نخستین قدم‌ها برای امنیت غذایی جهان

نخستین‌بار سازمان ملل متحد در سال ۱۹۴۵ پیشنهاد کرد ۱۶ اکتبر هر سال مطابق با ۲۵ مهر به‌عنوان «روز جهانی غذا» به‌منظور توجه دادن جهانیان به مسئله مهم غذا انتخاب شود، اما تصویب این روز به عنوان روز جهانی غذا در نوامبر ۱۹۷۲ در بیستمین کنفرانس کشورها و با حضور اعضای «سازمان خوار و بار و کشاورزی «FAO» توسط دکتر پال رومانی وزیر بهداشت مجارستان به عنوان ریاست وقت این کنفرانس اعلام شد. از آن به بعد هر سال ۱۵۰ کشور جهان این روز را برای توجه دادن جهانیان به سایه سیاه فقر و گرسنگی معطوف داشته‌اند. از سال ۱۹۷۲ تاکنون هر سال عنوانی برای این روز توسط فائو انتخاب می‌شود تا در بین کشورها در زمینه‌های مرتبط مانند سوءتغذیه، گرسنگی و پیدا کردن راه‌حل‌ها در سطح جهان و منطقه بحث و تبادل‌نظر صورت گیرد و اقدامات موثری برای کاهش تعداد گرسنگان صورت گیرد.

تعریف، الزامات و شاخصه‌های امنیت غذایی

«امنیت غذایی» یک مفهوم پیچیده با تعاریف مختلف است. تعریفی که می‌توان به صورت کلی ارائه داد، این است که همه افراد همیشه به غذای کافی، سالم و مغذّی برای تامین نیازها و ترجیحات غذایی خود دسترسی فیزیکی، اجتماعی و اقتصادی داشته باشند تا بتوانند فعال و سالم زندگی کنند. این در حالی است که عوامل متعددی می‌توانند باعث ناامنی غذایی شوند، از جمله:

- فقر: فقر علت اصلی ناامنی غذایی است. افرادی که در فقر زندگی می‌کنند، اغلب پولی برای خرید غذا ندارند.

- درگیری و جنگ: جنگ می‌تواند تولید و توزیع غذا را مختل کند و منجر به آوارگی و مهاجرت شود.

- بلایای طبیعی: بلایای طبیعی مانند خشکسالی، سیل و آفات نیز می‌توانند به محصولات و دام آسیب بزنند و منجر به ناامنی غذایی شوند.

تغییر اقلیم: انتظار می‌رود که تغییرات اقلیمی تأثیر قابل‌توجهی بر امنیت غذایی در آینده داشته باشد. افزایش دما و تغییر در الگوهای بارندگی ممکن است منجر به از بین رفتن محصولات و کاهش تولید مواد غذایی شود.

راهکارهای زیادی برای بهبود امنیت غذایی وجود دارد که شامل موارد زیر است:

 1-سرمایه‌گذاری در کشاورزی: سرمایه‌گذاری در کشاورزی می‌تواند به افزایش تولید مواد غذایی و بهبود دسترسی به غذا کمک کند.

۲- کاهش فقر: کاهش فقر برای بهبود امنیت غذایی ضروری است. این مورد را می‌توان از طریق برنامه‌های توسعه اقتصادی و گسترش شبکه‌های ایمنی اجتماعی و... انجام داد.

۳- جلوگیری از درگیری: جلوگیری از درگیری و جنگ برای محافظت از امنیت غذایی، ضروری است. این امر را می‌توان از طریق دیپلماسی، صلح و حل‌وفصل مناقشات انجام داد.

۴-ایجاد تاب‌آوری در برابر بلایای طبیعی: ایجاد تاب‌آوری در برابر بلایای طبیعی می‌تواند به کاهش تأثیر این رویدادها بر امنیت غذایی کمک کند. این مسئله را می‌توان از طریق سیستم‌های هشدار اولیه، اقدامات آمادگی در برابر بلایا و... انجام داد.

۵-کاهش اثرات تغییر اقلیم: کاهش اثرات تغییر اقلیم برای محافظت از امنیت غذایی در بلندمدت ضروری است. بهبود این مسئله با کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و سرمایه‌گذاری در این راستا امکان‌پذیر است.

استراتژی تامین امنیت غذایی در میان کشورها

در ادامه به چند استراتژی بااهمیت در تامین امنیت غذایی جوامع بشری می‌پردازیم:

استراتژی حمایت، خدمات‌دهی و کمک‌رسانی: این استراتژی با هدف شناسایی اقشار فقیر، کم‌درآمد، کودکان، زنان باردار، بزرگسالان و جمعیت آسیب‌پذیر به اجرا در آمده است. کشورهایی نظیر هند و ایالات متحده امریکا که دارای جمعیت بالایی هستند، از این استراتژی به‌طور غالب بهره گرفته‌اند و برنامه‌های وسیعی در راستای تحقق این استراتژی تدوین کرده‌اند. در خلال این استراتژی ممکن است نرخ یارانه‌ای و کارت سهمیه خرید در نظر گرفته شود و حتی در مواقعی غذای رایگان توزیع شود.

استراتژی سرمایه‌گذاری در بازار و تبلیغات:

برخی کشورها مانند سنگاپور بر سرمایه‌گذاری در بازار و تبلیغات برای تغییر ذائقه مصرف‌کنندگان متمرکز شده‌اند. به نظر می‌رسد این استراتژی به‌طور غالب منحصر به کشورهایی باشد که فاقد خودکفایی نسبی در تأمین محصولات استراتژیک خود هستند. بنابراین، وابستگی به منابع کشورهای دیگر ممکن است دولت‌ها را به سوی پیاده‌سازی این استراتژی سوق دهد.

۳- استراتژی یافتن منابع جدید و محصولات جایگزین:

تغییرات در عرضه غذا، نوسانات نرخ و تحولات دیپلماسی ممکن است کشورهای فاقد خودکفایی را با تهدید ناامنی غذایی مواجه کند. بنابراین تلاش برای یافتن منابع جدیدی برای جایگزین کردن اقلام غذایی، یک استراتژی مناسب برای کشورهای واردکننده محصولات اساسی به شمار می‌رود. سنگاپور از جمله کشورهایی است که

بر مبنای این استراتژی برای تامین امنیت غذایی خود تلاش می‌کند.

استراتژی توانمندسازی:

یک استراتژی بنیادی برای افزایش تولید و بهره‌وری منابع است. در این زمینه توانمندسازی کشاورزان برای استفاده بهینه از منابع و افزایش بهره‌وری می‌تواند تحقق چشم‌انداز امنیت غذایی را تضمین کند.

استراتژی ذخیره‌سازی:

 ذخیره‌سازی محصولات غذایی اساسی مانند برنج، گندم، گوشت و... نه‌تنها دولت‌ها را در پاسخگویی به نیازهای متغیر مصرف‌کنندگان توانمند می‌سازد، بلکه می‌تواند امکان عرضه غذای ارزان‌تر به شهروندان را فراهم کند. زیرا دولت‌ها می‌توانند با خرید و ذخیره‌سازی ارزان‌تر محصولات در زمان رکود بازار، قدرت خرید مصرف‌کنندگان را با عرضه محصولات منجمد و فرآوری‌شده‌ای که دارای تخفیف و نرخ پایین‌تری هستند، افزایش دهند.

استراتژی تحولات ساختاری و نهادسازی:

تحولات ساختاری و نهادسازی به عنوان یک استراتژی بنیادی محسوب می‌شود که اغلب کشورها باگذار به عصر صنعتی و تغییرات نیازهای مصرف‌کنندگان به آن روی آورده‌اند. برای نمونه می‌توان به استقرار انجمن‌ها، کمیسیون‌ها و نهادهای رسمی و غیردولتی در حوزه امنیت غذایی اشاره کرد.

استراتژی تحقیق و توسعه:

 تحقیق و توسعه غالباً با هدف سنجش نیازها و وضعیت امنیت غذایی جامعه هدف و وضعیت کشاورزی و توان بخش تولید برای پاسخ به تقاضای بخش مصرف مدنظر قرار می‌گیرد.

تامین امنیت غذایی، بزرگ‌ترین وظیفه وزارت جهاد کشاورزی

مسعودنجف نجفی، رئیس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی خراسان رضوی گفت: امروزه در حوزه غذایی حدود ۸۵ درصد امنیت غذایی کشور تامین شده و ۱۵ درصد باقی‌مانده در حوزه خوراک دام تعریف می‌شود که دارای مشکلات زیادی برای تامین امنیت آن هستیم.

وی در نمایشگاه دستاوردهای پژوهش و فناوری خراسان رضوی، افزود: بزرگ‌ترین وظیفه وزارت جهاد کشاورزی در کشور، تامین امنیت غذایی است، زیرا امنیت غذایی پایدار برای هر کشوری، آرزو است. ما در ایران طی این ۴۵ سالی که از انقلاب می‌گذرد، به توفیقات مهم و مطلوبی دست یافته‌ایم که بیشتر آنها ناشی از تحقیقاتی بوده که در بخش فناوری و پژوهش صورت گرفته است.

رئیس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی

خراسان رضوی اضافه کرد: امنیت غذایی چندین مولفه داشته و مولفه در دست جهاد کشاورزی، مولفه تولید است که طبق این امر ما باید تولیدات مهمی داشته باشیم؛ در تولید و تصحیح ارقام کالاهای اساسی به خودکفایی رسیده‌ایم، همچنین در جنگ اوکراین با روسیه ملاحظه کردیم که اروپا در بحث تامین مواد غذایی دچار مشکلات زیادی شد که این امر ناشی از عدم امنیت غذایی در اروپا بود.

همچنین در خصوص بذر، برخی کشورها تحریم‌های بسیاری دارند اما بذرهای کشور ایران وارداتی نبوده و در داخل کشور تولید شده و به لطف خدا هیچ‌گونه تحریمی نمی‌تواند بر آن وارد شود.

نجفی بیان کرد: مولفه دوم نیز در امنیت غذایی، همان امر دسترسی است که با توجه به وضع اقتصادی مردم، میزان دسترسی آنها تغییر می‌کند. یکی از چالش‌های بخش کشاورزی، تاثیر نرخ دلار بر خوراک دام است، لذا تمام تلاش ما این است که حوزه کشاورزی و وضع قیمت‌گذاری‌های آن را از حوزه دلار جدا کنیم، به‌گونه‌ای که افزایش یا کاهش نرخ دلار در نرخ محصولات کشاورزی تاثیری نداشته باشد؛ اما خوراک دام هنوز وارداتی است و تحت‌تاثیر نرخ دلار تغییر می‌کند.

اهمیت نقش عشایر در تامین امنیت غذایی کشور

فاطمه محمدبیگی، رئیس فراکسیون زنان مجلس دوازدهم، در نخستین همایش بین‌المللی و هشتمین آیین گرامی‌داشت «روز جهانی زنان روستایی و عشایری» اظهار کرد: ما در کشورمان بیش‌از ۱۰ میلیون روستایی و بیش‌از ۱۹ هزار عشایر داریم. روستا، مولدترین بخش یک کشور است و زنان روستایی مهم‌ترین نقش را در فرزندآوری و فرزندپروری و همچنین امنیت غذایی دارند.

وی افزود: تولیدات زنان عشایر و مشاغل خانگی که ایجاد می‌کنند، بهره‌مندی بزرگی را برای ما ایجاد می‌کند. این‌که ما بتوانیم به معنای واقعی از جامعه روستایی و عشایر حمایت کنیم، در گرو توجه به مسائل آنها است؛ مسائلی همچون بیمه زنان روستاییان و عشایر. اگر از زنان روستایی به‌معنای واقعی حمایت نکنیم و فرزندآوری را ترویج نکنیم و مورد حمایت قرار ندهیم، روزی شاهد کاهش کشاورزان در نسل‌های آینده و ضربه به امنیت غذایی در کشور خواهیم بود.

رئیس فراکسیون زنان مجلس دوازدهم ادامه داد: این برنامه‌ها کمک می‌کند تا برای حمایت از خانواده‌ها و زنان عشایری، برنامه‌ریزی مناسبی داشته باشیم. این‌که زنجیره ارزش اقتصادی زنان روستایی را تشکیل و بازارچه‌های دائمی روستایی و بازارچه‌های اشتغال‌زایی در حاشیه روستاها و معابر شهری ایجاد و این‌که بازاریابی و تغذیه سالم روستایی را بتوانیم در زنجیره ارزش غذایی قرار دهیم، برای ما بسیار مهم هستند.

محمدبیگی خاطرنشان کرد: افزایش تعداد تعاونی‌های روستایی باید جزو اولویت‌های وزارت جهاد کشاورزی باشد. اگر بتوانیم از زنان روستایی در حوزه زنجیره گیاهان دارویی و داروهای گیاهی حمایت و کمک کنیم که غذای سالم توسط آنها طبخ و به بازار عرضه شود، موجب می‌شود بسیاری از مشکلات حل شود و به حوزه گردشگری نیز کمک کند.

وی تاکید کرد: کشور ما از نظر گردشگری یکی از مهم‌ترین مقاصد گردشگری بین‌المللی است. اگر بتوانیم از خانه‌های بوم‌گردی در روستاها حمایت کنیم و به‌صورت ویژه در دستور کار قرار دهیم، بسیاری از گردشگران به سمت کشور ما هدایت می‌شوند.

رئیس فراکسیون زنان مجلس دوازدهم عنوان کرد: صنعت بزرگ گیاهان دارویی و داروهای گیاهی، بزرگ‌ترین سرمایه سرزمین ما است. اگر می‌خواهیم زنجیره تکمیل ارزش تولیدات روستایی را افزایش دهیم، باید حمایت جدی از آن داشته باشیم. زنان ما با وجود کمبود آب و در گرد و خاک و غیره، در بهره‌برداری مناسب از آب و خاک و نحوه صحیح از این منابع، بهترین حافظان محیط‌زیست هستند.

محمدبیگی گفت: نبود انرژی و منابع گازی، زندگی عشایر را تحت تاثیر قرار داده و ما باید از آنها به عنوان مولدین کشور حمایت بیشتری داشته باشیم. مطالبه‌ای که از دولت داریم این است که در قانون جوانی جمعیت، توجه به زنان عشایر را در دستور کار داشته باشند.

سخن پایانی

 امنیت غذایی جزو اولویت‌های اساسی هر کشوری برای توسعه اقتصادی و اجتماعی محسوب می‌شود، به نحوی‌که کم‌توجهی به زیرساخت غذایی کشور می‌تواند مردم آن جامعه را با بحران‌های گرسنگی و بیماری‌های همه‌گیر مواجه کند که این وضعیت در برخی کشورهای جهان سومی و درگیر جنگ، به وضوح دیده می‌شود.

در این میان جمهوری اسلامی ایران بر اساس اعلام مسئولان به ۸۵ درصد تامین امنیت غذایی خود دست یافته است که حفظ و توسعه آن، پیشرفت زیرساخت‌های اقتصاد ملی در حوزه‌های کشاورزی و عشایری را می‌طلبد.