حرکت در مسیر سبز
لزوم حفظ محیط‌زیست در فعالیت‌های معدنی، یکی از مواردی است که دارای اهمیت بوده و معدنکاران باید توجه لازم را به محیط‌زیست در فعالیت‌های معدنی داشته باشند. از آنجایی که معدنکاری به‌صورت‌مستقیم با محیط‌زیست سروکار دارد، نیاز است تا فعالیت‌های معدنی به‌سمت معدنکاری سبز حرکت کند.
توسعه معدنکاری سبز
اصلی‌ترین ویژگی مدل‌های معدنکاری سبز، تحول لحظه‌ای آنها و امکان انطباق با شیوه‌ها، ابزارها و مواد جدید برای بهره‌برداری ایمن‌تر و بیشتر از سایت‌های معدنی است. در سایت‌ها با شیوه استخراج سبز، تحقیق و توسعه فقط یک مزیت نیست، بلکه یک ضرورت موردانتظار است. آینده صنعت معدن و به‌ویژه استانداردهای معدنکاری سبز به فناوری، شیوه‌های نوین در استخراج، مقالات متالوژی و معدنی جامعه علمی گره خورده است. با توسعه سریع دانش در بندهای مختلف صنعت، معدنکاران به بخش‌های پویاتر و متمرکزتر تحقیق و توسعه نیاز خواهند داشت.
وظیفه اصلی بخش تحقیق و توسعه نه اجرای درست عملیات، بلکه خلق، انتقال و پیگیری نوآوری در معادن است. اگر معدن نتواند خود را به نوآوری و مدل‌های دانش‌محور و حافظ محیط‌زیست تجهیز کند، آینده آن سرشار از چالش‌های دولتی، اجتماعی و زیست‌محیطی خواهد بود. در تمام نقاط جهان، معدن به یک چالش زیست‌محیطی تبدیل شده است و فعالیت‌های ریز و کلان آن انتقادات شدیدی را به‌همراه دارند. از طرفی، استخراج معدن در این برهه زمانی از هر صنعت دیگر و عملیات آن تاثیرگذارتر و مهم‌تر است، چراکه جهان در حال تجربه چندین تحول دیجیتال و انرژی به‌صورت همزمان است. کاهش منابع آبی، استفاده بی‌رویه از زمین‌های کشاورزی، مصرف بالای انرژی‌های مختلف،به‌ویژه انرژی‌ها با منشأ سوخت فسیلی و کاهش شدید گرید سنگ معدن، از جمله چالش‌هایی هستند که شرکت‌های معدنی با آن مواجهند و به‌نوعی با مدل‌های معدنکاری سبز قابل‌حل هستند.
چالش‌های معادن
سجاد ادهمی، کارشناس معدن در ارتباط با موضوع معدنکاری سبز و کاهش آسیب به محیط‌زیست به صمت گفت: وضع قوانین سختگیرانه از سوی جوامع بین‌المللی و دولت‌ها، تغییر ارزش‌ها و افزایش انتظارات اجتماعی باعث ایجاد چالش‌های جدیدی در حوزه معادن و صنایع‌معدنی شده است. از جمله این چالش‌ها می‌توان به این نکته اشاره کرد که امروزه سرمایه‌گذاران، شرکت‌ها را براساس قابلیت ردیابی محصول ارائه‌شده، مقدار تولید گازهای گلخانه‌ای، رعایت اصول ایمنی و اجرای قوانین عدالت اجتماعی قضاوت و انتخاب می‌کنند.
ادهمی ادامه داد: سرمایه‌گذاری محدود شرکت‌های معدنی در حوزه محیط‌زیست و تکیه این شرکت‌ها بر سیستم‌های پایش سنتی و دستی، نگرانی‌های زیست‌محیطی در زمینه معدنکاری را افزایش داده است. براساس گزارش‌های بین‌المللی، از آنجا که عوامل محیطی، اجتماعی و حاکمیتی به اولویت بزرگ‌تری برای سرمایه‌گذاران و سهامداران تبدیل شده است، شرکت‌های معدنی نیز تلاش بیشتری برای ادغام راهبردهای زیست‌محیطی در استراتژی‌های شرکت، تصمیم‌گیری و گزارش‌دهی خود انجام می‌دهند.
وی گفت: چالش‌های تبدیل سرمایه منابع‌طبیعی به رشد اقتصادی پایدار و توسعه بلندمدت مناطق معدنکاری باید برطرف شود. صنعت معدن لازم است تا مشکلات اجتماعی، محیط‌زیستی و فنی را با بکارگیری مفاهیم جامع مانند مفهوم توسعه پایدار و استفاده از ابزارهای معدنکاری سبز حل کند تا مجوزهای اجتماعی برای فعالیت خود کسب کند و بهره‌وری خود را بهبود بخشد.
کلید ساخت معدن سبز فناوری است
وی افزود: این نکته دارای اهمیت خواهد بود که کلید ساخت معدن سبز مبتنی بر فناوری است. به‌منظور کاهش مصرف انرژی و منابع، باید تکنیک‌های دیجیتالی‌سازی و اطلاع‌رسانی برای بهبود سطح اتوماسیون تجهیزات اتخاذ شود. در آینده، توسعه فناوری تشدید و چرخه ارتقا، به‌طورمداوم کوتاه خواهد شد، بنابراین ظرفیت نوآوری فناوری و تحقیقات جامع نیاز به بهبود دارد. علاوه بر این، پیشرفت در استخراج هوشمند باید به‌شدت براساس هوش‌مصنوعی انجام شود تا الگوی استخراج فعلی به‌طورکامل به یک سیستم استخراج قابل‌اعتمادتر و هوشمندتر تبدیل شود. فشار ذی‌نفعان روی موضوعاتی مانند تنوع زیستی و مدیریت آب احتمالا تشدید می‌شود و معدنچیان را ملزم می‌کند که به‌تدریج برای تعطیلی معادن برنامه‌ریزی کنند و مصرف آب و انرژی را برای برآورده‌کردن انتظارات، بهتر مدیریت کنند.
اطمینان از اینکه فعالیت‌های استخراج و بازسازی دارای اثر مثبت هستند، نیازمند اندازه‌گیری و ثبت مناسب تاثیرات در طول عمر معدن است.
ادهمی خاطرنشان کرد: به‌منظور نظارت بر پارامترهای محیطی از جمله آب‌وهوا در ابتدا نیاز به تعیین کیفیت اولیه است که معمولا مبنا، کیفیت آب‌وهوای منطقه قبل از شروع عملیات معدنکاری است. در گام دوم و پس از شروع فعالیت‌ها و بهره‌برداری از معدن، محدودیت‌های مقدار پارامترهای محیطی وجود خواهد داشت که در طول عملیات نباید از آن مقدار تجاوز شود.
این پارامترها باید به‌صورت مداوم نظارت و ثبت شوند. علاوه بر این، هشدار برای شرایط خارج از محدوده باید تنظیم شود و با ضبط رخدادهای خارج از حد و تجزیه‌وتحلیل آنها از بروز مجدد شرایط بحرانی جلوگیری شود. در نهایت نیز، زمانی که عملیات استخراج معدن به‌پایان رسید، نیاز به احیای محل معدن و بازگرداندن منطقه معدن به وضعیت اولیه وجود دارد. نظارت بر سایت معدن برای یک دوره چندساله مهم است تا اطمینان حاصل شود که سایت طبق پیش‌بینی در حال بهبود است.
نقش معادن به‌عنوان محرک اقتصاد
بهرام شکوری، رئیس انجمن سنگ ایران در ارتباط با موضوع معدنکاری سبز و رابطه با محیط‌زیست به صمت گفت: گرچه نقش معدن به‌عنوان نیروی‌محرکه اقتصاد در کشور غیرقابل‌انکار است؛ اما براساس طبقه‌بندی‌های انجام‌شده در کشورهای مختلف، کشور ایران جزو کشورهایی است که علاوه بر اقتصاد کشور، اشتغال و ماندگاری جوامع روستایی به‌شدت به فعالیت‌های معدنی وابسته هستند. به‌همین‌دلیل بی‌توجهی به سهم بخش معدن در اقتصاد کشور مثل حلقه‌های زنجیر سبب انتقال مشکلات به سایر بخش‌های اقتصادی، اجتماعی و سیاسی در کشور می‌شود.
شکوری ادامه داد: همچنین هرگونه بی‌توجهی به سهم بخش معدن در اقتصاد کشور و اشتغالزایی می‌تواند اثرات سوء و جبران‌ناپذیری بر قابلیت‌های جامعه در راه دستیابی به خودکفایی و چشم‌اندازهای توسعه کشور داشته باشد. این موضوع بسیار واضح است که معدنکاری به‌عنوان یکی از فعالیت‌های انسان با طبیعت در ارتباط به‌شمار می‌رود. شاید هیچ فعالیت انسانی جز کشاورزی به‌اندازه معدنکاری، تعامل انسان با طبیعت را به‌همراه نداشته باشد، به‌همین‌دلیل توجه به منابع‌طبیعی و محیط‌زیست از جمله دغدغه‌های ایجادشده در این زمینه است، اما باید توجه کرد که آیا سطح ارتباطی می‌تواند عاملی برای تخریب محیط‌زیست یا طبیعت به‌شمار رود یا خیر؟
وی گفت: محیط‌زیست از ارکان توسعه پایدار در هر کشوری است. امروزه باتوجه به رویکرد جهانی به حفاظت از محیط‌زیست، تلاش‌های بسیاری در زمینه شناسایی، ارزیابی و مدیریت اثرات مخرب بر محیط‌زیست در سطح جهان انجام گرفته که صنایع‌معدنی از پیشگامان این‌گونه فعالیت‌های تحقیقاتی بوده؛ در واقع وجود معادن بی‌شمار در کشور و سهم آنها در پیش بردن اقتصاد و فعالیت صنایع سبب شده است تا توجه ویژه‌ای به مبحث فعالیت معادن و محیط‌زیست به‌وجود آید. گرچه نمی‌توان فعالیت‌های انسانی را بدون ایجاد آلودگی یا تخریب محیط‌زیست دانست،اما زمانی‌که انگشت اتهام به‌سمت بخش کلیدی مثل معدن گرفته می‌شود، باید فعالیت‌های این بخش با سایر بخش‌های اقتصادی مقایسه شود تا میزان اثرگذاری آن بر محیط‌زیست مشخص شود.
کاهش آسیب به محیط‌زیست
وی افزود: واضح است که ادامه این فعالیت‌ها سبب ایجاد فعالیت‌های معدنکاری سبز در کشور می‌شود؛ گرچه همت مسئولان مرتبط برای تسهیل این اقدامات نیز لازم است. معدنکاری سبز فناوری جدیدی است که شرکت‌های معدنی زیادی در جهان تلاش می‌کنند تا با استفاده از آن، آسیب‌های زیست‌محیطی معدنکاری را به‌حداقل برسانند. انجام برخی فعالیت‌های بخش معدن و صنایع‌معدنی در کشور مصداق بارز توجه آنها به محیط‌زیست بوده است که از جمله آنها می‌توان به کاهش کربن و آلودگی هوا در تولید اسیدفسفریک، توسعه باغات زیتون و تاسیس مزرعه گیاهان دارویی در جوار معدن (تراورتن) در یکی از شرکت‌های معدنی، کاهش مصرف برق و آب در بخش‌های مختلف فعالیت‌های معدنی، کاهش گردوغبار خروجی و بازیافت آب و استفاده مجدد از پساب و زهاب در فعالیت‌های معدنی اشاره کرد.
شکوری خاطرنشان کرد: همچنین در فعالیت‌های معدنی، آب می‌تواند به‌عنوان یکی از محصولات جانبی معدن استخراج شود. معدنکاری جزو معدود فعالیت‌هایی است که آب موردنیاز آن می‌تواند کیفیت پایینی نسبت به آب مصرفی داشته باشد. از آنجایی که در آینده مشکل کمبود آب در جهان جدی است، مدیریت منابع آب در معادن، یکی از اصلی‌ترین فعالیت‌ها در راستای توسعه پایدار خواهد بود. گرچه معادن و صنایع‌معدنی به‌عنوان پیشرو تصفیه و استفاده از پساب در کشور محسوب می‌شوند، اما بازتاب چندانی از اقدامات سبز ایشان انجام نشده و این عمل باتوجه به سهم پایین بخش معدن از منابع آب کشور بسیار حائزاهمیت است، زیرا نسبت به سایر بخش‌های اقتصادی، فشار کمتری به منابع آب کشور وارد می‌کند و از آن‌طرف سعی شده تا آب موردنیاز را از منابع غیرمتعارف برداشت کند، همچنین تجربه نشان داده که بخش معدن برای توسعه حفاظت از محیط‌زیست در کشور نقش اساسی داشته است. به‌عنوان‌مثال، استخراج مواد معدنی باعث بالارفتن استاندارد زندگی در منطقه معدنی شده است.
معدنکاری سبز و توسعه باغات
وی گفت: این امر به‌علت توسعه زیرساخت‌ها، جاده‌ها، مراکز درمانی و مدارس از اهمیت زیادی برخوردار است. همچنین با آماده‌سازی زمین برای فعالیت معدنی، چشم‌انداز منطقه بهبود خواهد یافت. این مهم در بسیاری روستاها و مناطق دورافتاده کشور به‌وضوح به‌چشم می‌خورد. علاوه بر آن، دامپ باطله در دره‌ها باعث بهبود توپوگرافی برای ساخت جاده‌های جدید می‌شود. این موضوع علاوه بر توسعه اقتصادی، رفاه بیشتری برای جوامع اطراف ایجاد خواهد کرد، همچنین برنامه‌های بازسازی معادن و توسعه جنگل و زمین کشاورزی در زمین‌های معدنی باعث بهبود شرایط هوا می‌شود. این موضوع در مبحث معدنکاری سبز و توسعه باغات و فضای سبز در اطراف معادن و صنایع وابسته آن به‌چشم می‌خورد. از طرفی با استفاده از منابع انرژی تجدیدپذیر به‌جای سوخت در فعالیت‌های معدنی، میزان تولید گاز دی‌اکسیدکربن کاهش یافته است.
رئیس انجمن سنگ ایران تاکید کرد: با جمع‌بندی این موارد، مشاهده می‌شود که توسعه معدنکاری سبز که به‌عنوان پیشران همه بخش‌های اقتصادی نیز در این حوزه به‌شمار می‌رود، توجه متولیان بخش معدن به توسعه پایدار اقتصادی و محیط‌زیستی را در کنار هم مشخص می‌کند. این روش شامل فناوری‌های جدیدی است که شرکت‌های معدنی زیادی در جهان تلاش می‌کنند تا با استفاده از آن در کنار توسعه معادن، به بهبود محیط‌زیست نیز کمک کنند.
سخن پایانی
معدنکاری سبز در اوایل دهه دوم قرن ۲۱ معرفی شد. هدف مدل‌ها با منشأ معدنکاری سبز، استفاده از منابع به‌صورت پایدار و کاهش ردپای معدن در چالش‌های ESG است. در این مدل‌ها، فناوری و عملیات خلاقانه در کانون تعریف فرآیندها قرار می‌گیرند و بهره‌وری برای معدن و محیط‌زیست به‌صورت توأم حاصل می‌شود.
