این‌بار بخش خصوصی را بازی دهید
سال‌هاست که اقتصاد با سد بزرگی به نام تحریم رو‌به‌رو است. کافی است که نگاهی به آمار تجارت داشته باشید تا شاهد آثار مخرب قرارگیری ایران در لیست سیاه FATF باشید. اما گویی با روی کار آمدن دولت چهاردهم اوضاع کمی تفاوت پیدا کرده و آشتی با دنیا در دستور کار قرار گرفته و حال دولت چهاردهم عزم خود را برای حل مشکل FATF جزم کرده است. مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهوری بهتازگی در رابطه با FATF گفت: اینکه برخی‌ها FATF را قبول ندارند، باید توضیح دهند چرا و مشکل آن چیست؟ نباید بدون اینکه فلسفه و اصل موضوع را بدانیم، بگوییم آن را قبول نداریم. از نگاه کارشناسان، پیوستن به FATF خلاف نظر منتقدان، فرصت‌های جدیدی از جمله مبارزه با قاچاق سازمان‌یافته سلاح و مواد مخدر، اصلاح نظام بانکی، ارتقای جایگاه و وجهه بین‌المللی ایران و امکان استفاده از منابع مالی صندوق بین‌المللی پول و بانک جهانی را پیش‌روی ایران می‌گذارد.
آمار تجارت در دوران خروج از FATF
بنا بر گزارش‌های تجاری و نظرات کارشناسی، ایران از میانه دهه ۸۰ تا سال ۱۳۹۲ به‌طورکامل در انزوای بین‌المللی قرار گرفت و در همین دوران، بدترین شاخص‌های تراز تجاری به‌ثبت رسید که اوج آن به سال ۱۳۸۹ بازمی‌گردد که این شاخص تا منفی ۳۸ میلیارد دلار هم پسرفت داشت.
در سال‌های ۹۴ و ۹۵ یعنی در سال‌های اجرای برجام و حتی سال ۹۷، تراز تجاری ایران به‌ترتیب اعداد مثبت ۹۰۰ میلیون، ۳۰۰ میلیون و ۱.۷ میلیارد دلار را به‌ثبت رساند، یعنی دقیقا طی ۲ سالی که برجام در حال اجرا بود، تراز تجاری ایران مثبت شد.
در این بین حتی در سال ۹۷ هم که نخستین سال بازگشت تحریم‌های امریکا بود، بهترین عملکرد تجاری ایران در طول سال‌های پس از انقلاب به‌ثبت رسیده است.
در دهه ۸۰، افزایش حضور ایران در بازارهای بین‌المللی، گسترش تنوع کالاهای صادراتی و اضافه شدن خدمات به سبد صادراتی کشور و همچنین بهبود مناسبات سیاسی فضای مناسبی را برای ارتقای صادرات گمرکی کشور پدید آورد. این موارد موجب شد در دهه ۱۳۸۰، روند صادرات گمرکی کشور همواره صعودی باشد. آمارها نشان می‌دهد متوسط صادرات گمرکی طی بازه زمانی ۱۳۸۹ ـ ۱۳۸۱ برابر با ۱۳.۶۶ میلیارد دلار بوده و طی این مدت صادرات کشور سالانه به‌طورمتوسط ۲۳.۱۸ درصد رشد کرده است.
با آغاز دهه ۱۳۹۰ و اعمال تحریم‌ها، به‌طورمیانگین نرخ ارز حقیقی افزایشی بوده و نرخ رشد صادرات کشور نسبت به دهه قبل از آن، کاهش محسوسی داشته است. بررسی‌ها نشان می‌دهد، نرخ رشد صادرات در سال ۱۳۹۰ برابر با ۲۷.۳۷ درصد بوده، اما این نرخ در سال ۱۳۹۹، منفی ۱۵.۸۴ درصد به‌ثبت رسیده؛ یعنی کمترین نرخ رشد در دهه ۹۰. مسلما یکی از علل اصلی افزایش نوسان در نرخ رشد صادرات، افزایش نوسانات نرخ ارز در این دهه بوده است.
به‌طورکلی بنا بر قوانین اقتصادی انتظار می‌رود، افزایش نرخ ارز حقیقی، رشد صادرات و کاهش واردات را در پی داشته باشد، اما بررسی عملکرد این متغیرها بر یکدیگر در ایران نشان می‌دهد باوجود افزایش نرخ ارز حقیقی، میزان صادرات تنها در برخی گروه‌های کالایی افزایش یافته و در بیشتر گروه‌های تعرفه‌ای کاهش پیدا کرده یا اینکه افزایش قابل‌توجهی نداشته است.
ضرورت پیوستن به FATF برای افزایش سهم تجارت
صمد حسن‌زاده، رئیس اتاق ایران درباره ضرورت پیوستن به FATF برای افزایش سهم تجارت در بازارهای بین‌المللی و سهولت در نقل و انتقالات مالی و همچنین وعده‌های دولت چهاردهم درباره عضویت در این کارگروه ویژه مالی، اظهار کرد: FATF موضوعی است که همه دنیا به آن اعتقاد دارند و در ایران هم عمده موارد و الزامات FATF به‌اجرا می‌رسد، اما به هر حال برنامه‌هایی مطرح است که جمهوری اسلامی ایران باید آن را در اقدامات اقتصادی خود رعایت کند.
وی با تاکید بر اینکه باید عضویت در FATF را بپذیریم، ادامه داد: این موضوع برای اقتصاد و رشد اقتصادی مسئله بسیار مهمی است و ورود ایران به حوزه FATF می‌تواند در مسائل اقتصادی کمک‌کننده باشد و ارتباطات ما با دنیا را افزایش دهد.
رئیس اتاق ایران بااشاره به آخرین گزارش‌های دولتی‌ها از اقدامات انجام‌شده برای پیوستن به FATF گفت: در حال حاضر آقای پزشکیان و تمام تیم اقتصادی دولت هماهنگی‌های لازم را انجام می‌دهند که موضوع FATF برای فعالان اقتصادی و اقتصاد کشور و مردم حل شود. حسن‌زاده بااشاره به احتمال خروج موضوع FATF از مجمع تشخیص مصلحت، افزود: موضوع FATF در مجمع تشخیص مصلحت بررسی می‌شود، اما معتقدیم که قبلا این موضوع چندبار مطرح و بررسی شده و نیاز کشور این است که موضوع FATF با هماهنگی تمام تصمیم‌گیران و مسئولان کشور حل شود تا کشور بتواند سهم بیشتری از بازارهای جهانی داشته باشد و برای توسعه ارتباطات تجاری جهانی به FATF نیاز داریم.
بخش خصوصی در روند مذاکرات حضور داشته باشد
عبدالرضا رضایی هنجنی، رئیس اتاق مشترک ایران و سوئد، با بیان اینکه حل مشکل FATF مهم‌تر از رفع تحریم‌ها است به صمت گفت: بخش خصوصی در مذاکرات قبلی ایران و غرب نماینده‌ای نداشت؛ اما این نقیصه باید در دور جدید مذاکرات با حضور نماینده اتاق رفع شود.
وی با تاکید بر اینکه بخش خصوصی باید در مذاکرات حضور داشته باشد، اظهار کرد: در توافق قبلی ایران با اروپا مشکلی که وجود داشت، این بود که همه کارها را حتی در بخش تجاری، دیپلمات‌ها جلو بردند و بخش خصوصی نقشی نداشت. در این دور از گفت‌وگوهای ایران و غرب، باید بخش خصوصی و نماینده‌ای از اتاق ایران، به‌عنوان اهل فن در مذاکرات حضور پیدا کند.
توقع توسعه تجارت نداشته باشید
رضایی هنجنی با تاکید بر اینکه نباید توقع داشته باشیم که ناگهان به نقطه قبلی در تجارت با اروپا برگردیم و باید کم‌کم فضا را مهیا کنیم، افزود: تا زمانی که نتوانیم مشکلات نقل و انتقالات بانکی خود را با اروپا و البته همه دنیا، حل کنیم، نمی‌توانیم توقع توسعه تجارت داشته باشیم. باید یک‌بار برای همیشه در راستای برداشتن سد اصلی که مقابل ما است، تصمیم بگیریم و اقدام کنیم.
وی با بیان اینکه رفع تحریم‌ها زمانبر است، گفت: مهم‌تر از رفع تحریم‌ها، خروج ما از لیست سیاه FATF است. این مشکل باید زودتر حل شود. در غیر این صورت تحریم‌ها هم رفع شوند، نمی‌توانیم کاری از پیش ببریم. در حال حاضر که هنوز مذاکرات با غرب جدی‌تر نشده است، باید مشکل FATF را حل کنیم. باید از تجربه و دانش فنی بخش خصوصی در این مسیر استفاده شود. آنچه در نهایت حرف آخر را می‌زند، اقتصاد است. اگر تولید ناخالص داخلی قابل‌ملاحظه داشته باشیم، حرف‌مان در دنیا خریدار خواهد داشت. باید توسعه پایدار قابل‌توجه در اقتصاد ایجاد کنیم تا قدرت چانه‌زنی خود در مذاکرات سیاسی را نیز بالا ببریم. بنابراین اتاق ایران باید از الان با دولت مذاکره کند تا در گفت‌وگوهای آتی با غرب، به‌ویژه در حوزه اقتصاد و تجارت حضور داشته باشد.
اروپا؛ مهم‌ترین شریک تجاری ایران
رئیس اتاق مشترک ایران و سوئد با بیان اینکه بعد از انقلاب، اروپا به‌عنوان مهم‌ترین شریک تجاری چند دهه اخیر ایران مطرح بوده است، ادامه داد: حجم تجارت ما با اروپا پس از برجام، تا ۲۱ میلیارد دلار هم رسید، اما این میزان با شروع دوباره تحریم‌ها تقلیل رفت. دلیل عمده آن نبود زیرساخت‌ها، دوری ما از سوئیفت و عدم‌امکان نقل و انتقالات بانکی است.
وی در ادامه افزود: در سال ۹۷ حجم مبادلات ما با سوئد ۵۰۰ میلیون یورو بود، اما با شروع تحریم‌ها از سال ۲۰۱۹ به حدود ۶۰ میلیون یورو سقوط کرد و امسال (۲۰۲۴) در محدوده ۳۰ میلیون یورو است. طبیعی است که الان فضا بسته است و بیشتر شرکت‌های بزرگ به‌دلیل تحریم‌ها از ایران فاصله گرفتند.
رئیس اتاق مشترک ایران و سوئد، گفت: اگر بخواهیم با اروپا کار کنیم، باید درجه قابل‌ملاحظه‌ای از منطق تجاری را لحاظ کنیم. بخش خصوصی در حال حاضر می‌خواهد دست‌کم به جایگاه خود در سال ۲۰۱۵ در تجارت با اروپا برگردد. امیدوارم با اقدامات درست زمینه این امر فراهم شود.
سخن پایانی
قرارگیری ایران در لیست سیاه گروه ویژه اقدام مالی یا همان FATF، تاثیرات چشمگیری بر تجارت و اقتصاد کشور داشته و دارد. یکی از اصلی‌ترین اثرات قرارگیری ایران در لیست سیاه FATF، محدود شدن دسترسی به سیستم‌های مالی بین‌المللی است و بانک‌ها و موسسات مالی جهانی به‌دلیل تهدید تحریم‌ها و جریمه‌ها از تعامل با ایران اجتناب می‌کنند. این محدودیت‌ها باعث شده ایران قادر به انجام تراکنش‌های مالی و تجاری با سایر کشورها از طریق شبکه‌های جهانی مانند سوئیفت نباشد. در نتیجه، انتقال پول و سرمایه از ایران پیچیده و پرهزینه و موجب کاهش حجم تجارت خارجی و افزایش هزینه‌های واردات و صادرات شده است. امیدواریم باتوجه به تلاش‌های دولت چهاردهم در آینده‌ای نزدیک چالش بزرگ تجارت رفع شده و FATF روی خوش خود را به ایران نشان دهد.
