شبکه ریلی، نیازمند بودجه کافی
افزایش ارزش‌افزوده بخش حمل‌ونقل در تولید ناخالص ملی، یکی از مهم‌ترین ضرورت‌های توسعه محسوب می‌شود.
ا فزایش ارزش افزوده بخش حمل ونقل در تولید ناخالص ملی، یکی از مهم ترین ضرورت های توسعه محسوب می شود. امروزه استفاده از شبکه ریلی در میان حوزه های مختلف حمل ونقل، به دلیل مزایایی ویژه از جمله حمل انبوه، نرخ ارزان، افزایش نظم، کاهش تصادفات و قابلیت افزایش سطح مطمئن بسیار موردتوجه است. با این حال، سهم حمل ونقل ریلی در سال های گذشته کاهش یافته و شبکه راه آهن کشور بخشی از سرمایه ملی محسوب می شود که حفظ آن نیازمند تدوین یک برنامه جامع است. صمت در این گزارش با بررسی وضعیت خطوط آهن کشور در قانون برنامه ششم توسعه به موضوع تامین اعتبار این حوزه استراتژیک پرداخته است.
هم اکنون شبکه حمل ونقل ریلی با طول حدود ۱۵ هزار کیلومتر یکی از مهم ترین زیربناهای حمل ونقل کشور به حساب می آید. به گزارش صمت، طول معادل این شبکه با در نظر گرفتن سازه های فنی گوناگون به بیش از ۲۲ هزار کیلومتر می رسد که با احداث و بهره برداری خطوط جدید، سالانه بر آن اضافه می شود. براساس تجربیات فنی کشور، خطوط ریلی هر ۱۵ سال یک بار نیازمند بهسازی و هر ۴۰ سال یک بار هم به بازسازی احتیاج دارند. هزینه هر کیلومتر بهسازی خطوط ریالی، معادل ۳ میلیارد تومان و هزینه هر کیلومتر بازسازی آن، ۱۰ میلیارد تومان در سال ۱۴۰۰ محاسبه شده است.بنا بر اظهارات وزارت راه، باتوجه به توان مهندسی و اجرایی کشور، سالانه هزار کیلومتر خط آهن در ایران قابل اجرا است، اما در حال حاضر متوسط سالانه احداث و بهره برداری خطوط راه آهن به دلیل محدودیت اعتبارات و افزایش هزینه های اجرایی حدود ۲۰۰ کیلومتر است.
تحقق نیافتن اهداف
در 2 ماده ۵۲ و ۵۷ قانون برنامه ششم توسعه، وظایفی در حوزه توسعه و بهسازی خطوط ریلی به دولت، ابلاغ شد. در ماده ۵۲ قانون برنامه ششم توسعه آمده: به منظور تقویت اقتصاد حمل ونقل ریلی و ترغیب سرمایه گذاری بخش غیردولتی در این زمینه و تسریع و تسهیل اجرای طرح ها و افزایش رضایتمندی، باید سرمایه گذاری بخش غیردولتی در احداث و بهره برداری از حمل ونقل ریلی درون شهری و برون شهری چون سرمایه گذاری در مناطق کمتر توسعه یافته تلفی می شود، مشمول کلیه قوانین مرتبط با سرمایه گذاری در این مناطق خواهد بود.با این همه، در برنامه ششم توسعه برای ۲۷ شرکت متقاضی سرمایه گذاری با مبلغ ۴ هزار و588 میلیارد تومان مجوز صادر و به اداره کل مالیات های مستقیم به منظور بهره مندی از معافیت مالیاتی طبق آیین نامه اجرایی ماده ۱۳۲ قانون مالیات های مستقیم برای توسعه ناوگان معرفی شده اند. با این همه، چون اصلاحات به شکل دیرهنگامی در نظامنامه ضوابط و شرایط اعطای تسهیلات منابع ریالی و ارزی و ابلاغ آن به بانک های عامل به وجود آمد، این مسئله محقق نشد. در ماده ۵۷ هم دولت مکلف است به منظور تکمیل و اجرای پزوژه های حمل ونقل ریلی از جمله دوخطه کردن مسیرها و احداث خطوط برقی، علاوه بر مشارکت دولتی ـ خصوصی و افزایش اعتبارات در این حوزه، یک درصد از منابع فروش نفت و گاز را در قالب بودجه به وزارت راه اختصاص دهد. این مهم نیز به دلیل درج نکردن ظرفیت مذکور در قانون بودجه سال های برنامه، عملکردی نداشته است. در بخش دیگری از ماده ۵۷ هم تاکید شده است که برنامه ریزی ها باید به گونه ای انجام شود که در طول برنامه ششم سهم حمل ونقل ریلی بار حداقل ۳۰ درصد و سهم حمل ونقل ریلی مسافر حداقل ۲۰ درصد باشد. در عمل، چنین چیزی محقق نشد که در نمودار گزارش قابل مشاهده است. عملکرد حمل ونقل ریلی کشور باوجود افزایش خطوط ریلی، نسبت به ۲۰ سال گذشته قابل قبول نبوده و به دلایلی از جمله کمبود زیرساخت، کمبود ناوگان و بهره وری پایین خطوط ریلی موجود سهم حمل بار و مسافر افزایشی نداشته است و در کل، سهم خط حمل ونقل ریلی در مقایسه با جاده ای بسیار پایین تر از حد موردانتظار است.
2هزار و 200میلیارد تومانی برای نگهداری شبکه ریلی
اعتبار موردنیاز برای نگهداری از ۲۲ هزار کیلومتر، حدود ۲ هزار و 200 میلیارد تومان برآورد شده که در قالب قراردادهای نگهداری تخصیص داده می شود. همان طوری که بیان شد، بهسازی خطوط شبکه ریلی هر ۱۵ سال یک بار انجام می شود که باتوجه به طول خطوط اصلی شبکه ریلی، باید سالانه ۸۰۰ کیلومتر بهسازی انجام شود. این در حالی است که در دهه گذشته به دلیل کمبود منابع، سالانه ۱۴۰ کیلومتر عملیات بهسازی انجام شده و به این ترتیب سالانه ۶۶۰ کیلومتر عقب ماندگی بهسازی خطوط شبکه ریلی به تکالیف انباشته اضافه شده است. در این شرایط، به منظور تحقق برنامه و جبران تکالیف انباشته شده از سنوات پیش، ۴ هزار و 380 میلیارد تومان برای انجام عملیات بهسازی شبکه ریلی در سال ۱۴۰۱ موردنیاز است که براساس ظرفیت و وضعیت منابع بودجه/ ماشین آلات و با نگاهی به سوابق عملیاتی و شرایط خطوط ریلی در بخش های بحرانی، ۳۰۰ کیلومتر بهسازی در سال الزام آور است که با در نظر گرفتن رقم ریالی هر کیلومتر بهسازی، اعتبار بخش الزام آور سالانه ۹۰۰ میلیارد تومان خواهد بود.بنا بر معیار استانداردهای فنی، بازسازی خطوط ریلی هر ۴۰ سال یک بار الزامی است. باتوجه به اینکه خطوط اصلی سالانه باید ۳۰۰ کیلومتر موردبازسازی قرار بگیرند، در دهه ۹۰ به دلیل کمبود اعتبارات به طورمیانگین سالانه تنها ۱۲۰ کیلومتر بازسازی انجام شد. به عبارتی در هر سال به طورمتوسط ۱۸۰ کیلومتر عقب ماندگی بازسازی خطوط شبکه ریلی به تکالیف انباشته شده اضافه می شود. به منظور تحقق برنامه و جبران تکالیف انباشته شده از سنوات گذشته، مبلغ ۴ هزار و 800 میلیارد تومان برای انجام بازسازی شبکه ریلی (به نرخ سال ۱۴۰۰ ) نیاز است. بررسی ها نشان می دهد که برای بهسازی، ۱۰۰ کیلومتر خطوط ریلی باید ۱۰۰۰ میلیارد تومان اعتبار تامین شود.
بررسی هزینه های نگهداری و تعمیرات
در بخش تامین، نگهداری و تعمیرات سوزن به عنوان مهم ترین گلوگاه بخش روسازی، تعداد 8 هزار دستگاه سوزن با عمر متوسط بیش از ۳۵ سال در شبکه ریلی موجود است که 2 هزار دستگاه از آن، معادل ۲۵ درصد کل، کاملا فرسوده و نیازمند جایگزینی هستند. هزینه خرید هر دستگاه سوزن در سال ۱۴۰۰ به ۲ میلیارد تومان می رسد، پس ۴ هزار میلیارد تومان اعتبار برای تعویض این تعداد دستگاه سوزن در شبکه ریلی نیاز است. بافرض انجام این کار در یک برنامه پنج ساله به شکل میانگین هر سال ۴۰۰ میلیارد تومان نیاز خواهد بود. باتوجه به اینکه در حال حاضر تعداد ۴۶ دستگاه سوزن در وضعیت بحرانی قرار دارند، مبلغ ۹۲ میلیارد تومان تنها بابت تامین و تعویض سوزن های بحرانی شکل ریلی لازم است. عملیات نگه داشتن شبکه ریلی توسط ماشین آلات مکانیزه انجام می شود که در حال حاضر، ۸۲ دستگاه انواع ماشین آلات مکانیزه نگهداری و تعمیرات خطوط در طول شبکه در حال فعالیت هستند. سالانه اعتبار ۱۳۷ میلیارد تومان به منظور نگهداشت، تعمیرات نیمه اساسی و پشتیبانی فنی این ماشین آلات نیاز است. این در حالی است که تعداد ۱۳ دستگاه ماشین آلات به علت نیاز مبرم به تعمیرات اساسی و ۱۲ دستگاه به علت نیاز به بازسازی متوقف و اعتبار لازم برای تعمیرات و آماده به کار شدن آنها به ترتیب ۱۲۰ و ۴۸۴ میلیارد تومان است. با فرض تامین اعتبار تعمیرات این ماشین آلات در برنامه پنج ساله، مبلغ ۲۵۸ میلیارد تومان در سال نیاز خواهد بود. اعتبار لازم برای عملیات نگهداشت خط و سازه های فنی شبکه ریلی کشور و انجام بخشی از تکالیف انباشته شده سال های گذشته در بخش های مختلف حدود ۱۴ هزار و ۱۲۱ میلیارد تومان برآورد شده که مبلغ ۴ هزار و 329 میلیارد تومان آن تنها برای تحقق برنامه های سال گذشته در بخش های بحرانی، الزام آور است. باوجود این اعتباری که از محل منابع عمومی بودجه سال گذشته به این منظور ابلاغ شده، ۹۶۰ میلیارد تومان معادل تقریبا ۲۲ درصد از بودجه موردنیاز برای انجام برنامه عملیاتی سال در بخش های بحرانی و الزام آور از محل طرح «بهسازی، نوسازی و نگهداری خطوط راه آهن» است.
