ناچار به برداشت سنتی هستیم
چند روزی بیشتر از خبر فوت ۲ نفر از کشاورزان یا کارگران فصلی در هنگام برداشت محصول از درخت گردو در استان همدان و دست به‌دست شدن آن در صفحات مجازی نمی‌گذرد؛ خبری که کاربران را واداشت تا باوجود اظهار ناراحتی و تاسف خود، شروع به مقایسه شیوه‌های برداشت محصول در کشور ما با روش‌های نوین در سایر کشورها کنند تا به این طریق صدای خود را به‌گوش مسئولان برسانند. بسیاری عدم‌استفاده از تجهیزات و ماشین‌آلات مدرن در کشاورزی را یکی از مشکلات این بخش می‌دانند و بر حمایت دولت از واردات ماشین‌آلات کشاورزی تاکید دارند.
استفاده از ماشین‌آلات مدرن در برداشت محصول
وقوع حادثه هنگام کار برای کارگران و باغداران، موضوع تازه‌ای نیست و با فرارسیدن فصل برداشت محصولات درختان مرتفع به اتفاقی رایج بین کارگران یا کشاورزان تبدیل می‌شود و عموما بیشترین نوع صدمات این زحمتکشان در ستون‌فقرات، دست و پا، لگن و سر و گردن تجربه می‌شود. براساس آخرین اخبار از زمان شروع فصل برداشت گردو، فقط در باغ‌های استان همدان تا 4 مهر، بر اثر سقوط از درخت، ۳نفر فوت و ۶۱ نفر مصدوم شده‌اند.
درباره چرایی و چگونگی بی‌توجهی به این مسئله مهم در پراهمیت‌ترین بخش کشور یعنی کشاورزی در روزنامه صمت به‌سراغ علی توسطی، رئیس اتحادیه فروشندگان ماشین‌آلات کشاورزی صنعتی، ساختمانی و لوازم یدکی کشاورزی رفته‌ایم تا بررسی کنیم که چرا در برداشت محصول از ماشین‌آلات مدرن استفاده نمی‌شود.
توسطی در گفت‌وگو با صمت بیان داشت: زمانی قبل از اینکه دنیا بر ارتقای پزشکی و بهداشت جهانی حرکت کند، به‌شکلی باوجود مرگ و میرها، جمعیت جهان و در نتیجه نیاز به مواد غذایی متعادل می‌شد، اما گسترش تکنولوژی و علم در حوزه پزشکی و بهداشت فردی، افزایش جمعیت در دنیا را به‌دنبال داشت، این افزایش جمعیت در ۷۰ سال گذشته به‌شکل انفجاری بوده، بنابراین این جمعیت نیاز به مواد غذایی داشتند و به‌طبع تولید مواد غذایی و کشاورزی به روش سنتی امکان‌پذیر نبود. بنابراین تکنولوژی به کمک کشاورزی آمد تا با تغییر الگوی کشت و استفاده از شیوه‌های نوین در راستای افزایش محصول در مقیاس بزرگ قدم بردارد.
وی با تاکید بر اینکه نیاز است تا در مراحل سه‌گانه کشاورزی اعم از کاشت، داشت و برداشت از تجهیزات و ادوات مرتبط استفاده شود، گفت: این اقدام موجب حفظ سلامت محصول و بهره‌برداری بیشتر از زمینهای کشاورزی خواهد بود.
در سال‌های گذشته نیاز مبرمی به استفاده از تجهیزات و ماشین‌آلات در کشاورزی احساس نمی‌شد، اما اکنون بدون استفاده از این تجهیزات، حصول به نتیجه مطلوب تقریبا غیرممکن است. قبل از انقلاب، کمباین‌سازی اراک و تراکتورسازی تبریز به‌همین‌منظور تاسیس شد که استفاده از این ماشین‌آلات عمدتا در مرحله برداشت محصول بود و در مرحله کاشت نیز عمدتا از ادوات سم‌پاشی و آبیاری استفاده می‌شد.
رئیس اتحادیه فروشندگان ماشین‌آلات کشاورزی با بیان اینکه نگاه حمایتی پس از انقلاب منجر به توسعه روستایی شد، ادامه داد: این تولیدات شامل تجهیزات دنباله‌بر بودند و به‌دلیل گستردگی حوزه کشاورزی، تولیدات داخلی نمی‌تواند جوابگوی همه نیازهای کشاورزی باشد.
وی بااشاره به اینکه در کشاورزی در مراحل کاشت، داشت و برداشت محصولات از تولیدات داخلی استفاده می‌کنیم، تاکید کرد: به‌دلیل اینکه محصولات کشاورزی عمدتا فسادپذیر هستند، بنابراین باید با سرعت بالا برداشت، سورت و بسته‌بندی شده و به‌دست مصرف‌کننده برسند. در سیستم مکانیزاسیون کشاورزی خیلی موفق نبودیم و باتوجه به گستردگی و شرایط اقلیمی و چهارفصلی ایران محصولات متنوعی اعم از شیلات، پرورش شترمرغ، کاشت صیفی‌جات و مرکبات و... پرورش می‌یابد که هرکدام تجهیزات متنوعی را در برداشت محصول می‌طلبد، بنابراین نمی‌توانیم همه این تجهیزات را در داخل کشور تولید کنیم.
توسطی افزود: باید توجه داشت، چه میزان استفاده از این تجهیزات گسترده است، باتوجه به محدود بودن جامعه مخاطب این تجهیزات، در معاونت توسعه مکانیزاسیون وزارت جهاد و بخش خصوصی اقدامی برای تولید این محصولات نشده است. در برداشت محصول در ارتفاع تجهیزات بخصوصی نداریم. این موضوع، هم به‌دلیل تحریم‌ها و هم به‌علت محدود بودن استفاده از این ادوات است.
وی مسئله مهم را مشکلات ساختاری و زیربنایی در کاشت و باغبانی عنوان کرد و گفت: ما حتی زیرساخت‌های لازم را در برداشت محصول نداریم، برای اینکه ماشین‌آلات بتوانند در باغات وارد شده و برداشت انجام دهند، نیاز است تا زیرساخت‌هایی فراهم شود. اما متاسفانه در کشور ما از ابتدا به این موضوع توجه نشده است، بنابراین باید مرکز توسعه مکانیزاسیون وزارت جهاد و بخش خصوصی با نیازسنجی و تقاضا، تکنولوژی لازم را وارد کند.
روش‌های سنتی، بلای جان کارگران
حمیدرضا نامی، رئیس هیات‌مدیره انجمن تولیدکنندگان و واردکنندگان ادوات و تجهیزات کشاورزی، نیز در گفت‌گو با صمت در این‌باره گفت: در حوزه برداشت محصولات کشاورزی با دو حادثه مواجهیم که برخی به‌دلیل عدم‌دسترسی به تکنولوژی و تجهیزات به‌روز دنیا و برداشت محصول به روش سنتی بوده که عمدتا در محصولات باغی اعم از خرما، گردو و درختان مثمر بلند ارتفاع است که باید در برداشت آن از تجهیز مرتبط استفاده کرد.
وی ادامه داد: در مقابل حوادث عدم‌استفاده از تجهیزات کشاورزی، برخی حوادث نیز در هنگام برداشت در مزارع وجود دارد که با تجهیزات نسبتا به‌روز انجام می‌شود. بسیاری از حوادث در هنگام استفاده از ماشین‌آلات اتفاق می‌افتد، برای نمونه در برداشت محصولات زراعی مانند ذرت به‌دلیل اینکه این گیاه ارتفاع بلندی دارد، بنابراین امکان دید انسان برای کسی که از ادوات استفاده می‌کند، وجود ندارد، بنابراین در برخی موارد موجب حوادثی برای کشاورز یا کارگران می‌شود.
نامی با بیان اینکه دلیل عمده عدم‌توفیق ما در کشاورزی مدرن یا مکانیزاسیون باغات، بی‌توجهی به احداث مهندسی است، تشریح کرد: برای استفاده از ماشین‌آلات در برداشت محصول باید زیرساخت‌های برداشت محصول در باغات وجود داشته باشند تا امکان ورود ماشین‌آلات به باغ فراهم شود و باغ مهندسی کاشت شده باشد. در صورتی که بسیاری از این باغات ما به روش سنتی کاشت شده و امکان ورود ماشین‌آلات بزرگ و برداشت محصول وجود ندارد. بنابراین اگر قرار باشد به باغداری مکانیزه برسیم، باید قبل از احداث باغ جانمایی، نوع درخت، مکان و دالان آن براساس طراحی مهندسی کشاورزی باشد تا امکان ظهور پیدا کند.
رئیس هیات‌مدیره انجمن تولیدکنندگان و واردکنندگان ادوات و تجهیزات کشاورزی ادامه داد: با این وجود نمونه‌های بسیار موفقی از باغات قبل از انقلاب داشتیم که توسط کارشناسان خارجی احداث شدند که همه ملاک‌های اولیه احداث باغ اعم از مطالعات جوی و آزمایشات خاک و... را در نظر داشته‌اند و بسیاری از باغاتی که امروز امکان مکانیزاسیون دارند، به‌دلیل در نظر گرفتن این اولویت‌ها در آن زمان است. اما پس از انقلاب برخی باغاتی احداث شدند که لزوما خیلی تابع مدرنیته کشاورزی نبوده یا دارای ساختار شکننده بودند که بقای زیادی هم نداشتند و دچار مشکل شدند، متاسفانه پس از انقلاب خیلی به این موضوعات توجه
نشد. اما با این وجود برخی از کشت و صنعت‌ها با رویکرد اقتصادی در مقیاس کلان به احداث باغات به‌صورت مکانیزاسیون پرداختند، مانند نخلستان‌ها در جنوب یا احداث باغات زیتون یا مرکبات در برخی مناطق شمالی که این توجه نیز توسط بخش خصوصی و سرمایه‌گذار بوده است، اما در کل الگوی جدی برای باغات کشور نداریم که مشخص کند چه نوع نهالی، در چه منطقه‌ای، با چه کشتی و... در باغات سطح کشور کاشته شود. نامی بااشاره به چالش‌ها و حوادث برداشت محصول در باغات کشور گفت: در برخی درختان مثمر که عمر کوتاهی دارند، شاید توجه به مکانیزاسیون صرفه اقتصادی نداشته باشد، اما می‌توان برخی نژادهای محصولات باغی با پایه‌های کوتاه مانند درخت گردو یا پسته و... را کاشت که توسط موسسه اصلاح بذر نهال توزیع می‌شود که برداشت محصولات آنها از روی زمین یا با کمک شیکرها است، اما در درخت‌های مرتفع چاره‌ای جز رفتن به ارتفاع یا استفاده از چوب نداریم.
وی در پاسخ به اینکه آیا ما ادوات لازم برای برداشت محصول از درختان بلندارتفاع را داریم یا نه، نیز گفت: در بحث واردات این ماشین‌آلات، بحث تحریم‌ها به‌طورجدی مطرح نیست و مشکل این است که تاکنون احساس نیاز جدی به واردات آنها وجود نداشته است. کسی که از نهال‌های اصلاح‌شده استفاده نکرده است، به‌طبع راغب به استفاده از متد جدید نیست. رئیس هیات‌مدیره انجمن تولیدکنندگان و واردکنندگان ادوات و تجهیزات کشاورزی با بیان اینکه درباره باغبانی و باغداری کار اساسی انجام نشده است و باید وزارت جهاد در این زمینه متولی شود، ادامه داد: باتوجه به بحران آب در کشور، بسیاری از کشاورزان از مزرعه‌داری به باغداری روی آورده‌اند و کشت محصولاتی که نیاز به آب کمتری دارند، جای محصولات پرآب را می‌گیرد.
وی با تاکید بر اینکه توجه دولت به ماشین‌آلات تفریحی و شخصی بیشتر از کشاورزی است، افزود: این در حالی است که ماشین‌آلات کشاورزی عکس خودرو ابزار کار هستند تا وسیله شخصی، ماشین‌آلات کشاورزی موجب اشتغال در تولید در واحدهای صنعتی و حتی پس از آن در زمینهای کشاورزی می‌شوند، در حالی که عموما برای خودروهای سواری این اتفاق نمی‌افتد. حوزه ماشین‌های کشاورزی در مجموع در وزارت صمت و صنایع کشور اساسا مغفول مانده است. ما مشکلاتی با واردکنندگان این ماشین‌آلات نداریم و چالشی که بین تولیدکنندگان خودرو در داخل کشور وجود دارد، در این صنعت مطرح نیست، همین‌طور کشاورزان تمایل بیشتری به خرید ماشین‌آلات کشاورزی داخلی دارند تا بتوانند خدمات دریافت کنند. با این وجود دولت حمایت جدی از واردات ماشین‌آلات کشاورزی نمی‌کند و بیشتر ارزها را به واردات خودرو تخصیص می‌دهد و برای تهیه مواد اولیه و قطعات تولیدات داخلی، ارزی وجود ندارد.
سخن پایانی
متاسفانه حوادث در حوزه کشاورزی و محصولات غذایی تنها محدود به سقوط از ارتفاع نیست و براساس آخرین آمار سازمان پزشکی قانونی کشور تنها در پنج‌ماهه نخست امسال، ۱۰۴فوتی در استخرهای کشاورزی گزارش شد که از این تعداد ۸۵ مرد و ۱۹ زن بودند، این میزان نسبت به مدت مشابه سال قبل خود که ۱۲۷ مورد شامل ۱۰۰ مرد و ۲۷ زن بودند، کاهش ۱۸درصدی را به‌دنبال داشته است. اما هیچ چیزی عزیزتر و ارزشمندتر از جان آدمی نیست. باتوجه به مواردی که مطرح شد، توجه به صنعت کشاورزی و چالش‌های رودرروی این قشر زحمتکش بسیار مهم است. چالش‌هایی که عموما به‌دلیل مسائل اقتصادی یا کم‌توجهی نهادهای مربوطه به‌وجود آمده است. آموزش، آگاهی‌بخشی و تسهیل دسترسی به امکانات و تجهیزات موردنیاز این صنعت مهم کشور که در ارتباط جدی با امنیت غذایی جامعه هم هست، از ملزوماتی است که غفلت در آن موجب پشیمانی بسیاری خواهد شد. با این وجود کارشناسان توصیه می‌کنند تا به‌منظور پیشگیری حادثه سقوط از درختان بلندارتفاع که برای برداشت محصول‌شان، چاره‌ای جز بالا رفتن از آنها وجود ندارد، از افراد توانمند و باتجربه استفاده و از بکارگیری افراد مبتلا به بیماری‌های زمینهای، سالخورده و معتاد به موادمخدر پرهیز شود.
