آسیا، بزرگترین مصرف‌کننده زغال‌سنگ جهان
در ماه مه ۲۰۲۳، اعضای گروه هفت توافق کردند که تا سال ۲۰۳۵ نیروگاه‌های زغال‌سنگی را که انتشار گازهای گلخانه‌ای آنها کنترل نمی‌شود، تعطیل کنند. همچنین، سهام شرکت‌های معدنی که در زمینه استخراج زغال‌سنگ فعالیت دارند، با تخفیف‌های قابل توجهی معامله می‌شود. زغال‌سنگ، که به عنوان یکی از آلاینده‌ترین منابع انرژی در جهان شناخته می‌شود، همچنان در صدر توجهات اقتصادی و سرمایه‌گذاری قرار دارد. با وجود کاهش قیمت‌ها و تلاش‌های جهانی برای کاهش استفاده از این سوخت، تقاضا برای زغال‌سنگ به دلیل ویژگی‌های خاص آن همچنان قوی است. در ادامه به بررسی وضعیت کنونی بازار زغال‌سنگ و دلایلی که این منبع انرژی را به یک سرمایه‌گذاری نسبتا امن تبدیل کرده است، می‌پردازیم.
تحلیل وضعیت کنونی زغال‌سنگ
از برخی جهات، زغال‌سنگ در سال‌های اخیر با چالش‌های بزرگی مواجه شده است. کاهش قیمت‌ها، مشکلات اقتصادی در چین که بزرگترین مصرف‌کننده این سوخت است و تلاش‌های بین‌المللی برای کاهش مصرف زغال‌سنگ از جمله این چالش‌ها هستند. در ماه مه ۲۰۲۳، اعضای گروه هفت توافق کردند که تا سال ۲۰۳۵ نیروگاه‌های زغال‌سنگی را که انتشار گازهای گلخانه‌ای آنها کنترل نمی‌شود، تعطیل کنند. همچنین، سهام شرکت‌های معدنی که در زمینه استخراج زغال‌سنگ فعالیت دارند، با تخفیف‌های قابل توجهی معامله می‌شود.
با این حال، اگر از یک نگاه کلی‌تر به این موضوع بنگریم، می‌توان مشاهده کرد که زغال‌سنگ همچنان جایگاه خود را حفظ کرده و بازار آن در مقایسه با بسیاری از کالاهای دیگر از ثبات بیشتری برخوردار است. اگرچه نرخ زغال‌سنگ از اوج خود در سال ۲۰۲۲ که به دلیل بحران انرژی جهانی افزایش یافت، کاهش یافته است، اما همچنان در سطوح بالاتری نسبت به قبل از جنگ اوکراین قرار دارد. در عین حال، خلاف نوسانات شدید در بازارهای دیگر کالاها، بازار زغال‌سنگ به‌نظر می‌رسد که ثبات نسبی خود را حفظ کرده است.
عوامل متعددی بر تقاضای زغال‌سنگ حرارتی تأثیرگذار هستند. در حالی که کشورهای ثروتمند به دنبال کاهش استفاده از این سوخت هستند، کشورهای در حال توسعه، به ویژه در آسیا، همچنان به شدت به آن وابسته‌اند. هند به عنوان یکی از بزرگترین مصرف‌کنندگان زغال‌سنگ، همچنان به استفاده از این سوخت ادامه می‌دهد تا نیازهای انرژی خود را برآورده کند. زغال‌سنگ به دلیل قابلیت حمل‌ونقل آسان و نرخ نسبتا پایین، همچنان یک منبع جذاب انرژی برای این کشورها است.
آیا زغال‌سنگ طلای جدید است؟
قیمت زغال‌سنگ با وجود چالش‌های بزرگ همچنان در حال افزایش است. در سال ۲۰۲۳، اروپا به‌طور بی‌سابقه‌ای ذخایر زغال‌سنگ خود را افزایش داد، به طوری که انبارهای زغال‌سنگ این قاره اکنون ۶۵ درصد پر هستند که بسیار بیشتر از میانگین طولانی‌مدت است. همچنین، ذخایر زغال‌سنگ چین نیز در وضعیت خوبی قرار دارد. چین طی دو سال گذشته تولید خود را بیش از ۱۰ درصد افزایش داده و رکوردهای جدیدی را به ثبت رسانده است، زیرا این کشور در تلاش است تا وابستگی خود به واردات را کاهش دهد. در همین حال، روسیه نیز موفق شده ۵۰ میلیون تن زغال‌سنگ خود را که قبلاً به اروپا صادر می‌کرد، به بازارهای دیگر هدایت کند. این میزان حدود ۳ درصد از حجم تجارت جهانی زغال‌سنگ را تشکیل می‌دهد. در عین حال، اقتصاد جهانی با مشکلاتی مواجه است که به دلیل نرخ‌های بهره بالا، جایگاه دلار و رشد ضعیف در چین ایجاد شده است. همچنین، اراده سیاسی برای کاهش استفاده از زغال‌سنگ در کشورهای ثروتمند منجر به کاهش مصرف آن شده است. به عنوان مثال، سال گذشته امریکا و اتحادیه اروپا به ترتیب ۲۱ و ۲۳ درصد از مصرف زغال‌سنگ خود را کاهش دادند. آلمان در ماه آوریل ۲۰۲۳ طی یک آخر هفته ۱۵ نیروگاه زغال‌سنگ را تعطیل کرد. چین نیز با سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر مانند خورشید و باد، در تلاش است تا آلودگی‌های ناشی از زغال‌سنگ را کاهش دهد. طبق پیش‌بینی‌های آژانس بین‌المللی انرژی، مصرف زغال‌سنگ در چین تا سال ۲۰۲۶ حدود ۴ درصد کاهش خواهد یافت.
هند، بزرگ ترین مصرف‌کننده زغال‌سنگ
به نقل از اکونومیست، در حالی که اقتصادهای پیشرفته در حال کاهش مصرف زغال‌سنگ هستند، کشورهای در حال توسعه، به ویژه در آسیا، همچنان به استفاده از این سوخت ادامه می‌دهند. هند، به عنوان یکی از بزرگترین مصرف‌کنندگان زغال‌سنگ، همچنان از این منبع ارزان و قابل اعتماد انرژی برای تأمین نیازهای خود استفاده می‌کند. بحران انرژی سال ۲۰۲۲ نیز باعث شد نقاط قوت زغال‌سنگ مانند قابلیت حمل‌ونقل آسان و هزینه پایین آن برجسته‌تر شود. خلاف گاز طبیعی که نیاز به فرآیند پیچیده‌ای برای حمل‌ونقل دارد، زغال‌سنگ به راحتی به هر نقطه از جهان منتقل می‌شود. در نتیجه، نگرانی‌های امنیت انرژی و تلاش برای کسب سود بر نگرانی‌های زیست‌محیطی غلبه کرده‌اند. یکی از تاجران زغال‌سنگ می‌گوید که وام گرفتن برای تأمین مالی معاملات زغال‌سنگ از بانک‌ها، حتی بانک‌های اروپایی، آسان‌تر شده است. سال گذشته، صادرات جهانی زغال‌سنگ به ۱.۵ میلیارد تن رسید که یک رکورد جدید است. تقاضا برای زغال‌سنگ به‌طور فزاینده‌ای به سمت شرق، به ویژه چین، هند و آسیای جنوب شرقی، حرکت می‌کند. این مناطق اکنون سه چهارم از مصرف جهانی زغال‌سنگ را به خود اختصاص می‌دهند، در حالی که این رقم در سال ۲۰۰۰ یک سوم بود. یکی از دلایل ثبات بازار زغال‌سنگ این است که این سوخت تقریباً به طور کامل برای تولید نیروی بار پایه استفاده می‌شود؛ این نوع نیروی برق برای اطمینان از عملکرد مداوم و پایدار اقتصادها ضروری است. نیروگاه‌هایی که زغال‌سنگ می‌سوزانند تقریبا همیشه فعال هستند و این باعث می‌شود که زغال‌سنگ در مقایسه با سایر مواد معدنی و سوخت‌ها نسبت به تغییرات اقتصادی حساسیت کمتری داشته باشد. همچنین، چهار پنجم زغال‌سنگ از طریق قراردادهای بلندمدت فروخته می‌شود که این موضوع نیز به ثبات بیشتر بازار کمک می‌کند. برخلاف نفت و مس که معامله‌گران آنها را اغلب در بازار نقدی خرید و فروش می‌کنند، زغال‌سنگ عمدتا در کشوری تولیدکننده مصرف می‌شود.
احتمال کاهش تقاضا برای زغال‌سنگ
با گذشت زمان، انتظار می‌رود که تقاضا برای زغال‌سنگ به‌تدریج کاهش یابد. اما این کاهش تقاضا لزوماً جذابیت زغال‌سنگ را برای سرمایه‌گذاران کاهش نمی‌دهد، زیرا احتمالا عرضه زغال‌سنگ با سرعت بیشتری کاهش خواهد یافت. در اواخر دهه ۲۰۰۰، زمانی که تقاضای چین نرخ زغال‌سنگ را به ۲۰۰ دلار در هر تن رساند، سرمایه‌گذاری‌های زیادی در معادن جدید صورت گرفت. اما اکنون، با وجود اینکه قیمت‌ها به بالای ۴۰۰ دلار رسیده‌اند، چنین سرمایه‌گذاری‌هایی صورت نگرفته است. خارج از چین، هزینه‌های سرمایه‌گذاری در معادن زغال‌سنگ به دلیل عدم اطمینان از تقاضای آینده کاهش یافته است. اگرچه بانک‌ها به معامله‌گران زغال‌سنگ وام می‌دهند، اما تمایلی به سرمایه‌گذاری در استخراج زغال‌سنگ ندارند و گرفتن مجوز برای معادن جدید نیز بسیار دشوار است. بنابراین، احتمالا عرضه زغال‌سنگ به شدت کاهش خواهد یافت و این امر ممکن است جذابیت سرمایه‌گذاری در این حوزه را افزایش دهد. در نتیجه، سرمایه‌گذارانی که در این بازار باقی می‌مانند یا کسانی که تازه وارد این عرصه می‌شوند، ممکن است با کاهش عرضه و افزایش قیمت‌ها به سودهای قابل توجهی دست یابند.
زغال‌سنگ، با وجود تلاش‌های جهانی برای کاهش استفاده از آن، همچنان به عنوان یک منبع انرژی پرطرفدار در برخی از مناطق جهان باقی مانده است. تقاضا برای این سوخت به دلیل ویژگی‌های منحصر به فرد آن همچنان قوی است و این موضوع باعث شده تا زغال‌سنگ به یک سرمایه‌گذاری نسبتاً امن و البته پرمخاطره تبدیل شود. در آینده‌ای نه چندان دور، کاهش عرضه می‌تواند به افزایش قیمت‌ها و سودهای کلان برای سرمایه‌گذاران منجر شود. بنابراین، زغال‌سنگ هنوز هم برای مدتی در مرکز توجهات باقی خواهد ماند.
