از توسعه شبکه ملی اطلاعات تا اصلاح شیوه فیلترینگ
در فهرست هیات وزیرانی که مسعود پزشکیان به مجلس معرفی خواهد کرد «ستار هاشمی» به عنوان وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات معرفی شده است. او یکی از اسامی فهرست ۸ نفره گزینه‌های پیشنهادی برای تصدی وزارت ارتباطات بود که بیشترین امتیاز را در میان همه کاندیداها داشت.
مسعود پزشکیان در ایام مناظره‌ها و تبلیغات یکی از محورهای اصلی در برنامه دولتش را «اینترنت» و مسئله «فیلترینگ» اعلام کرده بود. او در مناظره‌های پیش از دور اول انتخابات مخالفت با فیلترینگ به دلیل آسیبی که به کسب‌وکارها می‌زند را مطرح کرده بود. در پست‌هایی که در صفحه پزشکیان در شبکه اجتماعی ایکس (توییتر سابق) منتشر شده بود هم به معایب فیلترینگ، آسیب دیدن کسب‌وکارها به دلیل محدودیت‌ها و داغ شدن بازار فروش فیلترشکن اشاره شده بود. او در یکی از پست‌های خود در شبکه اجتماعی ایکس هم نوشته بود: «من اگر انتخاب شدم جلوی فیلترینگ خواهم ایستاد و کسبوکارهای تعطیل شده را بازیابی خواهم کرد.»
قرعه به نام ستار هاشمی افتاد
در فهرست هیات وزیرانی که مسعود پزشکیان به مجلس معرفی خواهد کرد «ستار هاشمی» به عنوان وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات معرفی شده است. او یکی از اسامی فهرست ۸ نفره گزینه‌های پیشنهادی برای تصدی وزارت ارتباطات بود که بیشترین امتیاز را در میان همه کاندیداها داشت. در حالی که گفته می‌شد در بین گزینه‌های اعلام‌شده رقابت اصلی میان ستار هاشمی و رضا باقری‌اصل بوده است، بعضی از مطرح شدن نام‌هایی همچون ابوالحسن فیروزآبادی و حمید فتاحی خبر می‌دادند.
ستار هاشمی متولد ۱۳۵۵ از شهرستان یاسوج است. او استاد گروه مهندسی کامپیوتر دانشگاه شیراز است و سال ۱۳۹۳ به سمت مدیرکل ارتباطات و فناوری اطلاعات فارس منصوب شد. هاشمی از سال ۱۳۹۵ نیز معاون فناوری شرکت ارتباطات زیرساخت بوده است.
در تاریخ مهر ۱۳۹۸ از جانب محمدجواد آذری‌جهرمی به سمت معاونت نوآوری و فناوری وزارت ارتباطات تا پایان این دولت منصوب شد. سوابق مدیریتی و رشته تحصیلی و سوابق علمی و پژوهشی هاشمی در کنار جوانی‌اش، احتمالا از دلایلی است که باعث شده او جزو گزینه‌ها قرارگرفته و با اختلاف از سایر افراد، امتیاز بیشتری را کسب کند.
نگاهی به برنامه پیشنهادی وزارت ارتباطات
برنامه پیشنهادی «ستار هاشمی» برای وزارت ارتباطات دولت چهاردهم بر ۳ راهبرد کلی «تکمیل شبکه ملی اطلاعات، توسعه اقتصاد دیجیتال و هوشمندسازی» استوار است. هاشمی در این برنامه صحبتی از رفع فیلتر پلتفرم‌های کاربردی نکرده اما وعده داده شیوه فیلترینگ را از طریق «اصلاح مقررات و شیوه مداخلات» تغییر دهد.
به گزارش خبرآنلاین، ستار هاشمی، گزینه پیشنهادی تصدی وزارت ارتباطات، در این سند با بررسی سیاست‌های بالادستی و شناسایی چالشهای اساسی حوزه ICT، برنامه‌های اجرایی خود را ارائه کرده است.
پیش به‌سوی شبکه ملی اطلاعات
بر اساس گزارش دیجیاتو، در بخش چالش‌ها، موارد متعددی ازجمله «کندی توسعه شبکه ملی اطلاعات و توفیق کم در فعال‌سازی سرویس‌های فیبر نوری، تحریم و نبود برنامه مشخص برای توسعه اقتصاد دیجیتال» ذکر شده است.
همچنین چالشهای دیگری مانند نبود فرماندهی واحد برای حکمرانی فضای مجازی، نقض حریم خصوصی افراد در فضای مجازی، وجود مقررات دست‌وپاگیر، سهم پایین اقتصاد دیجیتال از اقتصاد کشور، ضعف در ارائه خدمات دولت الکترونیک و کمبود نیروی انسانی ماهر در برنامه هاشمی عنوان شده است.
راهبردهای کلان
راهبرد کلان این برنامه «استفاده از دانش و فناوری‌های روز دنیا برای پیشرفت اقتصاد دیجیتال و دولت هوشمند، از طریق جهت‌گیری‌های سیاستی و برنامه‌ها و اقدامات اجرایی» است.
سیاست‌ها و رویکردهایی که هاشمی برای این وزارتخانه در نظر گرفته، شامل مواردی مانند «کمک به پیشرفت اقتصادی توأم با عدالت از طریق فناوری اطلاعات و ارتباطات، تکمیل طرح‌های عمرانی نیمه‌تمام با مشارکت بخش غیردولتی، اجرای چند طرح عظیم ملی، فعال‌سازی مزیت رقابتی جمهوری اسلامی در منطقه، برقراری حاکمیت ملی و صیانت از ارزش‌های اسلامی ایرانی در فضای مجازی و ارتقای قدرت سایبری» است.
در ادامه، این موارد نیز مطرح شده‌اند: «افزایش شتاب پیشرفت و نوآوری علمی و فناوری، تحول در نظام اداری و اصلاح ساختار با تأکید بر هوشمندسازی و تحقق دولت هوشمند و جوانگرایی و جانشین‌پروری در مدیریت اجرایی، ارتقای ساختارهای حکمرانی در فضای مجازی و همگرایی ساختارهای موازی و شنیدن صدای مردم و درنظرگرفتن مطالبات و نیازهای مردم و زیست‌بوم حوزه ICT.»
۶ محور اصلی اقدامات کلان
این معاون سابق وزارت ارتباطات، برنامه‌ها و اقدامات کلان وزارتخانه خود را در ۶ محور اصلی خلاصه کرده است: «توسعه ارتباطات و شبکه ملی اطلاعات، توسعه دولت هوشمند و کاربردی‌سازی فناوری‌های نوین در صنایع، توسعه اقتصاد دیجیتال، حمایت از توسعه محتوا و خدمات محتوایی، توسعه صنعت فضایی و توسعه پست هوشمند.»
توسعه شبکه ملی اطلاعات مبتنی بر فیبر نوری
در محور اول این بخش برنامه، روی توسعه زیرساخت شبکه ملی اطلاعات مبتنی بر فیبر نوری با استفاده حداکثری از تجهیزات بومی تأکید شده است. هاشمی همچنین وعده داد صندوق توسعه فیبر نوری را که در برنامه هفتم توسعه تکلیف شده، راه‌اندازی کرده و به کمک آن به افزایش مشترکین فیبر کمک کند.
در بخشی دیگر نیز به ارتقای سرعت اتصال به «شبکه جهانی اینترنت و شبکه ملی اطلاعات» اشاره شده است.
علاوه‌براین، توسعه ارتباطات همراه از طریق 5G، مقابله با تحریم‌ها، ایجاد دسترسی برای عموم مردم در بستر شبکه ملی اطلاعات، ارتقای دسترسی جامعه به خدمات الکترونیکی، از دیگر اقدامات هاشمی درصورت انتخاب شدن خواهند بود.
توسعه دولت هوشمند
هاشمی وعده داده برای توسعه دولت هوشمند، طرح تحول دولت هوشمند را تدوین کرده و «ایجاد، تقویت و استقرار زیرساخت یکپارچه ابری دولت هوشمند» را پیگیری کند.
حذف سامانه‌های موازی دستگاه‌های اجرایی، حذف بوروکراسی اداری، کمک به توسعه کاربردهای هوش مصنوعی در صنایع و کشاورزی، ارتقای امنیت و تعامل سازنده با مرکز ملی و شورای‌عالی فضای مجازی از دیگر برنامه‌های هاشمی هستند.
توسعه اقتصاد دیجیتال
او همچنین در این برنامه، اقداماتی را برای توسعه اقتصاد دیجیتال پیشنهاد کرده است. اولین اقدام قیدشده در این بخش، «تدوین سند راهبردی جمهوری اسلامی ایران در فضای مجازی و سند نظام اقتصاد دیجیتال با محوریت مردمی‌سازی اقتصاد دیجیتال» است.
«اجرای برنامه توسعه کسبوکارهای مبتنی بر ارتباطات و فناوری اطلاعات و هوش مصنوعی، ایجاد سکوی ملی شبکه توزیع کالا و محصولات، راه‌اندازی شرکت ارتباطات بین‌الملل، افزایش سهم تولید کالاها و خدمات دیجیتال از تولید ناخالص داخلی، افزایش صادرات، حمایت از فروشگاه‌های مجازی و خرده‌فروشی الکترونیکی و توسعه نظام سرگرمی، بازی و غنابخشی به اوقات فراغت فضای مجازی» بخش دیگری از اقدامات ستار هاشمی برای توسعه اقتصاد دیجیتال هستند.
هاشمی در این برنامه فقط یک بار به فیلترینگ اشاره کرده اما حرفی از تلاش برای رفع فیلتر پلتفرم‌های کاربردی نزده است. «اصلاح شیوه فیلترینگ در کشور از طریق اصلاح مقررات و شیوه مداخلات، کنترل‌های پسینی، گفتمان‌سازی در سطوح نخبگانی و آحاد مردم، ایجاد وفاق ملی بین گروه‌های مرجع، مذاکرات بین‌المللی و مبتنی بر اقتصاد دیجیتال» اقدامی است که دراین‌رابطه برنامه‌ریزی شده است.
همچنین او طبق این برنامه به‌دنبال «واقعی‌سازی تعرفه خدمات بخش، متناسب با سرمایه‌گذاری‌های انجام‌شده و قیمت تمام‌شده» است که ممکن است شامل افزایش قیمت اینترنت نیز بشود.
حمایت از توسعه محتوا
برنامه وزیر ارتباطات احتمالی دولت چهاردهم از حمایت از توسعه محتوا در فضای مجازی نیز سخن گفته است. این برنامه در این بخش چندین اقدام کلی تعیین کرده است، ازجمله: «حمایت از تولید محتوا و خدمات بومی، کمک به توسعه نظام‌های رسانه‌ای فضای مجازی، توسعه فضای مجازی مفید و ایمن برای کودک و خانواده و توسعه اقتصاد تولید محتوا و ایجاد الگوهای اقتصادی جدید از طریق تسهیم درآمد برای تشویق تولید محتوای بومی.»
صنعت فضایی
هاشمی در بخشی که به اقدامات صنعت فضایی اختصاص داده شده نیز وعده‌هایی داده است. «افزایش سامانه‌های فضایی، تثبیت ماهواره‌های سبک در لایه لئو، توسعه اقتصاد این بخش، راه‌اندازی پایگاه‌های ملی پرتاب‌های فضایی و ایستگاه‌های زمینی» از اقدامات او در این بخش است.
توسعه پست هوشمند
آخرین محور اقدامات این برنامه به توسعه پست هوشمند پرداخته است که برای آن «نوسازی زیرساخت‌های فناوری اطلاعات و بهره‌گیری از ابزارهای نوین مانند ربات و پهپاد در خدمات پستی، سرمایه‌گذاری پست بانک در حمایت از کسبوکارهای دیجیتالی خرد، بهره‌برداری از ظرفیت‌های مشترک بین اپراتورهای همراه و شرکت ملی پست و جذب سرمایه در خدمات نوین پستی» ازجمله اقدامات او در این بخش خواهند بود.
امید فعالان اقتصاد دیجیتال به رفع فیلتر
حلقه فیلترینگ در ایران هر روز تنگ‌‌‌تر از قبل می‌شود؛ تا جایی که دختر رئیسجمهور را از گفتن یک تبریک ساده به زن تاریخ‌‌‌ساز کشورمان در بازی‌‌‌های المپیک محروم می‌کند. این در حالی است که از زمان انتخابات تا شروع ریاست جمهوری دکتر پزشکیان بارقه امیدی هر چند کوچک نسبت به رفع فیلترینگ در دل مردم و فعالان اکوسیستم اقتصاد دیجیتال شکل گرفته است. حتی در روزهای اخیر موج جدیدی از مطالبات بازیگران این حوزه و کنشگران دسترسی آزاد به اینترنت، کارزار جدیدی تحت عنوان «مطالبه رفع فیلترینگ فوری اینترنت از دولت دکتر پزشکیان» را به راه انداخته است. در این شرایط برخی از مدیران کسبوکارهای دیجیتال با اینکه چشم‌‌‌انتظار رفع فیلترینگ هستند، اما امید چندانی نسبت به این موضوع ندارند و از خطرات تداوم محدودیت‌های اینترنت می‌‌‌گویند.
با این اوصاف در شرایطی که زمزمه‌‌‌هایی مبنی بر تصمیم رئیسجمهور برای رفع فیلترینگ مطرح می‌شود، برخی مدیران و صاحبان کسبوکارهای دیجیتال از رفع فیلترینگ اظهار ناامیدی می‌کنند. البته آنها اظهارنظر قطعی در این رابطه را مشروط به چینش تیم رئیسجمهور می‌‌‌دانند.
شهاب جوانمردی، مدیرعامل فناپ، صحبت درباره رفع فیلترینگ در دولت چهاردهم را به چگونگی انتخاب و چینش تیم دولت از اعضای شورای عالی فضای مجازی گرفته تا شخص وزیر ارتباطات منوط می‌‌‌داند.
وی در بخش دیگری از صحبت‌‌‌های خود بیان می‌کند که دولت تمام اختیارات برای رفع فیلترینگ را ندارد، اما با این حال معتقد است که اینکه چه افرادی در این زمینه تصمیم‌گیرنده باشند، مهم است.
مدیرعامل فناپ در ادامه این را مطرح می‌کند که با تداوم فیلترینگ اتفاقی بدتر از وضعیت موجود رخ نخواهد داد. او با بیان این مطلب میگوید: اکنون فعالیت در اکوسیستم اقتصاد دیجیتال سخت‌‌‌تر و پرهزینه‌‌‌تر از قبل شده است.
برخی از آمارها بیانگر این است که مردم سالانه حداقل ۵۰هزار میلیارد تومان خرج فیلترشکن می‌کنند. اگر این مبلغ صرف توسعه زیرساخت‌‌‌ها و پهنای باند شود، سالانه حداقل یک میلیارد دلار به این مهم اختصاص پیدا می‌کند، اما در حال حاضر این میزان در حال هدررفت است.
مهدی مومنی، فعال اقتصاد دیجیتال نیز در این رابطه میگوید: اظهارات رئیسجمهور در مناظرات نشان می‌دهد که تصمیم دارد تا فیلترینگ در دولت چهاردهم رفع شود، اما با توجه به اینکه سازوکار فیلترینگ در ایران پیچیده است و روند شفافی ندارد، باید اختیارات دولت در رفع فیلترینگ مشخص شود.
او در ادامه صحبت‌‌‌های خود مشکلات فیلترینگ برای کسبوکارهای فعال در حوزه تسهیلات‌‌‌یار را از بین رفتن پل ارتباطی با مشتریان در شبکه‌‌‌های اجتماعی و چالشهای بازاریابی می‌‌‌داند و میگوید: از زمان فیلترینگ گسترده در سال ۱۴۰۱ تاکنون بازاریابی در شبکه‌‌‌های اجتماعی را از دست دادیم که بین ۱۰ تا ۳۵درصد با تحمیل هزینه اضافی مواجه شدیم. با اختلال‌‌‌های اینترنت به دلیل فیلترینگ نیز در اتصال کاربران به سیستم، انجام کامل تراکنش و دسترسی به خدمات با مشکلات جدی مواجه هستیم.
این فعال اقتصادی در عین حال تاکید دارد که تجربه نشان داده است که فیلترینگ و رفع آن یک تصمیم حاکمیتی است و دولت‌‌‌ها قدرتی در این زمینه ندارند.
با این اوصاف در شرایطی که این روزها فعالان یک‌‌‌صدا خواسته رفع فیلترینگ را جدی‌‌‌تر از قبل مطرح می‌کنند، اما همچنان کسب و کارهای دیجیتال امید چندانی به رفع محدودیت‌ها ندارند و معتقدند که باید خود را آماده شرایط سخت‌‌‌تر کرد. البته شاید بهتر است منتظر ماند و دید که با استقرار و شروع به کار کابینه دولت چهاردهم، آیا رئیسجمهور منتخب در راستای وعده‌‌‌های انتخاباتی خود سیاست منفعلانه، بی‌‌‌حاصل و آسیب‌‌‌رسان فیلترینگ را تغییر خواهد داد یا خیر.
سخن پایانی
وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات از ابتدای انقلاب تاکنون بیش از ۱۵ وزیر و سرپرست را به خود دیده است. این وزارتخانه که در آغاز وزارت پست تلگراف و تلفن نامیده می‌شد در دهه ۸۰ به وزارت ارتباطات و فناوری ارتباطات تبدیل شد. ازآنجایی‌که جهان امروز، صحنه خودنمایی فناوری اطلاعات و ارتباطات است، و گزینه نهایی تصدی وزارت ارتباطات تاثیر شگرفی بر فعالیت فعالان این حوزه خواهد داشت.
