انحراف در بلندمرتبه‌سازی
اگرچه بلندمرتبه‌سازی راه میانبر برای جلوگیری از افزایش نرخ زمین و توسعه شهرها به‌شمار می‌رود، اما از آنجایی که در تهران بی‌ضابطه پیش رفته، چالش‌زا شده است. اگر مسئولان پیامدهای منفی مرتفع‌سازی غیراصولی را جدی می‌گرفتند، امروز تهران در محاصره آسمانخراش‌ها نبود و احساس خفگی نمی‌کرد؛ تهرانی که روزگاری به باغ‌شهر شهره بود و وسعت باغ‌هایش به ۵ هزار هکتار می‌رسید.
کارشناسان معتقدند؛ نه‌تنها ساخت ساختمان‌های بلندمرتبه در پایتخت موجب شده گردش هوا وجود نداشته باشد و آلوگی زیست‌محیطی به‌دنبال داشته باشد، بلکه در صورت وقوع زلزله، امکان تخلیه و حتی امدارسانی وجود نخواهد داشت، بنابراین پربیراهه نیست اگر تهران را به محیطی برای کشتار تشبیه کنیم تا زندگی.
براساس آنچه گفته شد، این سوالات مطرح می‌شود که بلندمرتبه‌سازی چرا در تهران بدون رعایت اصول و ضوابط پیش رفته است؟ و چه تبعاتی خواهد داشت؟ چرا سازمان‌های مربوطه، نظارتی بر اجرای قوانین بلندمرتبه‌سازی ندارند. صمت برای پاسخ به این سوالات به گفت‌وگو با کارشناسان پرداخته است که در ادامه می‌خوانید.
تهران محیطی برای کشتار شده است نه زندگی
ایمان جهان‌تیغ، کارشناس معماری و شهرسازی به صمت گفت: بلندمرتبه‌سازی موجب شده است محیط شهری به‌جای اینکه محیط‌زیست باشد، به محیط کشتار تبدیل شود. در حال حاضر شاهد ترافیک‌های سنگین و کمبود انرژی در تهران هستیم. همچنین ساختمان‌های بلندمرتبه تهدیدی برای جان ساکنان‌شان هستند،زیرا در صورت وقوع بلایای طبیعی نظیر زلزله، فاجعه انسانی رخ خواهد داد.
وی افزود: بخشی از چالش‌هایی که در بخش بلندمرتبه‌سازی با آن دست‌وپنجه نرم می‌کنیم، به تصمیم‌گیری اشتباه در سطح کلان برمی گردد. برای مثال وقتی شهرداری مجوز بلندمرتبه‌سازی می‌دهد، فقط به درآمد حاصل از آن فکر می‌کند و در نظر نمی‌گیرد که چه تبعاتی می‌تواند داشته باشد و آیا زیرساخت‌های آن فراهم است یا خیر؟
بلندمرتبه‌سازی و بحران انرژی
این کارشناس معماری و شهرسازی تاکید کرد: اگر تهران در حال حاضر با بحران انرژی دست‌وپنجه نرم می‌کند، به‌علت همین تصمیمات ناکارآمد و غیرکارشناسی است، در واقع اشباع جمعیت زیاد در کلانشهرهایی نظیر مشهد و تهران موجب شده است که فضای سبز این شهرها تامین نشود و گردش هوا وجود نداشته باشد.
جهان‌تیغ گفت: برای رفع این چالش باید جلوی مهاجرت به تهران را گرفت، چراکه دیگر ظرفیت بلندمرتبه‌سازی در این شهر وجود ندارد. از سوی دیگر، شهرداری با در نظر گرفتن تبعات بلندمرتبه‌سازی و آماده نبودن زیرساخت‌ها نباید مجوز مرتفع‌سازی بدهد.
وی اظهار کرد: زمانی که بلندمرتبه‌سازی بدون هیچ ضابطه‌ای انجام شود، علاوه بر جنبه فیزیکی، جنبه غیرفیزیکی شهر را هم نابود خواهد کرد، به‌طوری‌که تمام بدنه یک شهر و خاطرات و هویت آن نابود خواهد شد و شهرها که روزی در محاصره باغ‌ها بوده‌اند، به محاصره ساختمان‌های بلند و برج در خواهند آمد که بیشتر شبیه زندان‌های عمودی هستند. به این ترتیب دیگر نباید انتظار داشت تعلق‌خاطری به محله و شهر وجود داشته باشد.
شهرداری دست از درآمدزایی بردارد
این کارشناس معماری و شهرسازی اظهار کرد: در زمینه بلندمرتبه‌سازی خلأ قانونی داریم و باید توسط شهرداری این نقص اصلاح شود. در واقع این شهرداری است که باید دور درآمدزایی از بلندمرتبه‌سازی را خط بکشد تا تهران نفس بکشد. از طرف دیگر، شاهد آن هستیم که نظام مهندسی، نظارتی روی بلندمرتبه‌سازی‌ها ندارد و بیشتر به گزارش‌دهی مشغول است.
جهان‌تیغ با بیان اینکه برای جلوگیری از بلندمرتبه‌سازی، باید جلوی مهاجرت از روستا به کلانشهرها گرفته شود، گفت: وقتی شهرنشینی یک ارزش و روستانشینی ضدارزش به حساب آید، با کوچک‌ترین مشکلی مردم از روستاها به شهرها مهاجرت خواهند کرد و روستاها خالی از سکنه می‌شوند. جالب اینجاست در چنین شرایطی تعهد می‌شود که امکانات در اختیار مهاجرت‌کنندگان قرار می‌گیرد. این در حالی است که در برخی از شهرها نه باید بلندمرتبه‌سازی انجام شود نه تراکم‌فروشی.
وی در پاسخ به این سوال که مشکل بلندمرتبه‌سازی در تهران چگونه باید رفع شود، گفت: باید ارگان‌های مختلف، جامعه‌شناسان، انسان‌شناسان، مهندسان، معماران و تصمیم‌سازان حوزه شهری با هم همفکری کنند و راه‌حلی برای تهران بیابند تا فقط در برخی مناطق، بلندمرتبه‌سازی انجام شود یا لااقل جلوی مهاجرت به تهران را بگیرند.
ضوابط بلندمرتبه‌سازی رعایت نمی‌شود
همچنین محمد معتمد قرایی، کارشناس معماری و شهرسازی به صمت گفت: بلندمرتبه‌سازی دارای مزایا و معایبی است. در حال حاضر در استان‌های گیلان و مازندران باتوجه به محدودیت زمین، توصیه به بلندمرتبه‌سازی می‌کنند. چراکه معتقدند؛ آسیب کمتری به محیط‌زیست خواهد رسید و بافت جنگلی آن منطقه تغییر نخواهد کرد، اما باید توجه داشت زمانی که دست به بلندمرتبه‌سازی می‌زنیم، تراکم زیست یک نقطه بالا خواهد رفت، یعنی تراکم انسان‌های پیاده و سواره در آن نقطه زیاد می‌شود که طبیعتا نیاز به یک‌سری خدمات دارند. برای مثال یک شهرک ۱۰ هزار واحدی به فضای آموزشی، فرهنگی، تجاری و سبز نیاز دارد. وقتی این ۱۰ هزار واحد در قالب یک برج بلند ساخته شود، باید انواع فضاها هم در آن تعبیه شود، این در حالی است که در بلندمرتبه‌سازی این موارد رعایت نمی‌شود.
وی افزود: از سوی دیگر، بلندمرتبه‌سازی معضلاتی برای افراد دارای ماشین هم خواهد داشت، چراکه ساختمان‌های بلند یک یا حداکثر دو در ورودی و خروجی دارند و در ساعت‌های پیک آنقدر تراکم ورودی بالاست که جوابگوی تراکم سواره نخواهد بود.
تغییر اقلیم به‌علت بلندمرتبه‌سازی
معتمد ادامه داد: بلندمرتبه‌سازی از لحاظ بصری دید را از بین می‌برد و روی اقلیم هم تاثیرگذار می‌گذارد. طی ۵۰ سال گذشته به‌راحتی گردش هوا در تهران وجود داشت، اما در حال حاضر به‌قدری برج‌های بلند به‌ویژه در منطقه ۲۲ ساخته شده که جلوی گردش هوا را گرفته است.
این کارشناس معماری و شهرسازی گفت: وقتی دست به بلندمرتبه‌سازی بزنیم، درست است از زمین کمتری استفاده می‌شود، اما هزینه‌های ساخت بالا خواهد رفت. چراکه باید ضوابط محیطی، آتش‌نشانی و سازه‌ای رعایت شود که هزینه‌بر خواهد بود. این در حالی است که چنین مواردی در ساختمان‌های کوتاه و متوسط اجرا نمی‌شود.
وی اظهار کرد: ساخت ساختمان‌های بلند با تمام ایراداتش جایی جوابگو است که محدودیت زمین وجود داشته باشد. برای مثال هم‌اکنون در منطقه الهیه تهران محدودیت زمین داریم، اما در مازندران محدودیت زمین نداریم که دست به بلندمرتبه‌سازی بزنیم.
معتمد تصریح کرد: در تهران به‌واسطه اینکه شهرداری در بازه‌های زمانی مختلف دست به صدور مجوز برای بلندمرتبه‌سازی زد، شاهد ساخت ساختمان‌های بلند در منطقه الهیه هستیم.
این کارشناس معماری و شهرسازی تاکید کرد: حدود 30 سال پیش ساختمان‌های بلند خیلی انگشت‌شمار بودند و دورتادور ساختمان باز بود، به‌همین‌دلیل گره ترافیکی ایجاد نمی‌شد. از طرف دیگر، پس از چند سال اتوبان‌ها ایجاد شدند و رفت‌وآمد بسیار آسان‌تر شد، اما در برخی مناطق نظیر الهیه، بلندمرتبه‌سازی در کوچه‌هایی انجام می‌شود که امکان تردد خودرو در آنها وجود ندارد و حتی در حال حاضر مجوز ساخت هتل در این منطقه داده شده است.
وی ادامه داد: بلندمرتبه‌سازی در چنین مناطقی به‌ویژه هنگام وقوع زلزله فاجعه‌بار خواهد بود، چون امکان تخلیه فوری یا امدادرسانی وجود ندارد.
معتمد در پاسخ به این سوال که بلندمرتبه‌سازی در کدام مناطق تهران بیشتر دیده می‌شود، گفت: در اوایل انقلاب، بلندمرتبه‌سازی به‌صورت موردی انجام می‌شد؛برای مثال ساختمان بانک صادرات در خیابان طالقانی یا بانک تجارت جزو ساختمان‌های بلند بودند، در غرب تهران هم مجتمع اکباتان ساخته شده بود. از آنجایی که این ساختمان‌ها از گذشته‌های دور ساخته شدند و در خیابان‌های عریض یا مشرف به اتوبان واقع شده بودند، مشکلی در تردد پیش نیامد، اما ساخت ساختمان‌های بلند در الهیه چالش‌زا شده است. همچنین منطقه ۲۲ تهران هم، چنین شرایطی را دارد. در حال حاضر بلندمرتبه‌سازی از کنترل خارج و به‌ضرر تهران تمام شده است. چون شریان‌های هوایی تهران را بسته است و از سوی دیگر، در حال حاضر خدماتی که در این مناطق ارائه می‌شود، جوابگوی ساکنان ساختمان‌های بلند نیست.
این کارشناس معماری و شهرسازی اظهار کرد: البته در حال حاضر ارائه خدمات در منطقه ۲۲ بسیار بهتر شده است، چون در گذشته ساکنان این منطقه مجبور بودند مسیری را با وسیله نقلیه طی کنند تا نیازهای اساسی خود نظیر خوراک و پوشاک را تامین کنند.
ضابطه‌های بلندمرتبه‌سازی
وی تصریح کرد: بلندمرتبه‌سازی براساس چند ضابطه باید ساخته شود؛ اولا ساختمان باید با معبری که به آن مشرف است ارتباط داشته باشد، یعنی براساس عرض خیابان اجازه ساخت ۴ طبقه و یک طبقه خلاف را می‌دهند که در کل 5 طبقه می‌شود. در برخی مناطق براساس عرض خیابان و ارزش زمین، اجازه ساخت ساختمان بلند را می‌دهند، به‌شرطی که زمین بالای هزار متر باشد. به‌همین‌علت در شمال کشور باغ‌ها به برج‌باغ تبدیل شدند.
معتمد اظهار کرد: البته در گذشته به‌علت اینکه برج‌باغ‌ها جلوی تابش نور خورشید به درختان باغ‌های دیگر را می‌گرفتند، ساختمان‌ها باید هرمی ساخته می‌شدند. پس از مدتی، این قانون حذف شد، چراکه تعداد برج‌باغ‌ها بسیار زیاد شد، همچنین در حال حاضر در فضایی نظیر فرودگاه، اجازه ساخت ساختمان بلند را نمی‌دهند.
وی تاکید کرد: در صورتی موافق بلندمرتبه‌سازی هستم که تامین زیرساخت‌ها، دسترسی‌ها، شبکه معابر سواره و پیاده و سرانه‌های موردنیاز جمعیت تامین و در نقطه‌ای از شهر ایجاد شود.
معتمد ادامه داد: در کشور ما زمین کم نیست، اما توزیع امکانات محدود است، بنابراین مجبور هستیم در مرکز شهرهای بزرگ به این سمت حرکت کنیم. البته کشورهایی نظیر قطر، عربستان و امارات با کمبود زمین مواجه نیستند، اما به‌علت اینکه امکانات و زیرساخت‌ها در مناطق محدودی توزیع شده، به‌سمت بلندمرتبه‌سازی حرکت کرده‌اند.
این کارشناس معماری و شهرسازی به تجربیات کشورهای دیگر اشاره کرد و گفت: کشوری نظیر ژاپن که زلزله‌خیز است، بلندمرتبه‌سازی را در طبقات منفی انجام می‌دهد. به‌فرض اگر ۱۰ طبقه روی زمین بسازد، ۱۰ طبقه هم زیر زمین می‌سازد، به این ترتیب از حداقل زمین موجود، حداکثر استفاده را می‌کند.
سخن پایانی
اگرچه ضوابط و قوانینی برای بلندمرتبه‌سازی وجود دارد، اما آن‌طور که باید و شاید، اجرا نشده، به‌طوری‌که در حال حاضر تهران غرق دود است و با مشکلات زیست‌محیطی مواجه است. در حالی که طی ۵۰ سال گذشته به‌راحتی گردش هوا در تهران وجود داشت.
بخشی از چالش‌هایی که در بخش بلندمرتبه‌سازی با آن دست‌وپنجه نرم می‌کنیم، به تصمیم‌گیری اشتباه در سطح کلان برمی‌گردد. برای مثال وقتی شهرداری مجوز بلندمرتبه‌سازی می‌دهد، فقط به درآمد حاصل از آن فکر می‌کند و در نظر نمی‌گیرد که چه تبعاتی می‌تواند داشته باشد و اصلا زیرساخت‌های آن فراهم است یا خیر.
برای رفع این چالش باید ارگان‌های مختلف، جامعه‌شناسان، انسان‌شناسان، مهندسان، معماران و تصمیم‌سازان حوزه شهری با هم همفکری کنند و راه‌حلی برای تهران بیابند تا فقط در برخی مناطق بلندمرتبه‌سازی انجام شود یا لااقل جلوی مهاجرت به تهران را بگیرند.
