«خشکه کاری» هزینه کشاورزان را کاهش می‌دهد؟
پیامدهای ناشی از تغییر اقلیم و بروز پدیده خشکسالی در حوزه‌های مختلف طبیعت و زندگی بشر نمایان شده؛ پیامدهایی که موجب بروز معضلات اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی مناطق مختلف می‌شود و از دامنه شدت و حدت متغیری برخوردار است.
استان گلستان هم در سالیان اخیر با مقوله خشکسالی دست به گریبان بوده و در بسیاری از حوزه ها متحمل خسارت های پرشماری شده است.کاهش منابع آبی زیرزمینی، افت محسوس رواناب ها و کاهش ملموس بارش نزولات آسمانی و به طور کل کاهش منابع آب در دسترس به دغدغه ای مهم در استان گلستان تبدیل شده است. گفتنی است، تغییر اقلیم بخش کشاورزی که حدود ۹۰ درصد مصرف آب گلستان را به خود اختصاص داده را با چالش جدی روبه رو کرده است.به گفته کارشناسان بیش از ۷۰ درصد منابع آبی حوزه زراعی برای کشت محصولات پرآب مانند شالی، ذرت، چغندر، برخی صیفی جات مصرف می شود و با وجود همه هشدارهای نهادهای متولی در مورد ضرورت پرهیز از کاشت گونه های آب بر، روند کشت این محصولات به دلیل برخی مباحث اقتصادی همچنان ادامه دارد و کشت های جایگزین مورد اقبال زارعان قرار نگرفته است. در همین راستا تلاش شده تا با تغییر در شیوه کشت و یا بهره گیری از مکانیزاسیون و ادوات ویژه راندمان و بهره وری آب را افزایش دهند که این رویکرد در موضوع کشت شالی به معرفی و حمایت از «خشکه کاری» منتهی شده است. مدیران ارشد و کارشناسان معتقدند خشکه کاری شالی با روش بذرپاشی به جای کشت سنتی - غرقابی می تواند بهترین راهکار برای مقابله با خشکسالی و توسعه مزارع برنج در مناطق کم آب کشور باشد، عملیاتی که سبب می شود، هم زارعان از منافع اقتصادی کشت شالی بهره مند شوند و هم در مصرف آب صرفه جویی شود. در روش سنتی ابتدا بذر شالی در خزانه کشت و بعد از حدود یک ماه در زمین غرقابی نشاء می شود اما در شیوه خشکه کاری بذر شالی در زمین اصلی که شخم زده شده همچون بذر دیگر محصولات پاشیده و بعد کشت می شود. کشت برنج در هر هکتار به روش سنتی بین ۱۲ تا ۱۵ هزار مترمکعب و در برخی از مناطق استان تا ۱۸ هزار متر مکعب آب نیاز دارد که این میزان در خشکه کاری به شکل محسوس کاهش می یابد. البته رونق خشکه کاری در گلستان، علاوه بر فعالیت های ترویجی و تبلیغی به مشوق های مالی و حمایت دولت نیاز دارد.
کشاورزان خشکه کاری را نمی شناسند
یکی از کشاورزان بندرگزی در این خصوص به مهر گفت: بسیاری از کشاورزان و بهره برداران با شیوه کشت خشکه کاری آشنایی نداشته و اهل ریسک هم نیستند. غلامرضا ریاحی افزود: دولت و مسئولان استان باید در ابتدای در مورد نحوه خشکه کاری و فواید آن به کشاورزان اطلاع رسانی کافی و شرایط و زیرساخت ها را برای آن فراهم کنند. وی با اشاره به خشکه کاری در مزارع خود، بیان کرد: حدود دو سال است که به سبب کاهش دبی آب چاه، به سراغ خشکه کاری رفته و سه هکتار از اراضی زیر حد جنگل را به زیر کشت شالی بردم.
شالی کاری در عفریت بی آبی
ریاحی توضیح داد: برای خشکه کاری برنج با توجه به بارش های بهاری، چند روز پس از باران و هنگامی که مزرعه دارای رطوبت بالایی است بذرپاشی انجام شود و زمان کشت نباید از دهه اول خرداد عبور کند. وی ادامه داد: همه می دانیم که خشکه کاری راندمان و تناژ روش غرقابی را ندارد اما هنگامی که آب نداریم چاره ای به جز این روش نداریم، البته خشکه کاری هزینه های کاشت و داشت را به طور محسوسی کاهش می دهد. این کشاورز بندرگزی گفت: دستمزدهای بانک نشا، خزانه و کارگر در مرحله نشا در روش غرقابی و سنتی افزایش یافته است، علاوه بر آن کیفیت برخی سموم و کودها کمتر شده و برای اثرگذاری بیشتر باید مقدار آنها را افزایش دهیم که این امر هزینه های کشت سنتی را چند برابر می کند. وی عنوان کرد: حداکثر اختلاف درآمد در هکتار برای کشت غرقابی با خشکه کاری، عددی کمتر از ۱۰۰ میلیون تومان است که بیش از نصف آن از محل کاهش هزینه های کارگری، نرخ سم، کود و خرید آب جبران می شود. ریاحی اضافه کرد: اگر دولتمردان افرادی که شالی را به صورت خشکه کاری، کشت می کنند حمایت مالی و تشویق کنند، بزودی این روش فراگیر می شود.
کشت شالی جایگاهی در کشت تابستانه ندارد
عضو هیات علمی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی گلستان هم در این خصوص به خبرنگار مهر گفت: ما از ۳۰ سال پیش هشدارهای لازم را در خصوص خشکسالی و کشت برنج داده ایم. علیرضا کیانی ادامه داد: بیش از ۵۰ درصد از منابع زیرزمینی مختص برنج بوده لذا با توجه به اینکه این گیاه بیش از ۸۳ درصد منابع آبی را استفاده می کند هیچ جایگاهی در کشت تابستانه ندارد. محقق آب و خاک گلستان با بیان اینکه بین دو نگاه کشاورز معیشت و نگاه فنی متولیان باید همخوانی ایجاد شود، اضافه کرد: دو نگاه کوتاه مدت و بلندمدت باید در نظر گرفته شود تا بتوانیم کشت این محصول را مدیریت کنیم. وی بیان کرد: خشکه کاری شالی یکی از این روش ها است که مصرف آب را از ۱۳ هزار مترمکعب به 7 هزار و ۵۰۰ مترمکعب می رساند. کیانی توضیح داد: آمار خشکه کاری در گلستان پایین بوده و دلیل آن هم کاهش عملکرد دو تن در هر هکتار است و لذا کشاورز حاضر نیست از درآمد ۳۰۰ میلیونی هر هکتار چشم بپوشد.
راه اندازی بورس آب
عضو هیات علمی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی گلستان ادامه داد: آب را مجانی در اختیار کشاورزان قرار می دهیم و انتظار معجزه داریم که ایشان از این درآمد چشم پوشی کنند.
وی گفت: آب ارزان ترین کالایی است که در گلستان وجود دارد، کشاورز برای بذر، کود، سم و غیره هزینه زیادی پرداخت می کند اما برای آب ۳۰ ریال در نظر گرفته شده است. کیانی بیان کرد: خشکه کاری در مقابل کشت گیاهان تابستانه مانند کلزا و پنبه درآمد بیشتری دارد و می تواند با آنها رقابت کند. عضو هیات علمی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی گلستان گفت: باید در سیاست کلان از این روش حمایت شده و کشاورزانی که از خشکه کاری استفاده می کنند سهمیه آب آنها صرفه جویی شده و با ایجاد بورس آب، دولت آن را خریداری کند.
حفظ امنیت غذایی با خشکه کاری
رئیس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی گلستان هم معتقد است: برای سازگاری با خشکسالی باید از ظرفیت های متعددی استفاده کنیم تا بتوانیم علاوه بر حفظ زراعت و کشاورزی، به فکر منابع آب هم باشیم.
علیرضا صابری گفت: باید با اصلاح بذر و حفاظت از آب و خاک به دنبال تولید پایدار باشیم و امنیت غذایی هم حفظ شود که یکی از این روش ها کشت مستقیم و کشت حفاظتی است.
وی گفت: خشکه کاری در کوتاه مدت و کشت های جایگزین در بلندمدت می توانند عواقب خشکسالی را کاهش دهند، استفاده از روش های نوین آبیاری به جای غرقابی، استفاده از کانال های بسته و سیمانی آب، انتقال تولید از تابستان به پاییز و زمستان از جمله راهکارهای دیگر برای کاهش تبعات خشکسالی است. بر اساس برخی آمارها در سال گذشته 3 هزار و ۵۰۰ هکتار از زمین های استان، برنج به روش خشکه کاری کاشته شده است.
سخن پایانی
رونق شیوه خشکه کاری در اراضی گلستان که با پدیده خشکسالی طی سال های متمادی مواجه شده، می تواند در تقلیل مصرف آب تا ۴۰ درصد نسبت به کشت معمولی شالی در هکتار، حفظ محیط زیست، پایداری آب و خاک و تولید محصول و کاهش هزینه تولید برای بهره برداران موثر باشد.
