به گزارش روابط عمومی شرکت سهامی آب منطقه ای گیلان: استان گیلان همواره به عنوان پربارش‌ترین منطقه ایران شناخته می‌شود، اما گیلان هم از کم‌آبی بی‌گزند نمانده است تا آنجا که این روزها در برخی تحلیل‌ها با چالش‌های جدی در نحوه مدیریت منابع آبی معرفی شده است.

قصد داریم با نگاهی تخصصی‌-تحقیقی به موضوع آب در استان گیلان بپردازیم. میزان مصرف آب در استان گیلان براساس سند بالادستی سازگاری با کم‌آبی حدود3300 میلیون مترمکعب است که 3000 میلیون مترمکعب از آب سطحی و 300 میلیون مترمکعب آن از آب زیرزمینی تامین می‌گردد.مصارف هدف آب استان به میزان2950 میلیون متر در بخش کشاورزی (از این میزان حدود 1670  میلیون مترمکعب تحت شبکه سفیدرود)، 300 میلیون مترمکعب تامین آب شرب و 50 میلیون مترمکعب برای صنعت می باشد.

سد  سفیدرود

سد سفیدرود واقع در شهرستان رودبار اصلی‌ترین منبع تامین آب اراضی کشاورزی استان است. ظرفیت آبگیری مخزن این سد حدود یک میلیارد مترمکعب می‌باشد. آورد حوضه سد سفیدرود تا دو دهه پیش به نحوی بود که اراضی کشاورزی گیلان به ‌صورت یکنواخت و بدون نیاز به نوبت‌بندی تا پایان فصل زراعی آبیاری می‌گردید، اما احداث ۱۱ سد مخزنی جدید در رودخانه‌های قزل‌اوزن و شاهرود روی شاخه‌های اصلی تامین‌کننده آب سد سفیدرود، شرایط را تحت تاثیر قرار داد. هر یک از این سدها برای خود حق‌آبه‌ای تعریف کردند و آورد پایدار رودخانه‌های منتهی به سد سفیدرود را با چالش مواجه ساختند.

در این میان،یک مشکل اساسی دیگر نیز خودنمایی می‌کند: بارش‌های فراوان در داخل گیلان غالبا در فصول غیر زراعی رخ می‌دهد و سد مخزنی خاصی برای ذخیره این آب‌های سطحی وجود ندارد که معادله مدیریت منابع آب استان را تحت‌الشعاع قرار داده است.

از طرفی دیگر حتی اگر چنین سدهایی در برخی مناطقی که خاستگاه استقرار  سد مخزنی وجود داشته باشد احداث شوند، به لحاظ جانمایی قادر نخواهند بود مانند سد سفیدرود اراضی استان علی‌الخصوص اراضی شالیزاری دشت مرکزی گیلان را تامین آب نمایند (حداقل نیاز کشاورزی شبکه سفیدرود از محل سد سفیدرود 1400 میلیون مترمکعب است که در سالیان اخیر این میزان به حدود 1000 میلیون مترمکعب کاهش یافته است). 

اما داستان به همین‌جا ختم نمی‌شود. در مسیر رفع این چالش، از سال ۱۳۹۶، مطالعاتی برای اجرای طرح نوبت‌بندی نوین آب، بدون آسیب به کشاورزان آغاز گردید. پس از ماه‌ها بررسی علمی و فنی، تصمیم بر آن شد که آب سد به‌ صورت دوره‌های هشت روزه وصل و چهار روزه قطع، از شبکه سفیدرود دراختیار کشاورزان قرار گیرد. نتایج مطالعات نشان داد که زمین‌های برنج‌کاری پس از غرقاب‌سازی، با چهار روز قطع آب و با بازگشت مجدد، هیچ آسیبی به محصول‌شان وارد نمی‌شود.

 این یافته، پایه‌ای علمی برای مدیریت جدید آب در گیلان شد. همچنین، تشکیل جلسات منظم کمیته منابع و مصارف با حضور سازمان جهاد کشاورزی و هواشناسی، به شناسایی دقیق نیاز آبی برنج و زمان‌بندی بارندگی‌ها کمک شایانی کرد. از طرفی با توجه به نیاز اراضی شالیزاری شبکه سفیدرود، ذخیره سد نمی‌تواند به عنوان تنها منبع، نیاز آبی را به صورت کامل تامین نماید.

از این‌رو استفاده از منابع داخلی مانند: ایستگاه‌های پمپاژ، آببندان‌ها، چاه‌ها و بازچرخانی آب نقش اساسی به عنوان منابع کمکی دارند که در سال‌های اخیر به شکل کم‌سابقه‌ای مدیریت گردید. تبیین و توجیه این طرح برای کشاورزان کاری دشوار بود، اما کاهش آورد حوضه سفیدرود و تغییر الگوی بارش‌ها، لزوم این تغییر را اجتناب‌ناپذیر کرده بود. امروز، با تدبیر و مدیریت هوشمند، این چالش تا حد زیادی مهار شده و حیات اقتصادی گیلان که همچنان به آب گره خورده با گذراندن سال آبی 1404-1403، چهارمین خشکسالی پیاپی (یکی از مهم‌ترین شاخه‌های بیان‌کننده این مهم، کاهش آورد متوسط به میزان 50درصدی رودخانه سفیدرود می‌باشد) را بدون آسیب جدی سپری نموده است که این امر در تاریخ استان بی‌سابقه بوده است.

در همین زمینه وحید خرّمی رئیس هیئت مدیره و مدیر عامل آب منطقه‌ای گیلان شرح می‌دهد؛ حدودا در سال ۹۲ که مدیر امور سدهای گیلان بودم بنای تشکیل کارگروهی به جهت مدیریت مصرف آب گذاشته شد. البته آن روزها نه کمبودی بود و نه چالشی اما تصمیم بر کار کارشناسی و تحقیق و پژوهش داشتیم و به همین علت از تمام ارگان‌های دخیل در تولید برنج و مدیریت مصرف آب دعوت کردیم و کارگروه ‌منابع و مصارف آب، ایجاد شد. در این جمع که شامل تمام دستگاه‌ها و ارگان‌های ذی‌نفع بود و الان هم هست، یافته‌های علمی را پیرامون نیاز آبی برنج بررسی می‌کردیم. کم‌کم این کارگروه به اتاق فکر برای  تصمیم‌گیری در مباحث آب تبدیل  شد؛ بدین شکل که پیشنهاد کارشناسی را مطرح می‌کرد و عموما مورد استقبال قرار می‌گرفت.

این کارگروه هنوز هم فعال است و شالیزارها را زنده نگه داشته است و در فصل کشاورزی هر هفته تشکیل جلسه می‌دهد و در فصول غیر‌کشاورزی هر دو یا سه ‌هفته یکبار نشست دارد و درباره بیلان آبی استان، تحلیل و بررسی‌هایی را ارائه می‌دهند، ‌از‌جمله کارهای مهمی که در سال‌های اخیر اجرا کردیم، نوبت‌‌بندی آبدهی زمین‌های کشاورزی بود که به صورت اندازه‌گیری دبی در کانال‌ها و  نرم‌افزاری آن را بررسی کردیم و پس از آن به صورت میدانی اجرا کردیم تا بهترین مدل، با بیشترین بازدهی را به دست بیاوریم.

در سال ۹۷ که سیلاب در مناطقی از کشور جاری شد  از سد سفیدرود گیلان چندین مرحله  رهاسازی آب داشتیم تا بتوانیم بدون هیچ خسارتی، شرایط را مدیریت کنیم و دقیقا بعد از آن به کم‌آبی برخورد کردیم که در همان مقطع از مطالعات انجام شده در کارگروه استفاده کردیم و خشکسالی را پشت سر گذاشتیم. پس از آن کمبود آب نسبتا مرتفع شد تا حدودا ۴ سال قبل که تا امروز، ما هر سال را با چالش،گذرانده‌ایم و هر سال هم شرایط سخت‌تر می‌شود. سال گذشته با ۷۰۰ میلیون مترمکعب، در شرایطی که در اردیبهشت، برف زیادی هم روی کوه‌ها نداشتیم، سال آبی را آغاز کردیم.

در‌حالی‌ که باید نیاز یک ‌میلیارد و چهارصد میلیون مترمکعبی را تامین می‌کردیم. امسال علاوه بر کم‌آبی که به طور ممتد با آن روبه‌رو بودیم حتی بارندگی داخل استان هم که معمولا اواخر تیر و اوایل مرداد کمی کمک‌کننده بود را هم نداشتیم و تا روز آخر کشاورزی، مجبور به تقسیم آب بودیم.

سال آینده هم سال سختی را خواهیم داشت، چون پاییز خشکی را سپری می کنیم و قزل‌اوزن سرمنشا اصلی سد هنوز خشک است. در این روزهای کم‌آبی که هم تجهیزات در حال آسیب و استهلاک است و هم کشاورزان در فشار هستند ما در مجموعه آب منطقه‌ای گیلان علاوه بر توزیع عادلانه آب، مجبور به توزیع عادلانه کم‌آبی هم هستیم تا بتوانیم شرایط را مدیریت کنیم. توزیع عادلانه سختی بدین معناست که مثلا ما در شبکه فومنات که یکی از سه شبکه توزیع گیلان (فومنات، مرکز، شرق) است، پس از کار کارشناسی نحوه‌ توزیع آب را تغییر دادیم تا همه شبکه به یک مقدار از آب بهره‌مند شوند. این بهینه‌سازی پس از فومنات در شرق هم انجام خواهد شد.

نتیجه‌گیری  نهایی

ایجاد و ساخت سد برای کنترل باران در گیلان ضروری است باتوجه به توضیحات قبلی به اندازه سد سفیدرود (منجیل) موثر نخواهد بود و مهم‌ترین قسمت ماجرا این است که باران باید در استان‌های بالادست مانند کردستان و زنجان و قزوین ببارد تا سد سفیدرود آبگیری کند و آب منطقه‌ای گیلان بتواند عملکرد مطلوبی ارائه دهد، چون بارش های باران و سیلاب‌ها در گیلان عموما در فصولی مانند پاییز و زمستان هست که کشاورزان به آب نیاز چندانی ندارند.

 وحید خرّمی در گوشه‌هایی از صحبت‌های خود به آمارهای نگران‌کننده اشاره ‌کرد و اذعان داشت: برای دنیای رسانه و خبرنگاران احترام زیادی قائلم، اما تمام تلاشم این بوده که با اعلام پیش از موعد بحران، زودتر بحران‌آفرینی نکنم و تمام این چند سال آمار و اطلاعات را با مسئولین استان بررسی و عملکرد مناسبی با همراهی کشاورزان عزیز ارائه کردیم، باشد که مورد رضای خداوند قرار گیرد.

اقدامات شاخص انجام شده پروژه‌های تامین آب شرب و کشاورزی در سالیان اخیر به تفکیک مناطق مختلف استان گیلان: 

1-اجرای حدود 4 کیلومتر ساماندهی رودخانه مرزی آستاراچای با ارزش کنونی حدود 650 میلیارد تومان 

2-پس از انتقال طرح آبرسانی به شهر آستارا به آب منطقه‌ای گیلان در سال گذشته موضوع تامین و انتقال آب شرب از منطقه چلوند به شهر آستارا در برنامه کاری قرار گرفت و مناقصه آبرسانی مذکور با ارزش حدود 750 میلیارد تومان برگزار گردید و عملیات اجرایی آن آغاز گردیده است.

3-آبرسانی به شهر تالش در دو فاز اضطراری و فاز تکمیلی از چاه فلمن انجام شد. ارزش کنونی کار انجام شده حدود 700 میلیارد تومان می‌باشد. خوشبختانه با اجرای طرح‌های مذکور تنش آب شرب شهرستان مذکور به‌ طور کلی برطرف شده است.

4-سد لاستیکی ماسال با ارزش فعلی 200 میلیارد تومان به اتمام رسیده در دست بهره‌برداری است. همچنین سد‌های لاستیکی آستارا، تالش و صومعه‌سرا در چند سال اخیر در حال احداث بوده و دارای پیشرفت فیزیکی بالا می‌باشند. در صورت تامین اعتبار موردنیاز حداکثر طرف یک سال آینده قابلیت بهره‌برداری دارند.

5-در بخش شهرستان رشت سد لاستیکی فخر‌آباد لشت‌نشاء به بهره‌برداری رسیده است. ارزش کنونی پروژه مذکور 250 میلیارد تومان است.

6-در محدوده شهرستان آستانه اشرفیه مخزن زمینی 10 هزار متر مکعبی آستانه با ارزش روز 350 میلیارد تومان به بهره‌برداری رسیده است. همچنین سد لاستیکی انبار سر پس از برطرف شدن مشکلات تملک اراضی با سرعت مناسب در دست ساخت است.

7-در محدوده شهرستان لاهیجان پروژه بزرگ رینگ دور شهر لاهیجان با حدود 20 کیلومتر لوله‌گذاری داخل شهر و ارزش روز حدود 1000 میلیارد تومان به بهره‌برداری رسیده است.

8-در محدوده شهرستان سیاهکل سد دیلمان دارای ردیف اجرایی ملی شد و عملیات اجرایی آن آغاز گردید. همچنین مخازن زمینی و هوایی آب شرب سیاهکل نیز با پیشرفت بالای 70درصد در دست ساخت بوده و حداکثر ظرف سال آینده به بهره‌برداری خواهند رسید.

9-در محدوده شهرستان لنگرود سد لاستیکی پهلوان بستو گالش کلام با ارزش روز 600 میلیارد تومان به بهره‌برداری رسیده است. همچنین پیرو حل مشکل تملک اراضی سد لاستیکی رادارکومه با برآورد اولیه حدود 200 میلیارد تومان به زودی آغاز خواهد شد

10-در محدوده شهرستان رودسر فاز اضطراری تصفیه‌خانه طول لات با ارزش روز حدود 600 میلیارد تومان به بهره‌برداری رسید و تنش آبی ناشی از کدورت چشمه سفیدآب (منبع تامین آب شرب شهرستان‌های رودسر و املش) برطرف شد. همچنین مخزن 5 هزار متر مکعبی رحیم‌آباد و خط انتقال آن با ارزش روز حدود 100 میلیارد تومان آماده بهره‌برداری است.

11-در محدوده شهرستان رودبار مجوز ردیف ملی پروژه سد دیورش و خط انتقال آن اخذ گردید و با سرعت مناسبی در دست احداث است. امید است فاز اول طرح آبرسانی سد دیورش تا شهر توتکابن حداکثر تا پایان سال آینده به بهره‌برداری برسد