برنامه‌های تولید صنعتی و رشد صنعت

سکاندار بخش صنعت در نخستین ماه‌های سال با رونمایی از سند راهبردی اهداف کمی خود در سال ۱۴۰۱، وعده رشد سه‌برابری اشتغال و خلق۱۲ درصد رشد صنعتی را داد. همچنین براساس این برنامه قرار بود صادرات بخش صنعت به بیش از ۴۵ میلیارد دلار برسد تا در کنار رشد صادرات بخش‌های کشاورزی، خدمات و معدن امکان تحقق صادرات غیرنفتی ۵۵ میلیارد دلاری در سال ۱۴۰۱ به‌دست آید. مهم‌ترین هدف دولت در این برنامه رسیدن به نرخ رشد اقتصادی ۸ درصدی است. همچنین در سند کمی اهداف ۱۴۰۱ وزارت صمت پیش‌بینی شده که امسال ۴۶۵ هزار شغل جدید در بخش صنعت ایجاد شود. به این منظور مقرر شد با هدف تقویت تشکیل سرمایه ثابت در اقتصاد ایران، حدود ۱۷۰۰ هزار میلیارد تومان سرمایه برای تشکیل سرمایه ثابت در اقتصاد ایران تزریق شود که سهم بخش صنعت از این میزان بیش از ۹۰۰ هزار میلیارد تومان است. در واقع، کل سرمایه‌گذاری ثابت جدید در حوزه ساختمان و ماشین‌آلات در سال ۱۴۰۱، معادل ۱۶۸۸ هزار میلیارد تومان برآورد شده که سهم بخش صنعت ۹۰۷ هزار میلیارد تومان برآورد شده است.

نرخ رشد سالانه صنایع

براساس پیش‌بینی‌های انجام شده در نقشه ۱۴۰۱راهبری وزارت صمت، سهم بیشتری برای رشد تولید برخی از صنایع در نظر گرفته شد. در بین صنایعی که نرخ رشد سالانه آنها پیش‌بینی شده، رشد تولید سایر فرآورده‌های معدنی غیرفلزی (سیمان، سیلیس و...) با بیش از ۴۹ درصد و خودرو و وسایل نقلیه موتوری با ۲۰ درصد در سال ۱۴۰۱ از همه رشته فعالیت‌های دیگر بیشتر است که این موضوع از درجه اهمیت دو صنعت مذکور برای سیاست‌گذار حکایت دارد.

رشد بخش ساختمان

از نکات جالب درباره وضعیت اقتصاد ایران در سال ۱۴۰۱، رشد بخش ساختمان است که در این سند 36.9 درصد در نظر گرفته‌شده و در نتیجه ایجاد حدود ۲ میلیون شغل جدید پیش‌بینی شده است. اما از نقطه‌نظر استانی، آمارهای این سند جالب توجه است. بررسی گزارش وزارت صمت نشان می‌دهد4 استان تهران، خوزستان، بوشهر و اصفهان بیشترین ارزش‌افزوده را در سال ۱۴۰۱ ایجاد می‌کنند و از آن سو، 4 استان سمنان، چهارمحال و بختیاری، خراسان‌شمالی و خراسان‌جنوبی کمترین میزان رشد ارزش‌افزوده را خواهندداشت.

اهداف کمی صنایع

گزارش صمت یک بخش دیگر نیز دارد و آن اهداف کمی ۱۴۰۱ صنایع کشور است. در واقع وزارت صنعت، معدن و تجارت برآورد خود از عملکرد صنایع برای امسال را اعلام کرده که به نظر می‌رسد به جز دو بخش تولید کانی‌های غیرفلزی و وسایل نقلیه موتوری، صنایع دیگری هم در سال ۱۴۰۱ قادر خواهند شد وضعیت مناسبی را تجربه کنند. به جز دو صنعت اشاره‌شده در بالا، وزارت صمت پیش‌بینی کرده که برای رشته فعالیت‌هایی نظیر تولید منسوجات، تولید پوشاک، تولید چرم و فرآورده‌های وابسته، تولید محصولات فلزی ساخته‌شده، تولید محصولات رایانه‌ای، الکترونیکی و نوری، تولید تجهیزات برقی و تولید انواع آشامیدنی‌ها در سال ۱۴۰۱ رشد بالایی به ثبت برسد. بخش‌هایی نظیر تولید کاغذ و فرآورده‌های کاغذی، چاپ و تکثیر رسانه‌های ضبط‌شده، تولید سایر مصنوعات و تولید فرآورده‌های توتون و تنباکو نیز در پیش‌بینی صمت رشد پایینی در سال ۱۴۰۱ خواهند داشت. به‌عنوان نمونه، طبق پیش‌بینی وزارت صمت، صنعت غذا و خوراکی ایران برای امسال رشدی معادل ۱۰.۵ درصد خواهد داشت.

پیش‌بینی ارزش‌افزوده این صنعت ۲۲۷ هزار میلیارد تومان است، در حالی که طبق این برآورد، کل فروش این صنعت به بیش از ۹۲۶ هزار میلیارد تومان خواهد رسید. پیش‌بینی وزارتخانه این است که صنعت غذا برای امسال توان خلق ۳۶ هزار شغل جدید را خواهد داشت.

دورنمای تجارت و خدمات

دورنمای تولید و تجارت نیز در سندی که وزارت صنعت، معدن و تجارت منتشر کرده، آمده است. پیش‌بینی این سند در بخش‌های میزان ارزش‌افزوده یا رشد هر بخش جالب توجه است. حجم سرمایه در گردش و تزریق سرمایه ثابت صنایع و رشته فعالیت‌ها هم حاوی نکات مهمی است که در ادامه به آن پرداخته خواهد شد. میزان صادرات بخش‌ها و زیربخش‌ها در دو سال ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱ نیز در این سند آمده است. پیش‌بینی سیاست‌گذار از میزان اشتغال‌زایی بخش‌ها و زیربخش‌ها، حجم صادرات غیرنفتی کشور و فروش هر بخش از دیگر جزییاتی است که به‌طور کامل اهداف آن برنامه‌ریزی شده است. گریزی به آمارهای این سند نشان می‌دهد پیش‌بینی دولت از حجم فروش بخش صنعت در سال ۱۴۰۱ حدود ۷۳۲۰ هزار میلیارد تومان است که به قیمت‌های جاری محاسبه شده و طبق برآورد وزارت صمت، ۲۰۴۵ هزار میلیارد تومان از کل این رقم پیش‌بینی‌شده به ارزش‌افزوده ناشی از تولید در کشور تعلق دارد. این حجم از ارزش‌افزوده سبب شده است تا پیش‌بینی دولت از رشد صنعت بالاترین رقم در بین همه بخش‌ها باشد و از مرز ۱۲.۵ درصد عبور کند. این سند برای ارزش‌افزوده بخش کشاورزی، رقم ۹.۴ درصد را پیش‌بینی کرده که به معنی پیش‌بینی فروش و ارزش‌افزوده‌ای به میزان ۹۰۹ هزار میلیارد تومان و ۱۶۶۳ هزار میلیارد تومان در سال ۱۴۰۱ است.. سند راهبردی وزارت صمت پیش‌بینی کرده است که صادرات این بخش امسال به‌طور خالص به ۴ میلیارد و ۳۱۳ میلیون دلار برسد و حوزه کشاورزی، ۱۸۴ هزار شغل جدید خلق کند. برآورد وزارت صنعت، معدن و تجارت از نیاز بخش کشاورزی به سرمایه در گردش و سرمایه ثابت در این سال به ترتیب معادل ۷۴۹ هزار میلیارد تومان و ۹۰ هزار میلیارد تومان است. بخش خدمات نیز که بیشترین میزان فروش برای آن برآورد شده، طبق پیش‌بینی صمت برای سال ۱۴۰۱ معادل ۴۷۲۹ هزار میلیارد تومان ارزش‌افزوده و حدود ۵۸۸۰ هزار میلیارد تومان فروش خواهد داشت. درعین‌حال، نیاز این بخش به سرمایه در گردش طبق پیش‌بینی وزارت صنعت، معدن و تجارت حدود ۳۰۴۹ هزار میلیارد تومان است. نیاز بخش خدمات به منابع مالی برای تشکیل سرمایه نیز در گزارش ۱۴۰۱ وزارت صمت معادل ۴۳۵ هزار میلیارد تومان پیش‌بینی شده است. در نتیجه این وضعیت وزارت صمت انتظار دارد که ۶۰۰ هزار شغل جدید در بخش خدمات ایجاد شود.

ابعاد اشتغالزایی صنعت در استان ‌ ها

سند اهداف کمی ۱۴۰۱ صمت، ابعاد اشتغال‌زایی بخش صنعت در استان‌ها را هم مشخص کرده است. برمبنای برآوردهای وزارت صنعت، معدن و تجارت، پیش‌بینی شده بیشترین اشتغال‌زایی در 4 استان تهران، اصفهان، خراسان‌رضوی و فارس صورت گیرد و از آن سو 4استان خراسان‌شمالی، کهگیلویه و بویراحمد، خراسان‌جنوبی و ایلام کمترین میزان اشتغال‌زایی را ایجاد کنند. پیش‌بینی وزارت صنعت، معدن و تجارت این است که هرمزگان، بوشهر، خوزستان و آذربایجان‌غربی4 استانی باشند که بیشترین میزان صادرات در سال ۱۴۰۱ را تجربه کنند. کمترین میزان صادرات طبق برآورد این سند در این سال برای 4 استان کهگیلویه و بویراحمد، لرستان، خراسان‌شمالی و چهارمحال و بختیاری رقم خواهد خورد. ابعاد تامین مالی اقتصاد و بخش صنعت از دیگر مواردی است که در برنامه اهداف کمی بخش تولید و تجارت کشور، مورد توجه قرار گرفته است. به‌عنوان نمونه، حجم سرمایه در گردش موردنیاز برای کل بخش‌های اقتصاد نیز برآورد شده و در این سال برای بخش صنعت ۲۴۰۰ هزار میلیارد تومان سرمایه در گردش در نظر گرفته‌شده است. حجم تامین مالی زنجیره‌ای برای سرمایه در گردش صنایع ۳۱۹ هزار میلیارد تومان در این سال پیش‌بینی شده است که باید از طریق مکانیسم جدید به‌دست صنایع برسد.

برنامه ‌ ریزی برای ارزش افزوده معدن

براساس سند راهبردی وزارت صنعت،معدن و تجارت پیش‌بینی شده بخش معدن نیز سال را با کمترین میزان اشتغال‌زایی به میزان تنها ۱۲ هزار شغل جدید به پایان برساند.

پیش‌بینی متولیان تولید و تجارت کشور این است که بخش معدن در سال ۱۴۰۱ ارزش‌افزوده و فروشی به میزان ۳۸۳ هزار میلیارد تومان و ۵۴۲ هزار میلیارد تومان داشته باشد، ضمن اینکه صادراتی به میزان ۶۷۵ میلیون دلار در نتیجه فعالیت‌های این بخش در سال ۱۴۰۱ صورت می‌گیرد. برمبنای برنامه اهداف کمی وزارت صمت، نیاز بخش معدن به سرمایه در گردش ۱۶۲ هزار میلیارد تومان و پیش‌بینی این وزارتخانه از میزان تزریق سرمایه ثابت به بخش معدن ۱۱۴ هزار میلیارد تومان است. مشخص نیست که وزارت صمت در این آمار به نیاز بخش معدن برای واردات دست‌کم ۱۰ هزار دستگاه ماشین‌آلات جدید توجه کرده است یا نه. به‌طور کلی بخش معدن نیاز دارد با توجه به دوره طلایی رشد نرخ فلزات اساسی، به‌سرعت از طریق رشد سرمایه‌گذاری و تجهیز به ماشین‌آلات اکتشاف، حفاری، برداشت و فرآوری زمینه رشد درآمدهای ارزی کشور را فراهم سازد.

سخن پایانی

برنامه‌های نقشه راهبردی وزارت صنعت، معدن و تجارت در حالی رونمایی و ابلاغ شد که بیشتر از 3 ماه به پایان سال نمانده و برخی از کارشناسان معتقدند با لحاظ وضعیت کنونی بخش صنعت که در لبه رکود قرار دارد و تایید 3 شاهد شامخ صنعت، شاخص تولیدات بورسی و کالاهای منتخب صنعتی، به‌طور کلی اهداف موجود در گزارش صمت بلندپروازانه در نظر گرفته‌شده است. این گروه با تاکید بر اینکه کسب چنین ارقامی دور از دسترس نیست، اما تحقق آن نیاز به پیش‌نیازهایی دارد که تا محقق نشوند، نمی‌توان به رشد ۱۲ درصدی صنعت امیدوار بود. مهم‌ترین موضوع در این بین، بهبود در تشکیل سرمایه ثابت، به‌ویژه در بخش ماشین‌آلات است که در سال‌های گذشته پیوسته نزولی بوده و وضعیت مناسبی نداشته است.