برقی‌سازی در معادله‌ای پیچیده
در سطح جهان، گذار از وسایل نقلیه فسیلی به خودروهای برقی و برقی‌سازی حمل‌ونقل، یکی از بزرگ‌ترین تحولات دنیای مدرن است که البته با چالش‌های جدی هم مواجه است. این چالش‌ها شامل عدم‌قطعیت‌های ناشی از تلاقی عوامل گوناگون مانند روندهای کلان جهانی و پیشرفت‌های تکنولوژیک است. کارشناسان معتقدند در این گذار، کشورها باید ضمن حفظ چابکی خود، دیدگاه بلندمدتی مبتنی بر آینده‌نگری اتخاذ کنند تا برای آینده‌ای نامطمئن آماده شوند. در ایران، ناترازی انرژی، تحریم‌های ناعادلانه و مشکلات اقتصادی به پیچیدگی این‌گذار افزوده و تحلیلگران را در پیش‌بینی آینده خودروسازی دچار سردرگمی کرده است. در حالی که برخی کارشناسان بر لزوم حرکت به سمت برقی‌سازی تاکید دارند، واقعیت‌های اقتصادی و زیرساختی کشور نشان می‌دهد بدون حل مشکلات بنیادین، این تحول ممکن است به نتایج معکوس منجر شود. صمت در این گزارش در گفت‌وگویی با کارشناسان حوزه خودرو نگاهی دارد به روند‌گذار به برقی‌سازی حمل‌ونقل که در ادامه می‌خوانید.
برقی‌سازی پرفراز و نشیب
علی میرزایی‌سیسان، پژوهشگر حوزه خودرو در ابتدای این گفت‌وگو در پاسخ به این پرسش که چرا پیش‌بینی‌ها درباره‌گذار به برقی‌سازی تا حد زیادی نامطمئن است به صمت گفت: بحث‌های امروزه پیرامون‌گذار از خودروهای سوخت فسیلی به وسایل نقلیه برقی، کارشناسان جهانی و مشاوران صنعتی را واداشته به‌طور مکرر پیش‌بینی‌های خود را در زمینه برقی‌سازی اصلاح کنند. حال این پرسش اساسی مطرح است که آیا واقعا این‌گذار رخ خواهد داد و اگر چنین است، چه زمانی شاهد آن خواهیم بود. بررسی‌های اخیر شرکت برلیس آلمان نشان می‌دهد زنجیره‌های تامین در کشورهای غربی نسبت به سودآوری و روان بودن این‌گذار در چشم‌انداز نوظهور خودروهای برقی تردید دارند، اما در شرق (چین) به این‌گذار بسیار مثبت نگاه می‌کنند. درباره اینکه نگرانی‌ها ناشی از عدم‌قطعیت در پیش‌بینی‌ها به خاطر فرضیات نادرست است یا تحلیل‌های اشتباه هم بررسی‌ها نشان می‌دهد که آینده صنعت خودروهای برقی تنها به بخش خودروسازی محدود نمی‌شود، بلکه تحت‌تاثیر تعامل پیچیده‌ای از روندهای کلان جهانی و پیشرفت‌های خاص فناوری قرار دارد. فهم این پیچیدگی‌هاست که ارائه پیش‌بینی‌های دقیق درباره‌گذار برقی‌سازی را ناممکن می‌کند. در واقع کنش و واکنش بین مگاترندهای جهانی با ترندهای منطقه‌ای بیش از پیش بر خودروسازی تاثیر گذاشته است.
پیش‌بینی دشوار است
میرزایی‌سیسان در ادامه به نحوه آماده شدن سازمان‌ها برای آینده‌ای نامطمئن‌گذار به برقی‌سازی اشاره کرد و گفت: بحران‌های پی‌درپی، نوسانات شدید اقتصادی و عدم‌اطمینان به‌خاطر افزایش تنش‌های ژئوپلتیک، یک حقیقت غیرقابل انکار را برجسته کرده، اینکه آینده حمل‌ونقل و خودروسازی جهان به‌طور چشمگیری با امروز متفاوت خواهد بود و پیش‌بینی دقیق آن دشوار است. در حالی که سازمان‌ها نیاز دارند چابکی خود را در واکنش به تغییرات مداوم حفظ کنند باید همزمان دیدگاهی بلندمدت داشته باشند. این امر نه‌تنها به‌دلیل چرخه‌های توسعه محصول و برنامه‌ریزی ضروری است، بلکه به این دلیل است که سازمان‌ها نیازمند چشم‌اندازی هستند که حس هدفمندی درون‌سازمانی را تقویت کند، اما باید در تسخیر بازار هدف خود واقعه‌گرا باشند. وی ادامه داد: پذیرش اینکه آینده ذاتا غیرقابل پیش‌بینی است، نخستین گام ضروری برای توسعه آینده‌نگری استراتژیک سازمان‌هاست. سازمان‌ها پس از پذیرش این واقعیت باید با تحقیقات جامع، روندهای نوظهور را شناسایی کرده و براساس سناریوهای ممکن فکر کنند. با ایجاد سناریوهایی مبتنی بر روندهای قابل‌مشاهده، آنها بهتر می‌توانند برای پیامدهای گوناگون آماده شوند و از غافلگیری توسط تحولات غیرمنتظره جلوگیری کنند. میرزایی در پاسخ به این پرسش که تصمیم‌گیران ارشد در دنیای پیچیده و مبهم با چه چالش‌هایی روبه‌رو هستند، اظهار کرد: محیط کسب‌وکار امروز بیش از هر زمان دیگری پیچیده و پویا شده، با ناپیوستگی‌هایی که آینده‌ای نامشخص را رقم می‌زنند؛ وضعیتی که احتمالا بدتر خواهد شد. تصمیم‌گیران ارشد در چنین دنیای بی‌ثبات، نامطمئن، پیچیده و مبهم با چالش‌هایی متنوعی مواجه هستند. وظیفه اصلی آنها اتخاذ تصمیمات آگاهانه هنگام طراحی مدیریت استراتژیک قوی است که بتوانند با این محیط غیرقابل پیش‌بینی سازگار شوند. پژوهشگر حوزه برقی‌سازی ادامه داد: یکی از راه‌هایی که مدیران می‌توانند شرایط نامطمئن را مدیریت کنند، نظارت دقیق بر روندها و مسائل خارج سازمانی است. روندهای اجتماعی‌سیاسی، فرهنگی‌اجتماعی، زیست‌محیطی، اقتصادی و تکنولوژیکی همگی محرک‌های مهم تغییر هستند که می‌توانند به‌طور قابل‌توجهی بر تدوین استراتژی تاثیر بگذارند. با ظهور روندهای جدید، سازمان‌ها باید منابع و توانمندی‌های خود را دوباره ارزیابی کنند تا رقابتی باقی بمانند. در این راستا، توسعه آینده‌نگری استراتژیک برای تضمین بقای بلندمدت ضروری است.
حمل‌ونقل پاک نیازمند ترکیبی جامع از راه‌حل‌های متنوع است
میرزایی‌سیسان در پاسخ به این پرسش که آیا برقی‌سازی به تنهایی برای داشتن جابه‌جایی پایدار کافی است یا خیر، گفت: در ادبیات حمل‌ونقل امروزی اجماعی وجود دارد که حمل‌ونقل پاک برای دستیابی به جابه‌جایی پایدار ضروری است. دلیل اینکه گسترش خودرو برقی برای ایجاد پایداری کافی نیست این است که ترکیبی جامع از راه‌حل‌های متنوع برای اطمینان از‌گذار موفقیت‌آمیز به سیستم‌های حمل‌ونقل کم‌کربن در یک جغرافیا ضروری است. سیاست‌گذاران باید نحوه تعامل با این پویایی راه‌حل‌ها را مدیریت کنند تا اطمینان حاصل شود که آنها یکدیگر را در دوره‌گذار تکمیل می‌کنند. به‌عنوان مثال، سیاست‌های مرتبط با گسترش خودرو شخصی برقی با سیاست‌هایی که حمل‌ونقل عمومی را ترویج می‌کنند ممکن است بدون هماهنگی دقیق، اثرات معکوسی داشته باشند. اینکه چگونه سیاست‌های حمل‌ونقل کم‌کربن می‌توانند نتایج موثرتری ایجاد کنند می‌توان گفت که پاسخ به این پرسش در ارزیابی آنها به‌عنوان مجموعه‌ای یکپارچه نهفته (نه گسسته) است. اگرچه پذیرفته شده که خودروهای برقی (با منبع انرژی پاک) در طول عمر خود انتشار کربن کمتری نسبت به وسایل نقلیه فسیلی دارند، اما بحث‌ها درباره نقش آنها در ایجاد محیط‌های شهری پایدار همچنان ادامه دارد. برقی‌سازی حمل‌ونقل بدون نگاه عمیق به منابع تولید و توزیع انرژی پاک امری ناقص است.
وی در ادامه درباره تعاملات سیستمی و شکل‌گیری آینده جابه‌جایی خاطرنشان کرد: تولید و استفاده از وسایل نقلیه در سیستم جهانی خودرو به‌طور فزاینده‌ای با سیستم‌های دیگر مانند تولید برق، زیرساخت‌های مسکن، فناوری الکترونیک و شبکه‌های اطلاعاتی-ارتباطاتی پیوند خورده است. همپوشانی این سیستم‌ها و تلاش برای بهینه کردن کارآیی جمعی آنها چالش‌هایی جدی با محوریت پایداری ایجاد کرده، اما فرصت‌هایی نیز برای نوآوری فراهم می‌آورند. مرزهای بین این سیستم‌ها اغلب در حال تغییر است و همپوشانی ذی‌نفعان اجتناب‌ناپذیر. چنین همپوشانی باعث ایجاد عدم‌اطمینان از مسئولیت‌پذیری میان ذی‌نفعان کلیدی، از سیاست‌گذاران گرفته تا رهبران شرکت‌ها شده و منجر به اصلاحات نهادی، راهبردهای متنوع و رفتارهای اجتماعی نوظهور می‌شود. درک وابستگی متقابل بین این حوزه‌های گوناگون برای هدایت تغییرات آتی در جابه‌جایی و پایداری بسیار ضروری خواهد بود.
ضرورت آینده‌نگری استراتژیک
میرزایی‌سیسان در پاسخ به این پرسش که آیا چالش‌های کوتاه‌مدت مانع تحول بلندمدت خواهند شد نیز اظهار کرد: صنعت خودرو نمونه‌ای کلاسیک از ویژگی‌های سیستم‌های پیچیده تحت‌تاثیر روندهای کلان جهانی است؛ صنعتی تطبیقی که وابسته‌تر به تحولات صنایع دیگر بوده و با چالش‌های غیرخطی ناشی از حلقه‌های بازخورد متنوع مواجه است. همین مسئله باعث افزایش عدم‌قطعیت در پیش‌بینی‌گذار به برقی‌سازی شده است. شناخت این پویایی‌ها برای مدیریت مؤثر انتقال پایداری بسیار مهم است. جمله معروفی وجود دارد که می‌گوید «اثرات تحولات تکنولوژیک برای اثرگذاری کوتاه‌مدت اغلب بزرگنمایی می‌شود، اما برای بلندمدت دست کم گرفته می‌شوند.» این موضوع درباره‌گذار از وسایل نقلیه فسیلی به خودروهای برقی نیز صدق می‌کند. اگرچه چالش‌های کوتاه‌مدت مانند اختلالات زنجیره تامین یا ناهماهنگی سیاست‌ها، ممکن است امروز طاقت‌فرسا به نظر برسند، اما ظرفیت بلندمدت برقی‌سازی همچنان قابل‌توجه است. سازمان‌هایی که اهمیت آینده‌نگری استراتژیک را تشخیص دهند، با پیش‌بینی روندها و آماده شدن برای نتایج احتمالی متعدد بهتر قادر خواهند بود تا با این چالش‌ها مقابله کنند.
تعاملات سیستمی؛ مهم و تاثیرگذار
پژوهشگر حوزه خودرو با اشاره به اینکه در سطح جهان‌گذار از وسایل نقلیه فسیلی به خودروهای برقی یکی از بزرگ‌ترین تحولات تاریخ صنعت مدرن است، گفت: این مسیر مملو از عدم‌قطعیت‌هایی ناشی از تلاقی عوامل گوناگون مانند روندهای کلان جهانی و پیشرفت‌های تکنولوژیک خاص است. کشورها باید ضمن حفظ چابکی خود، دیدگاه بلندمدتی مبتنی بر آینده‌نگری اتخاذ کنند تا بتوانند برای آینده‌ای نامطمئن آماده شوند. تصمیم‌گیران کلان کشورها که در دنیای پیچیده امروز فعالیت می‌کنند با چالش‌هایی جدیدی روبه‌رو هستند؛ اما با نظارت دقیق بر روندها و ارزیابی مجدد منابع داخلی خود قادر خواهند بود خطرات را کاهش دهند. علاوه بر این، اگرچه برقی‌سازی خودروها به تنهایی برای پاک کردن هوای شهرهای کافی نیست، اما همچنان جزء مهمی از چارچوب سیاست‌گذاری گسترده‌تر برای کاهش انتشار کربن و کاهش هزینه‌های سلامت یک جامعه به‌شمار می‌رود. نهایتا تعاملات سیستمی میان صنایع کلیدی (انرژی خودروسازی و زنجیره تامین) نقش مهمی در موفقیت یا شکست آینده جابه‌جایی در هر کشوری از جمله ایران ایفا خواهند کرد.
آینده خودروسازی ایران مملو از تحولات غافلگیرکننده
میرزایی‌سیسان در پایان اظهار کرد: در سطح جهانی سود کم، رقابت شدید مخصوصا با چین، سیکل کوتاه فناوری‌های جدید، تنظیم‌گری و قانونگذاری در حال تکامل، کمبود نیروی متخصص، ریسک‌پذیری شدید زنجیره تامین جهانی، نوسانات عرضه و تقاضا، و روند اثرگذاری مگاترندها همچنان جزو چالش‌های همه‌گیر جهانی در این‌گذار هستند که تمام صنایع خودروسازی جهانی با آن دست‌وپنجه نرم می‌کنند. علاوه بر این موارد، در ایران ناترازی انرژی، تحریم‌های ناعادلانه، نرخ بالای خودرو، تورم، کمبود تولید انرژی پاک، عدم‌هماهنگی نهادها، عدم‌مطالعه عمیق روندهای اثرگذار جهانی بر صنایع ایران، کاهلی در سیاست‌گذاری کلان، نبود فرآیند قانونگذاری به روز و عدم‌اجرای منسجم قوانین در کشور، چالش‌های ایران را بیشتر می‌کند. آنچه با قطعیت در مورد خودروسازی ایران و‌گذار به برقی‌سازی می‌توان گفت که آینده خودروسازی و حمل‌ونقل ایران متفاوت و مملو از تحولات غافلگیرکننده (با جنبه‌های مثبت و منفی) خواهد بود که همین باعث ناتوانی تحلیلگران در پاسخ به این سوال کلیدی شده که چرا پیش‌بینی‌ها درباره برقی‌سازی تا این حد در ایران پراکنده است.
خودروهای برقی در مسیر نامعلوم
حسین برخورداری، کارشناس حوزه خودرو نیز در ارزیابی خود از نحوه ورود کشور به عرصه خودروهای برقی و برنامه‌های آینده در این بخش به صمت اظهار کرد: شعارها در پس خودرو برقی بسیار زیاد است، اما در عمل، روند متمرکز و با برنامه‌ای برای آن پیش‌بینی نشده است. قطار خودروهای برقی به حرکت درآمده و بدون برنامه‌ریزی هم ادامه پیدا می‌کند، اما بدون برنامه مدون و مشخص، نحوه طی مسیر این قطار مشخص نیست و قطعا این مسئله منجر به سوخت سرمایه بسیاری از مردم عادی خواهد شد که ابزار پیشرفت خودروهای برقی برای آیندگان خواهند شد.
حرکت بی‌برنامه نتیجه ندارد
برخورداری ادامه داد: شرکت‌ها با وجود سختی فراوان کم‌وبیش به سراغ خودروهای برقی رفته‌اند. احتمالا تا ۵ سال آینده شمار کل خودروهای برقی وارد شده به بیش از ۱۰۰ هزار دستگاه خواهد رسید و شرکت‌ها به مرور اهمیت بالای شبکه خدمات پس از فروش متخصص واقعی این حوزه را درک خواهند کرد و وجود خودروهای برقی، توسعه زیرساخت را نیز سرعت می‌بخشد و احتمالا در ۵ محور اصلی مواصلاتی کشور شاهد نصب و راه‌اندازی شارژر، البته به صورت محدود خواهیم بود.
وی با بیان اینکه صنعت خودرو ما آمادگی نسبی برای تولید خودروهای برقی را دارد، گفت: با این حال به غیر از حرکات معدودی از کرمان موتور، هنوز خبری از حرکت قوی و هدفمند بخش خصوصی در این بخش وجود ندارد.
از این نظر، قطعا عقب‌ماندگی زیادی نسبت به کشورهای دارای صنعت خودرو داریم و به‌دلیل تیراژ محدود تولید خودرو در کشور، نمی‌توانیم آینده پرفروغی در بخش صنعت برای خودروهای برقی متصور شویم.
کارشناس حوزه خودرو در پایان تاکید کرد: در ایران ورود حاکمیت و دستگاه‌های کلان به یک حوزه، همواره می‌تواند زمینه‌ساز توسعه آن بخش باشد، اما در زمینه خودروهای برقی، این همکاری و ایفای نقش در حداقل ممکن بوده و پروپاگاندای پیرامون آن در وضعیت حداکثری، بنابراین تا زمانی که حاکمیت از خودرو برقی استقبال نکند، بخش خصوصی برای شادی‌بخش دولتی و حاکمیت با جدیت در این مسیر قدم برنمی‌دارد. این حقیقت تلخ و تاریک است، اما حقیقت واضحی برای صنعت خودرو ماست.
سخن پایانی
بنابراین گزارش برای موفقیت در‌گذار به برقی‌سازی حمل‌ونقل، ایران نیازمند یک رویکرد جامع و هماهنگ است که شامل بهبود زیرساخت‌های انرژی، سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین و ایجاد سیاست‌های حمایتی برای تولید داخلی باشد.
همچنین، توجه به تعاملات سیستمی میان صنایع کلیدی و ارزیابی دقیق روندهای جهانی می‌تواند به تصمیم‌گیری‌های بهتر کمک کند.
اگرچه چالش‌ها قابل‌توجه هستند، اما با برنامه‌ریزی درست و همکاری بین نهادها، می‌توان مسیر موفقیت را هموار و از فرصت‌های موجود بهره‌برداری کرد.
