هفته گذشته، براساس تصمیم دولت، واردات بنزین سوپر توسط بخش حقوقی که موردتایید وزارت نفت است، آزاد شد. طبق مصوبه دولت، فروش این نوع بنزین به‌صورت غیریارانه‌ای و جدا از زیرساخت‌های توزیع سوخت یارانه‌ای انجام خواهد شد. نرخ بنزین سوپر طبق اعلام نشریات بین‌المللی بین یک تا دو دلار است. با این حال، به‌دلیل وجود چندنرخی بودن ارز در کشور، مدیرعامل شرکت پخش فرآورده‌های نفتی نسبت به نرخ بنزین سوپر که در رسانه‌ها منتشر شده بود، واکنش نشان داد و اعلام کرد که بنزین سوپر وارداتی با نرخ آزاد بین‌المللی عرضه خواهد شد و جزئیات بیشتر به‌زودی اعلام خواهد شد.

این موضوع باعث شد، برخی کارشناسان انرژی در مصاحبه با رسانه‌ها اعلام کنند که دولت به‌دنبال آزادسازی نرخ بنزین معمولی است، هرچند این تحلیل چندان واقع‌گرایانه به‌نظر نمی‌رسد، اما چنین می‌نماید که احتمالا در ماه‌های آینده بنزین به 3 نرخ مختلف تقسیم‌بندی شود. مسئله ناترازی در مصرف بنزین همواره از سوی مسئولان ارشد دولتی مطرح شده است و از اظهارات آنها چنین برمی‌آید که دولت برنامه‌ای برای تعیین نرخ بنزین در سال آینده دارد. این موضوع همچنین در جلسه‌ای که نمایندگان مجلس لایحه بودجه را بررسی کردند، مورد بحث قرار گرفت.

مژگان خانلو، سخنگوی ستاد بودجه سازمان برنامه و بودجه، موضع رسمی دولت در مورد نرخ بنزین را اعلام کرده است. وی بیان کرد: باتوجه به ناترازی شدید در حوزه انرژی، دولت باید تصمیمات جدی درباره بنزین اتخاذ کند. این ناترازی انرژی یک موضوع مهم است که نیازمند بررسی همه‌جانبه و تصمیم‌گیری در زمینه‌های مختلفی از جمله سیاست‌های قیمتی و غیرقیمتی، افزایش بهره‌وری، واردات خودرو، توسعه حمل‌ونقل عمومی و افزایش ظرفیت تولید است، هرچند خانلو در بخش دیگری از اظهاراتش تاکید کرده، سیاست دولت بر کنترل و کاهش مصرف از طریق سیاست‌های غیرقیمتی متمرکز است، اما اظهارات اولیه او به‌همراه آزادسازی واردات بنزین سوپر نشان می‌دهد که احتمالا به‌زودی شاهد تغییرات قیمتی در بنزین خواهیم بود.

قیمت بنزین سوپر چگونه محاسبه خواهد شد؟

با بررسی مصوبه مربوط به واردات و توزیع بنزین سوپر به نرخ غیریارانه‌ای، مشخص می‌شود که دولت به شرکت‌ها اجازه داده تا بنزین سوپر را وارد کرده است و آن را به نرخ غیریارانه‌ای توزیع و به‌فروش برسانند. این نخستین‌بار است که در ایران امکان فروش بنزین به نرخ آزاد و بدون یارانه فراهم می‌شود. در سایر کشورهای جهان، جز چند کشور نفتخیز، بنزین و دیگر سوخت‌های مایع به‌صورت آزاد و با قیمت‌های لحظه‌ای (مانند نرخ دلار) عرضه می‌شوند. به‌همین‌دلیل، در کنار پمپ‌بنزین‌ها، تابلوهای بزرگی برای اعلام قیمت‌های روز بنزین و سایر سوخت‌ها وجود دارد. تصویری که به‌احتمال زیاد و به‌زودی در ایران نیز مشاهده خواهیم کرد.

به‌نظر می‌رسد که یکی از مهم‌ترین مسائل مربوط به واردات بنزین سوپر، منبع تامین ارز آن است. به‌طورکلی، تامین ارز برای واردات می‌تواند از طریق سامانه نیما یا مرکز مبادله ارز و طلا انجام شود. باتوجه به سیاست جدید بانک مرکزی که به سمت ارز تک‌نرخی و کاهش نقش سامانه نیما حرکت می‌کند، بررسی‌های اولیه نشان می‌دهد که احتمالا نرخ ارزی که برای واردات بنزین سوپر اختصاص می‌یابد، از مرکز مبادله تامین خواهد شد. بنابراین، به‌احتمال زیاد نخستین نشانه‌های بی‌ثباتی در نرخ بنزین سوپر ناشی از عدم‌تثبیت نرخ در مرکز مبادله خواهد بود و این بی‌ثباتی ممکن است به سایر بازارها نیز سرایت کند.

باتوجه به اینکه نرخ بنزین سوپر در فوب خلیج‌فارس حدود ۱.۲ دلار است، اگر نرخ ارز آزاد برای واردات این نوع بنزین در نظر گرفته شود، نرخ هر لیتر به ۸۰ هزار تومان خواهد رسید و هزینه پر کردن یک باک ۵۰ لیتری به ۴ میلیون تومان خواهد رسید. این موضوع می‌تواند برای بسیاری از مردم، به‌ویژه دارندگان خودروهای داخلی، بار مالی سنگینی به‌همراه داشته باشد، همچنین، این تغییر نرخ ممکن است به افزایش نرخ خودروهای وارداتی و افزایش هزینه‌های عمومی حمل‌ونقل منجر شود.

از سوی دیگر، اگر واردات بنزین سوپر با نرخ ارز مبادله‌ای انجام شود، نرخ هر لیتر به حدود ۶۱ هزار تومان کاهش خواهد یافت، اما این نرخ همچنان نسبت به بنزین معمولی که با نرخ یارانه‌ای توزیع می‌شود، بسیار بالاتر خواهد بود. در حال‌ حاضر، نرخ بنزین سوپر ۳هزار و۵۰۰ تومان است و باید دید باتوجه به این مصوبه، نرخ بنزین وارداتی سوپر چگونه محاسبه خواهد شد.

ذخیره ۲۰ هزار میلیاردی برای دولت

برخی کارشناسان، مصوبه دولت درباره آزادسازی واردات و توزیع بنزین سوپر با نرخ غیریارانه‌ای را پس از حذف سوخت یارانه‌ای هواپیما، به‌عنوان گام دوم دولت در مسیر آزادسازی قیمت‌ها یا اعلام نرخ سوم تحلیل می‌کنند، هرچند مسئولان به‌طور رسمی نظری در این باره ارائه نکرده‌اند.

در حال‌ حاضر، تنها ۵ درصد از بنزین کشور به‌صورت بنزین سوپر با نرخ ۳هزار و۵۰۰ تومان توزیع می‌شود و دولت به‌طورسالانه ۲ میلیارد لیتر بنزین سوپر عرضه می‌کند. با این حال، برآوردها نشان می‌دهد که با آزادسازی واردات بنزین سوپر، مصرف آن به‌دلیل افزونی عرضه، افزایش خواهد یافت. همچنین، دولت حدود ۲۰همت یارانه برای بنزین سوپر پرداخت می‌کند که با این آزادسازی، احتمالا این مبلغ از بودجه حذف خواهد شد. در حال‌ حاضر، نرخ هر لیتر سوخت هواپیما ۳۰هزار تومان است، اما یارانه‌ای که دولت به این بخش اختصاص می‌دهد، باعث می‌شود که شرکت‌های هواپیمایی تنها ۶۰۰ تومان برای هر لیتر بنزین پرداخت کنند. به‌طورمتوسط، روزانه حدود ۴ تا ۴.۵ میلیون لیتر سوخت جت در هواپیماهای مسافربری مصرف می‌شود که در مجموع سالانه به ۱.۶۵میلیارد لیتر می‌رسد. این میزان مصرف به‌معنای یارانه‌ای قابل‌توجه به ارزش یک میلیارد دلار است که به ثروتمندان پرداخت می‌شود و بار مالی سنگینی بر دوش دولت ایجاد می‌کند. در نخستین گام برای اصلاح یارانه انرژی ثروتمندان، دولت تصمیم گرفته است نرخ بنزین هواپیما را از ۶۰۰ تومان فعلی به ۶هزار و۶۰۰ تومان افزایش دهد.

آزادسازی نرخ بنزین سوپر ممکن است مقدمه‌ای برای افزایش نرخ سایر انواع بنزین و حامل‌های انرژی باشد. این نوع اقدامات معمولا به‌منظور ایجاد بستر روانی و اجتماعی برای پذیرش افزایش قیمت‌ها انجام می‌شود. اگرچه دولت ممکن است به‌دنبال مدیریت بهتر منابع انرژی و کاهش یارانه‌ها باشد، اما چنین تغییراتی ممکن است با واکنش‌های اجتماعی مواجه شود. یکی از چالش‌های اصلی، افزایش بالقوه نرخ تورم است. افزایش نرخ بنزین می‌تواند هزینه‌های حمل‌ونقل و به‌تبع آن، نرخ کالاها و خدمات دیگر را تحت‌تاثیر قرار دهد. این افزایش قیمت، به‌ویژه در شرایط اقتصادی دشوار، ممکن است به نارضایتی و اعتراضات اجتماعی منجر شود.

آزادسازی واردات بنزین سوپر منتفع نیست

آراد پورکار، کارشناس انرژی به صمت اظهار کرد: زمانی که دولت نفت را به نرخ یارانه‌ای به پالایشگاه‌ها ارائه می‌دهد، نمی‌توان انتظار داشت، آزادسازی واردات بنزین سوپر تاثیر مستقیمی بر این صنعت داشته باشد، مگر اینکه تغییراتی درباره مطالبات و فرمول‌های محاسباتی ایجاد شود تا مسائل مربوط به مطالبات آنها حل و فصل شود.

پورکار تاکید کرد: باوجود آنکه در روند تولید بنزین، شرکت پالایش و پخش، نفت را با تخفیف به پالایشگاه‌ها می‌فروشد و سپس پالایشگاه‌ها، بنزین را با اعمال دو تخفیف و فرمولی که برگرفته از فوب خلیج‌فارس است، به پالایش و پخش می‌فروشند، نمی‌توان انتظار داشت که از آزادسازی واردات بنزین سوپر، این شرکت‌ها منتفع شوند.

پورکار افزود: از سوی دیگر، باتوجه به توان و ظرفیت‌های موجود در بخش پالایش، می‌توان انتظار داشت که از این ظرفیت‌ها به‌نحو بهتری استفاده شود و بنزین با کیفیت بالاتری تولید شود که قابلیت رقابت با نمونه‌های خارجی را داشته باشد؛ این موضوع می‌تواند به‌نفع صنعت پالایش باشد و حاشیه سود آنها را افزایش دهد.

وی بااشاره به نظرات مسئولان و دولتمردان درباره بنزین اظهار کرد: رویکرد دولت سیزدهم در زمینه سوخت و انرژی از همان ابتدا مشخص بود و بارها اعلام شده که این دولت هزینه‌های اضافی در این حوزه را نمی‌پذیرد. همچنین مطرح شده که چرا دولت باید بنزینی را که به نرخ فوب از پالایشگاه‌ها خریداری می‌کند، به نرخ ناچیز یارانه‌ای به‌فروش برساند.

 این کارشناس افزود: آزادسازی واردات بنزین سوپر تاثیر قابل‌توجهی بر صنایع دیگر، به‌ویژه صنعت خودروسازی، خواهد داشت، اما برای تحلیل دقیق این تاثیرات، نیاز به پاسخ به برخی ابهامات داریم. سوالاتی از قبیل اینکه آیا صنعت خودرو به‌سمت تولید خودروهای کم‌مصرف‌تر حرکت خواهد کرد؟ آیا در روند واردات خودروهای برقی تغییری ایجاد خواهد شد؟ با روشن شدن این ابهامات و مشخص شدن تاثیر آنها بر بازار مصرف بنزین، می‌توان تحلیل جامع‌تری ارائه داد.

سخن پایانی

آزادسازی نرخ بنزین سوپر به‌عنوان یک اقدام در راستای اصلاحات اقتصادی و مدیریت مصرف سوخت تلقی می‌شود، اما برای دستیابی به اهداف موردنظر و جلوگیری از بروز نارضایتی‌های اجتماعی، نیاز به برنامه‌ریزی دقیق و مدیریت اثرات جانبی آن وجود دارد. از سوی دیگر، برخی کارشناسان بر این باورند که افزایش نرخ بنزین و خودرو در ایران می‌تواند باتوجه به تجربیات جهانی مورد بررسی قرار گیرد. تغییرات قیمتی باید براساس اصول منطقی و توجیه‌پذیر انجام شود.

اگر دولت تصمیم بگیرد نرخ کالاهای اساسی را به سطح جهانی نزدیک کند، منطقی است که مردم نیز انتظار داشته باشند که دستمزدها با استانداردهای جهانی همخوانی داشته باشند. در حال ‌حاضر، حقوق و دستمزدهایی که به کارمندان پرداخت می‌شود، با معیارهای بین‌المللی همخوانی ندارد.

کشور با مشکلات ساختاری متعددی مواجه است که نیازمند توجه و اصلاح جدی هستند. تمرکز صرف بر تغییر نرخ بنزین بدون در نظر گرفتن عوامل اقتصادی گسترده، رویکرد نادرستی است. برای رسیدن به درک صحیح، ضروری است که اقتصاد را به‌طورجامع و از زوایای مختلف موردتحلیل قرار دهیم.

نمی‌توان به‌سادگی ادعا کرد، نرخ بنزین پایین یا بالا است؛ بلکه این موضوع باید در چارچوب کلی اقتصاد کشور مورد بررسی قرار گیرد تا افزایش نرخ آن توجیه‌پذیر باشد.