ریشه آلودگی هوا در روزهای سرد سال که خطرات فراوانی برای شهروندان اگرچه بخش مهمی از آن مازوت‌سوزی است، اما قطعا نمی‌توان از نقش مهم خودروها به‌ویژه فرسوده‌ها و به‌طور ویژه «دیزلی‌ها» در ظهور آلودگی هوا غافل ماند. به گزارش پرشین خودرو، با این اوصاف تردد خودروهای بی‌کیفیت و فرسوده، نه‌تنها یکی از عوامل ناترازی سوخت است بلکه آلودگی هوا را نیز تشدید می‌کند، خودروها و وسایل نقلیه موتوری فرسوده‌ای که با مصرف بالا و سوزاندن سوخت‌های فسیلی، گازهای گلخانه‌ای و آلاینده‌های مختلفی را منتشر می‌کنند.

معضل بزرگ فرسوده‌های آلاینده

احمد طاهری، مدیرکل مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم، معتقد است خودروهای دیزلی با سهم ۳۶ درصدی بالاترین نقش را در آلودگی هوا دارند و پس از خودروهای دیزلی ناوگان سواری با سهمی در حدود ۱۴ درصدی دومین منبع آلاینده در کلانشهرها محسوب می‌شود. مدیرکل محیط‌زیست و توسعه پایدار شهرداری تهران نیز معتقد است از کل عوامل آلاینده هوای تهران، سهم خودروهای سواری و تاکسی و وانت در مجموع ۵۶ درصد و به‌طور مجزا سهم خودروهای فرسوده و کاربراتوری ۲۱.۳ درصد است بنابراین معضل اصلی در کلانشهر تهران منابع متحرک هستند؛ چه ناوگان شخصی و چه ناوگان عمومی.

بنابراین فارغ از مسائل مربوط به نیروگاه‌سازی و غفلت دولت‌ها از این مهم، آنچه امروز بیش از هر مورد دیگری در آلایندگی هوا نقش دارد و نفس شهر را تنگ کرده است، مصرف بالای بنزین ناپاک در خودروهای بی‌کیفیت و فرسوده است. بنزینی که به گفته رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست علاوه بر عدم‌تطبیق با استانداردهای مصوب ملی، توسط خودروهایی مصرف می‌شود که کیفیت لازم را ندارند و به‌دلیل احتراق ناقص در همین خودروهای به‌ویژه مدل‌های فرسوده، ذرات معلق از دل آنها در فضا منتشر می‌شود.

نقش خودروهای فرسوده در ناترازِی مصرف سوخت

به راستی در حال حاضر چه میزان از خودروها و وسایل نقلیه موتوری در حال تردد در کشور فرسوده است و مصرف سوخت تقریبی آنها چه عددی است؟ براساس آخرین آمارها تعداد خودروهای سواری در حال تردد در کشور ۲۱ میلیون دستگاه است که از این تعداد یک میلیون و ۳۰۰ هزار دستگاه که ۶ درصد این خودروها را تشکل می‌دهد، فرسوده است. البته اگر سن فرسودگی را ۱۵ سال در نظر بگیریم، تعداد این خودروها به ۲.۵ میلیون دستگاه می‌رسد.

علاوه بر این ۱۲ میلیون و ۵۰۰ هزار دستگاه موتورسیکلت در سطح کشور تردد می‌کند که از این تعداد ۹۰ درصد و به عبارتی ۱۱ میلیون و ۲۰۰ هزار دستگاه موتورسیکلت فرسوده است در کشور تردد می‌کنند. در بخش خودروهای سنگین و اتوبوسی نیز آمارها حاکی است تعداد اتوبوس‌های درون‌شهری و برون‌شهری در حال تردد در سطح کشور ۴۵ هزار دستگاه است که از این تعداد ۳۱ هزار دستگاه و به عبارتی ۷۰ درصد فرسوده است، همچنین از یک میلیون و ۱۰۰ هزار دستگاه کامیون، کامیونت و کشنده نیز ۲۵۰ هزار دستگاه (۲۳ درصد) فرسوده است. همچنین از ۴۰۰ هزار تاکسی در حال تردد در کشور ۱۹۰ هزار دستگاه فرسوده است که ۴۸ درصد این ناوگان را تشکیل می‌دهد علاوه بر این ۳۴ هزار خودرو دولتی در سطح کشور تردد می‌کند که ۳۲ درصد از این خودروها یعنی ۱۱ هزار خودرو دولتی، فرسوده است. اما نکته‌ای که کارشناسان بر آن تاکید دارند مصرف سوخت خودروهای داخلی است که در هر ۱۰۰ کیلومتر ۱۰ تا ۱۲ لیتر بنزین مصرف می‌کنند در حالی‌که این عدد در دنیا ۴ لیتر در هر ۱۰۰ کیلومتر است. جالب‌تر اینکه هر یک از خودروهای فرسوده نسبت به خودرویی که فرسوده نیست ۱۴.۳ درصد مصرف بنزین بیشتری دارد؛ بنابراین به‌هیچ‌وجه نمی‌توان بر نقش ویژه خودروهای فرسوده در ایجاد ناترازی مصرف سوخت و افزایش آلایندگی هوا چشم بست. رئیس انجمن صنفی مراکز اسقاط خودروهای فرسوده معتقد است که علاوه بر خودروهای فرسوده، خودروهای نو نیز استانداردهای آلایندگی را نمی‌تواند پاس کنند در حالی که خودروهای خارجی در هر ۱۰۰ کیلومتر پیمایش بین ۳ تا ۴ لیتر بنزین مصرف می‌کنند، اما بهترین خودروهای تولیدی ما در هر ۱۰۰ کیلومتر، ۷ لیتر بنزین مصرف می‌کنند.

سهم خودروهای فرسوده در آلودگی هوا

اما برنامه دولت بر کاهش ناتراژی مصرف سوخت و خروج خودروهای فرسوده چیست و تا به امروز روند اجرای قانون هوای پاک چه تاثیری بر کاهش آلودگی هوا داشته است؟ براساس آخرین آمار رئیس ستاد نوسازی ناوگان حمل‌ونقل کشور اسقاط خودروهای فرسوده در سال جاری رشد ۳۰۰ درصدی داشته است. به گفته مهران سالاریه ظرف ۱۸ ماه گذشته با خروج بیش از ۲۳۰ هزار دستگاه خودرو فرسوده حدود ۲ میلیارد لیتر صرفه‌جویی در مصرف سوخت صورت گرفته است. به گفته این مقام مسئول با توجه به رشد اسقاط فرسوده‌ها در ۸ ماه امسال در مقایسه با سال گذشته، این جریان موجب ایجاد مازاد گواهی اسقاط خودرو در مراکز و یکی از دغدغه‌های مهم این صنعت شده است چنانچه به توجه به موضوع آلودگی هوا و ناترازی که در مصرف سوخت وجود دارد و از سویی افزایش هرساله خودروهای فرسوده در ناوگان حمل‌ونقل کشور، باید درباره محل مصرف گواهی اسقاط خودروهای فرسوده، فکر جدی شود. این مقام مسئول در ستاد نوسازی ناوگان حمل‌ونقل همچنین از ظرفیت اسقاط سالانه ۶۰۰ هزار دستگاه خودرو در مراکز اسقاط سراسر کشور خبر داده و پیش‌بینی کرده با اسقاط خودروهای فرسوده تا پایان سال این عدد به ۳۵۰ هزار دستگاه افزایش پیدا کند. آمار مربوط به روند رشد اسقاط خودروهای فرسوده در کشور در حالی است که مدارس، ادارات و مشاغل بارها در هفته‌های اخیر به دلیل افزایش شاخص‌های آلایندگی هوا مجبور به تعطیلی شدند، آلودگی که اگرچه در فصل سرما و با وارونگی دما رخ می‌دهد اما همان‌طور که اشاره شد بخش مهمی از آن مربوط به ناتراژی مصرف سوخت و آلایندگی و تردد خودروهای فرسوده است. و حالا مدیرکل مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط‌زیست در گفت‌وگویی اعلام کرده «اگر تنها ۱۰ درصد ناوگان فرسوده در شهری تهران از رده خارج شود، ‌۴۰ درصد آلایندگی هوا در تهران کاهش پیدا می‌کند.»

در قانون هوای پاک به ۱۷۰ تکلیف عمل نشد

به گفته احمد طاهری مهم‌ترین قانون کشور درباره آلودگی هوا، قانون هوای پاک مصوب سال ۱۳۹۶ است که در این قانون بیش از ۱۷۰ تکلیف برای ۱۱ دستگاه اجرایی مشخص‌شده که باید به آن عمل می‌شده است، اما در اکثر موارد این اتفاق نیفتاده است. این مقام مسئول در سازمان محیط‌زیست معتقد است که طبق قانون هوای پاک ملزم بودیم که ناوگان فرسوده را از رده خارج کنیم اما اکنون ۲۴ میلیون ناوگان حمل‌ونقل فرسوده در کشور داریم. متأسفانه در سال‌های گذشته توجهی به اهمیت خروج خودروهای فرسوده نشده، در حالی که یکی از قوانینی که مجلس برای رسیدن به این هدف تصویب کرده این بود که به‌ازای تولید هر ۴ خودرو در کشور یک خودرو از رده خارج شود، اما تغییراتی در قانون اتفاق افتاد و نتیجه این شد که به‌ازای تولید هر خودرو، ۱.۵ درصد مبلغ آن به صندوقی در وزارت صمت واریز شود.

سهم واردات در سرعت بخشی نوسازی ناوگان فرسوده

بررسی‌ها نشان می‌دهد با آیین‌نامه‌ای که در اواخر ۱۴۰۲ تصویب شد،‌ روال اسقاط خودرو تغییر کرد و منجر شد که آمار اسقاط بالا برود، همچنین واردات خودرو نیز کمک کرد تا تعداد اسقاط افزایش پیدا کند. به‌طوری‌که در سال گذشته، ۷۰ هزار خودرو از رده خارج شد و در سال ۱۴۰۳ این آمار به بالای ۲۰۰ هزار خودرو رسیده، آماری از اسقاط فرسوده‌ها که عمدتا مربوط به خودروهای سواری است و در مقایسه با سهم موتورسیکلت‌های فرسوده و ناوگان حمل‌ونقل فرسوده در کشور نمی‌تواند عدد قابل‌توجهی باشد. اما نکته قابل تاملی که رئیس ستاد نوسازی ناوگان حمل‌ونقل کشور اخیرا اعلام کرده، مازاد گواهی اسقاط خودرو در مراکز اسقاط است موضوعی که به گفته وی به یکی از دغدغه‌های مهم این صنعت تبدیل شده است، اتفاقی که به نظر می‌رسد اصلی‌ترین دلیل آن را باید در گرانی‌ها و وضعیت نامساعد اقتصادی جست‌وجو کرد.

سخن پایانی

براساس اعلام رئیس ستاد نوسازی ناوگان حمل‌ونقل کشور هر خودرو فرسوده یک تا 3 گواهی دریافت می‌کند که قیمت هر گواهی ۳۵ میلیون تومان است و مراکز اسقاط حدود ۱۰ درصد بابت حق‌العمل کم می‌کنند و بقیه را به صاحبان خودروهای فرسوده پرداخت می‌کنند؛ بنابراین در طرح اسقاط خودرو فقط قیمت لاشه خودرو به مشتریان پرداخت می‌شود و چنانچه فرد بخواهد از شرکت خودروساز خودرویی خریداری کند متناسب با گواهی‌های صادر می‌تواند آن مبالغ را از خودرو خریداری شده کسر و مابقی را به خودروسازان پرداخت کند. چنین شرایطی با توجه به قیمت گواهی اسقاط و تفاوت قیمت خودروهای در حال تردد و خودروهای صفر‌کیلومتر که امکان خرید برای بسیاری از دارندگان خودروهای فرسوده را غیرممکن کرده است و از سویی با توجه به نقش این خودروها در آلایندگی و مصرف سوخت و اثرات جانی که تردد آنها بر جامعه تحمیل می‌کند، انتظار می‌رود دولت شرایط ویژه‌ای برای خارج‌کردن این نوع خودروها در نظر بگیرد و با ارائه راهکارهای موثر و سیاست‌های مشوق‌هایی از جمله اختصاص تسهیلات خرید برای صاحبان خودروهای فرسوده، روند نوسازی را سرعت بخشیده و با عمل به تکالیف مربوط به قانون هوای پاک، شاهد کاهش آلایندگی شهرهای کشور باشیم.