی خراسان‌رضوی به پنل خورشیدی

باتوجه به اهمیت این موضوع و لزوم بهره‌مندی از انرژی خورشیدی در بخش کشاورزی در سال‌های اخیر وزارت جهاد کشاورزی این مسئله را در دستور کار قرار داده است. در همین راستا، غلامرضا قنبری، مدیر کل جهاد کشاورزی استان خراسان‌رضوی ۲۶ آذر، از تجهیز ۴۰۰ چاه کشاورزی استان به پنل‌های خورشیدی خبر داد و گفت: در تلاش هستیم تا سطح پوشش انرژی‌های تجدیدپذیر را در گستره چاه‌های کشاورزی استان گسترش دهیم.

وی گفت: به‌دلیل تامین برق چاه‌های کشاورزی، بهره‌مندی از پنل‌های خورشیدی، در دستور کار قرار گرفت و استان خراسان‌رضوی به‌عنوان استان پیشرو در این بخش، حدود ۴۰۰ چاه کشاورزی خود را به پنل‌های خورشیدی تجهیز کرد. در بودجه سال ۱۴۰۳ تامین انرژی واحدهای تولیدی در بخش کشاورزی با ظرفیت انرژی تجدیدپذیر بیشتر موردتوجه قرار گرفت.

قنبری اظهار کرد: بخش کشاورزی به‌دلیل بارش نزولات جوی خوشحال است، اما در بخش زراعت باید یک‌سری مسائل را مدنظر قرار دهیم. ممکن است خسارت‌هایی به‌دلیل تنش‌های دمایی در مسیر کاشت، داشت و حتی برداشت به محصولات وارد شود که اگر برخی موارد را رعایت نکنیم، راندمان تولیدی که امروز درباره آن صحبت می‌کنیم، کاهش پیدا کرده و منجر به این می‌شود که کشاورزی از حیث اقتصادی خود خارج شود.

تخصیص ۵۰۰ میلیارد ریال برای تجهیز چاه‌های کشاورزی خراسان‌شمالی

همچنین محمد محمدزاده، رئیس سازمان جهاد کشاورزی خراسان‌شمالی نیز در گفت‌وگویی در آغاز استفاده از پنل خورشیدی برای چاه‌های کشاورزی خراسان‌شمالی خبر داد و گفت: اقدامات لازم برای تجهیز ۲۰ حلقه چاه کشاورزی در استان با ارائه تسهیلات قرض‌الحسنه به نیروگاه‌های خورشیدی کوچک انجام شد. تسهیلات قرض‌الحسنه از محل دفتر امور روستایی استانداری خراسان‌شمالی برای این مهم اختصاص داده می‌شود.

وی افزود: در تلاش هستیم تا از محل کمک‌های فنی و اعتباری، ۱۴۰حلقه چاه کشاورزی مجهز به نیروگاه خورشیدی و برق موردنیاز چاه‌ها از این پنل‌ها تامین شود. به‌گفته وی؛ چاه‌های آب کشاورزی به‌طورمتوسط ۳۶کیلومگاوات برق نیاز دارند که ۱۰میلیارد ریال برای تامین برق آنها اعتبار موردنیاز است.

وی با بیان اینکه تجهیز چاه‌های آب به پنل خورشیدی در اولویت جهاد کشاورزی استان است و تعداد زیادی بهره‌بردار در این زمینه مشارکت می‌کنند، ادامه داد: ۲ هزار و ۴۰۰میلیارد ریال اعتبار برای تجهیز چاه‌های آب استان به پنل خورشیدی نیاز است که در مرحله نخست ۵۰۰ میلیارد ریال آن تخصیص یافت.

وی تصریح کرد: طرح ایجاد نیروگاه خورشیدی با هدف افزایش تولید، بالا بردن انگیزه کشاورزان در زمان پیک مصرف برق و جلوگیری از ضررهای قطعی برق و تولید انرژی پاک اجرا می‌شود. چاه‌های ریزشی و چاه‌های با تعداد بهره‌بردار زیاد، در اولویت دریافت تسهیلات انرژی خورشیدی قرار دارند.

توسعه مزارع پنل خورشیدی، تنها راه برون‌رفت کشاورزان از مشکلات

پیش از این نیز علی صفری، رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان مرکزی نیز توسعه مزارع پنل خورشیدی را تنها راه برون‌رفت کشاورزان از مشکلات قطعی برق و جلوگیری از خسارت به این قشر دانست.

وی گفت: ناترازی برق و خاموشی چاه‌های کشاورزی در سال‌های اخیر خسارت‌های زیادی به بخش کشاورزی استان وارد کرده است. بر همین اساس، پیگیری‌های متعددی از سوی جهاد کشاورزی برای ایجاد نیروگاه‌های خورشیدی و بادی انجام شده که موفقیت‌هایی نیز حاصل شده است. رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان مرکزی اظهار کرد: دولت در زمینه رفع مشکل ناترازی انرژی، مشوق‌هایی را در نظر گرفته و قانون‌گذار نیز زمینه افزایش تولید انرژی‌های تجدیدپذیر را فراهم کرده،زیرا سهل‌الوصول‌ترین مسیر برای رفع مسئله ناترازی، تولید انرژی پاک در پیک مصرف است. به‌گفته صفری؛ ۸۰ درصد برق در بخش‌های صنعت و کشاورزی استان مصرف می‌شود و راهکار ناترازی انرژی در استان ایجاد مزارع خورشیدی است.

سخن پایانی

با شکوفایی صنعت انرژی خورشیدی، کاربردهای آن نیز افزایش یافته که یکی از این موارد در بخش کشاورزی است، در این بخش با قرار دادن پنل‌های خورشیدی در بالای محصولات در حال رشد، بهره‌وری زمین تا حد قابل‌توجهی افزایش می‌یابد. اگری ولتاییک روشی جدیدی به‌منظور استفاده همزمان از انرژی خورشیدی و کشاورزی سنتی است؛ هرچند تکنولوژی اگری ولتاییک هنوز به بحث، آزمایش و توسعه بیشتر نیاز دارد، اما واضح است که این روش چشم‌انداز وسیعی برای جامعه و کسب‌وکارها خواهد داشت. بر همین اساس کارشناسان کشاورزی ایجاد نیروگاه‌های خورشیدی در این بخش را راه برای برون‌رفت از خاموشی برق صنعت و کشاورزی می‌دانند، اما در این راه نیاز است که بانک‌ها تسهیلات ویژه‌ای را برای کمک به تسهیل این بخش در نظر داشته باشند.