کارشناسان و فعالان تولید فولاد یکی از مهم‌ترین دلایل کاهش تولید را نبود هماهنگی و تعامل میان وزارت صمت با بانک مرکزی و وزارت نیرو دانسته و مشکل تامین ارز و ناترازی برق را مهم‌ترین عامل این کاهش می‌دانند.

از سوی دیگر به‌گفته فعالان این صنعت، کمبود و قطع برق نه‌تنها تولید و عرضه محصولات را مختل می‌کند، بلکه به افزایش قیمت‌ها و کاهش رقابت‌پذیری صنایع ایرانی در بازارهای داخلی و خارجی منجر می‌شود، همچنین تعهدات فولادسازان در بازارهای داخلی و بین‌المللی مختل شده و اعتبار ایران در صنعت جهانی فولاد را تضعیف خواهد کرد. صمت در گفت‌وگو با فعالان صنعت فولاد به بررسی تاثیر ناترازی برق بر تولید و صادرات فولاد پرداخته است.

آماری از تولید و صادرات فولاد

در چهارماهه امسال، ۲ میلیارد و ۷۳ میلیون دلار محصولات فولادی و مصنوعات آن صادر شده که نسبت به مدت مشابه پارسال افت ۱۶.۳ درصدی را نشان می‌دهد.

طبق گزارش گمرک، 4 میلیون تن محصولات فولادی و مصنوعات آن به ارزش ۲ میلیارد و ۷۳ میلیون دلار در چهارماهه امسال به خارج از کشور صادر شد که نسبت به مدت مشابه سال قبل از لحاظ وزن ۱۵.۶ درصد و از حیث ارزش ۱۶.۳ درصد کاهش نشان می‌دهد.

مهم‌ترین اقلام صادراتی در این گروه کالایی شامل شمش آهن و فولاد با ۵۴۱ میلیون دلار، میلگرد ۳۷۲ میلیون دلار، ورق فولادی با ۱۱۸ میلیون دلار و محصولات نیمه‌تمام از آهن یا فولاد با ۱۱۵ میلیون و ۴۳۵ هزار دلار و لوله و پروفیل‌های توخالی با ۱۱۴ میلیون و ۶۱۸ هزار دلار بوده است.

5 قلم کالای فوق‌الذکر در مجموع ۱.۳ میلیارد دلار از ارزش صادرات محصولات فولادی را به خود اختصاص دادند.

۲ عامل اصلی کاهش تولید

رضا شهرستانی، عضو هیات‌مدیره انجمن تولیدکنندگان فولاد در گفت‌وگو با صمت بااشاره به دلایل کاهش صادرات فولاد در سال گذشته گفت: دلیل کاهش صادرات فولاد به 2 موضوع بازمی‌گردد. در مورد نخست بانک مرکزی برای رفع تعهد ارزی صادرکنندگان فولاد، بر بازگرداندن ارز صادراتی براساس نرخ ارز نیمایی تاکید دارد. به‌همین‌دلیل توجیه صادرات از بین رفته و شرکت‌ها تمایلی به صادرات ندارند.

هزینه‌های تامین برق

این فعال اقتصادی با انتقاد از هزینه‌های تامین برق گفت: بسیاری از صنایع فولادی با پرداخت بهای آزاد، برق موردنیاز تولید را تامین می‌کنند. حتی هزینه تامین برق برای تولیدکنندگان ایرانی از همتایان خارجی بالاتر تمام می‌شود. به‌عنوان‌نمونه فولادسازان اوکراین یا روسیه برای تامین هر کیلووات ساعت انرژی برق ۲ سنت پرداخت می‌کنند و همین هزینه برای تولیدکنندگان ایران نزدیک به ۳ سنت تمام می‌شود. این هزینه بر نرخ تمام‌شده کالا موثر بوده و در نهایت منجر به افزایش نرخ تمام‌شده، کاهش قدرت رقابت و در نهایت کاهش تمایل به تولید و صادرات می‌شود.

تولید با نرخ آزاد

شهرستانی افزود: تولید با نرخ آزاد عوامل تولید و مشکلات تامین ارز در عمل توجیه اقتصادی را از تولیدکننده ستانده و در نهایت سود صادرات را از تولیدکننده گرفته است.

به‌گفته این عضو هیات‌مدیره انجمن تولیدکنندگان فولاد باتوجه به موارد یادشده، با افزایش نرخ تمام‌شده، سود تولید کاهش یافته و منجر به افت صادرات شده است.

شهرستانی در ادامه افزود: متاسفانه ارائه کارت‌های بازرگانی یک‌بارمصرف منجر به خروج ارز از کشور توسط تجار غیرایرانی شده است. بارها مشاهده شده سودجویان با استفاده از کارت بازرگانی موقت افراد در ازای پرداخت یک مبلغ اندک استفاده می‌کنند. گاهی این کارت‌ها را در اختیار تجار عراقی، افغان یا ترک قرار می‌دهند که در نهایت فولاد صادراتی با ارز تبدیلی به ریال خریداری و صادر می‌شود.

مشکلات کمبود و نرخ برق جدی است

این عضو انجمن فولاد ایران با تاکید بر مشکلات تامین برق تولید در امسال گفت: امسال هم کمبود و هم نرخ برق به‌مراتب از قبل بالاتر بود. سال قبل ما ۱۲هزار مگاوات کمبود برق داشتیم، اما امسال این کمبود به ۱۹ هزار مگاوات رسیده است.

وی افزایش دامنه ناترازی برق را عامل عدم‌اجرای توافق صنعت برق با صنایع خواند و گفت: براساس توافق بین وزارت نیرو و صمت قرار بود محدودیت‌های انرژی برق تحویلی به صنایع نسبت به سال گذشته با تفاهم طرفین کاهش یابد و حداکثر انرژی قابل‌تحویل در اختیار صنایع قرار گیرد، اما شدت ناترازی مانع از اجرای عملیاتی این توافق شد و به‌ناچار برای تامین برق تمام توافقات قبل با صنایع را کنار گذاشتند.

حق انتخاب دارید!

شهرستانی ادامه داد: بر همین اساس 2 راه پیش‌روی صنایع گذاشته شد که باید بین کاهش مصرف یا تولید، یک گزینه انتخاب شود. یعنی تولیدکننده انتخاب کند، نصف دوره قبل مصرف برق داشته ‌باشد یا با کاهش ظرفیت تولید، تنها ۳ روز در هفته کار کند.

در نتیجه با افت تولید مواجهیم که منجر به زیان تولیدکننده و در نهایت آسیب به کل زنجیره فولاد می‌شود.

اولویت تامین برق خانگی

این عضو انجمن فولاد بااشاره به اولویت تامین برق خانگی گفت: در سایه این سیاست، همواره برای جبران کمبود تولید موضوع سهمیه‌بندی برق صنایع و پیش از همه صنایع مادر مطرح و اجرا می‌شود. شهرستانی در عین حال سهم مشکل تامین ارز و ساختار رفع تعهد ارزی را در کاهش صادرات فولاد بالا دانست و گفت: بانک مرکزی نقش مهم و کلیدی در این سازکار داشته است،شاید بهترین راه، اجرای سیاست ارز تک‌نرخی باشد.

این عضو انجمن فولاد ادامه داد: تورم ناشی از تک‌نرخی شدن ارز قابل‌کنترل است و می‌توان با تکیه بر صادرات غیرنفتی، ارز موردنیاز کشور را تامین کرد و مانع از افزایش افسارگسیخته نرخ ارز (تک‌نرخی) شد. به‌عنوان نمونه، آورده ارزی صادرات صنایع و فولاد به‌حدی است که تورم ناشی از تک‌نرخی شدن را جبران کند. تحقق این مهم، مستلزم بهره از کل ظرفیت تولید است که آن هم وابسته به تامین زیرساخت‌ها از جمله تامین انرژی و تسهیل واردات مواد اولیه است.

اهمیت تعامل ۳ وزارت صمت، نیرو و نفت

بهرام سبحانی، رئیس انجمن فولاد ایران با بیان راهکار رسیدن به رویه درست در حل چالش‌های صنعت فولاد کشور تصریح کرد: حل مشکلات این صنعت نیازمند تعامل معاونت طرح و برنامه 3 وزارتخانه صمت، نیرو و نفت است و بارها پیشنهاد آن را مطرح کرده‌ایم.

سبحانی با تاکید بر ضرورت ایجاد امنیت در سرمایه‌گذاری در صنعت فولاد افزود: عدم‌تامین زیرساخت‌های تولید، امنیت سرمایه‌گذاری و رسیدن به سود پیش‌بینی‌شده توسط سرمایه‌گذاران در زنجیره فولاد را از بین می‌برد.

درآمد از فروش برق به فولادی‌ها

خلیفه سلطانی با ارزیابی درآمد دولت از فروش برق به فولادی‌ها یادآور شد: درآمد دولت از فروش انرژی به فولادی‌ها 10برابر سیمانی‌ها است، اما در هنگام خاموشی و اعمال محدودیت نیز باز به سراغ فولادی‌ها می‌آیند، در حالی که این صنعت می‌تواند برای حل مشکل بحران انرژی کشور پیشقدم باشد. تا به امروز نیز از درآمد حاصل از فروش برق به فولادی‌ها، امکان ایجاد نیروگاه‌های کافی وجود داشت و اگر این مهم انجام می‌شد، امروز با کمبود برق در کشور و در صنایع مواجه نبودیم.

اعمال زودتر از موعد محدودیت

رئیس انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران ضمن تاکید بر اینکه این روند کاهشی در سه‌ماهه امسال نسبت به مدت مشابه سال گذشته، ناشی از محدودیت‌های برق و اعمال زودتر از موعد آن و از ابتدای خرداد  بوده که منجر به کاهش تولید و کاهش صادرات شده است، اظهار کرد: محدودیت برق یکی از مهم‌ترین بحران‌ها برای مجموعه صنعت فولاد است؛ اگر کمبود برق وجود دارد، این محدودیت را سرشکن کرده و به‌صورت یکسان برای همه صنایع اعمال کنند؛ این در حالی است که حتی برای خود شرکت‌های مختلف فولادی هم به‌صورت یکسان و برابر محدودیت‌ها اعمال نمی‌شود؛ نکته مهم اما اینجاست که برای 2 ساعت قطعی برق فولادی‌ها، از حدود 2 تا 3 ساعت پیش از زمان قطعی، باید تولید را متوقف کرد تا بتوان خطوط را تخلیه کرد (در صورت وجود مواد مذاب و... در مدار تولید؛ به‌طورقطع آسیب‌های جبران‌ناپذیری برای مدار تولید خواهد داشت).

از سوی دیگر، بلافاصله پس از وصل شدن برق از همان لحظه اول، نمی‌توان تولید را از سر گرفت و بایستی شرایط لازم برای تولید را فراهم کرد؛ بنابراین چند ساعت هم در این مقطع، تولید متوقف است. بر این اساس با قطعی دوساعته برق، فولادی‌ها حدود 8 ساعت را برای تولید از دست می‌دهند.

انجمن، صدای شرکت‌های فولادی باشد

وی ضمن اشاره به نامه اخیر این انجمن به وزارت نیرو، تصریح کرد: اگر دوستان در وزارت نیرو این از موضوعات مطلع هستند و بازهم محدودیت ایجاد می‌کنند که بحثی جداست، اما اگر چنانچه بدین شکل اطلاع ندارند، وظیفه انجمن است که صدای شرکت‌های فولادی باشد و مطالبات آنها را بیان کند. نکته مهم، بحث عدالت توزیع خاموشی‌ها است که در صنایع مختلف رعایت نمی‌شود، همان‌طور که اشاره شد، حتی برای همه فولادسازان اجرایی نمی‌شود.

رئیس انجمن فولاد ایران تاکید کرد: به ما گفتند برای تامین برق موردنیاز خود، نیروگاه تاسیس و برق خود را تولید کنید؛ باوجود اینکه تاسیس نیروگاه، تخصص فولادسازان نیست، اما این کار را هم کردیم؛ چرا این برق تولیدی خود را از خودمان دریغ می‌کنید؟! از ۴ هزار مگاوات موردنیاز، حدود ۳ هزار مگاوات را خودمان تولید می‌کنیم. حداقل این برق تولیدی نیروگاه‌های خودمان را دیگر دریغ نکنید.

این مقام صنعتی، افزایش فاصله نرخ ارز نیمایی و نرخ واقعی آن و همچنین عدم‌توجیه اقتصادی تولید را از جمله مسائل مهم فولادسازان دانست.

شرط تحقق هدف‌گذاری ۱۴۰۴

سبحانی ضمن اشاره به هدف‌گذاری تولید ۵۵ میلیون تنی در افق ۱۴۰۴، تصریح کرد: دستیابی به چنین هدفی، نیازمند تامین انرژی، رفع چالش‌های ارزی و تسهیل سیاست‌های صادراتی است. حل این مشکلات و چالش‌ها، تعامل معاونت طرح و برنامه 3 وزارتخانه صمت، نیرو و نفت را می‌طلبد و بارها هم پیشنهاد آن را مطرح کرده‌ایم.

سخن پایانی

طبق آمارهای رسمی، ارزش‌افزوده صنعت فولاد سالانه به ۲۰ میلیارد دلار می‌رسد و صنایع فولادی برای ایجاد این میزان ارزش‌افزوده، سالانه ۲۰ میلیارد کیلووات ساعت برق مصرف می‌کنند. وجود ظرفیت نیروگاهی ۶ هزار مگاواتی در صنعت فولاد، شرکت‌های بزرگ خصوصی و شبه‌دولتی در این حوزه را برای تولید برق و کاهش بار انرژی از روی دوش دولت ترغیب می‌کند. کمبود منابع انرژی و قطع برق طی سال‌های اخیر به یکی از چالش‌های بزرگ صنایع به‌ویژه صنایع انرژی‌بر مانند فولاد تبدیل شده است.