صمت وضعیت تولید یک محصول پرکاربرد معدنی را بررسی کرد
تاریک و روشن آینده فولادفولاد یکی از مهم‌ترین محصولات معدنی است که همواره، کاربردهایی اساسی داشته است. آن‌طور که کارشناسان مطرح کرده‌اند، فولاد در شرایط خوبی قرار ندارد و تولید، با مشکلات اساسی مواجه شده است. بسیاری از مسئولان امر نیز، اظهار کرده‌اند که نبود یک سیاست کلان در حوزه فولاد، چالش‌هایی را پدید آورده، همچنین باتوجه به اظهارات کارشناسان و همچنین مشاهدات میدانی، زیرساخت‌ها و سایر الزامات زنجیره فولاد رشد نداشته است.
وضعیت تولید سنگ‌آهن مناسب نیست
آن‌طور که از صحبت‌های مسئولان در حوزه فولاد مشخص می‌شود، نمی‌توان چشم‌انداز روشنی را برای فولاد کشور متصور شد. ایران دارای ظرفیت‌های بسیار خوبی در زمینه مواد طبیعی معدنی است و هنوز نتوانسته آن‌طور که باید، از ظرفیت‌های موجود استفاده کند. وضعیت تولید سنگ‌آهن در کشور که ماده اولیه تولید فولاد است، چندان مناسب نیست و این موضوع هم به یک چالش برای تولید فولاد تبدیل شده است. لازم به ذکر است که سنگ‌آهن، ماده اولیه تولید فولاد است و ۹۸درصد سنگ‌آهن استخراج‌شده در سطح جهان، برای تولید فولاد به‌کار می‌رود.
نقش فولاد در زندگی روزمره، قابل‌انکار نیست و باید اشاره کرد که فولاد، موارد مصرف بسیار فراوانی دارد. استفاده از فولاد به‌دلیل استحکام کشش نهایی زیاد و نرخ نسبتا پایین آن در ساخت صنایع مختلفی از قبیل ساختمان‌سازی، سازه‌های زیرساختی، ابزارها، کشتی‌ها، پل‌ها، قطارها، خودروها، ماشین‌آلات، تجهیزات و سلاح‌های نظامی کاربرد گسترده دارد.
در حالی که انتظار می‌رود بیشتر مصرف فولاد به صنایعی مانند ساخت و مهندسی محدود شود، اما بخش عمده‌ای از کاربرد آن صرف ساخت وسایل نقلیه حمل‌ونقل می‌شود. فولاد بیش از نیمی از وزن یک خودروی متوسط را به خود اختصاص می‌دهد. امروزه بیشتر خودروها و سایر وسایل نقلیه از فولادهای پیشرفته با مقاومت بالا استفاده می‌کنند. به کمک فولاد، می‌توان خودروهایی سبک طراحی کرد که ضمن افزایش ایمنی، مصرف سوخت را بهینه‌سازی می‌کند. فولاد برای تجهیزات وسایل‌نقلیه ایده‌آل است، زیرا سنگین نیست و برای ساخت به انرژی کمتری نیاز دارد. به‌ویژه که انتشار دی‌اکسیدکربن را کاهش می‌دهد. انواع مختلفی از فولاد برای قسمت‌های مختلف خودرو مانند بدنه، درها، فرمان، محور چرخ‌ها، فضای داخلی، سیستم تعلیق، گیربکس و موتور استفاده می‌شود.
فولاد شرایط خوبی ندارد
سعید عسکرزاده، دبیر انجمن سنگ‌آهن ایران در ارتباط با آخرین وضعیت تولید فولاد در کشور به صمت گفت: در ابتدا، باید اشاره کرد که وضعیت کلی زنجیره آهن و فولاد، شرایط چندان مطلوبی ندارد. این گمان را می‌کردیم که زیرساخت‌ها و سایر الزامات زنجیره آهن و فولاد رشد پیدا خواهد کرد، اما متاسفانه چنین اتفاقی رخ نداد و وجود چنین وضعیتی، چشم‌انداز روشنی را برای کشور رقم نخواهد زد.
وی با انتقاد از نبود سیاست کلان در زنجیره فولاد ادامه داد: برای حفظ سرمایه‌های ملی و احیای مزیت نسبی صنعت فولاد، باید نهاده‌های تولید، تقویت و جانمایی‌های صنعتی برپایه کارشناسی انجام شود. در صورتی که این اقدامات انجام گیرد، شاید بتوان گفت می‌توان به آینده روشن صنعت فولاد امیدوار بود و در‌غیراین‌صورت، آینده‌ای روشن را مشاهده نخواهیم کرد.
سیاست کلانی بر زنجیره فولاد کشور حاکم نبوده
وی افزود: تاکنون سیاست کلانی بر زنجیره فولاد کشور حاکم نبوده و جانمایی‌ها برپایه کارشناسی و مطالعات، انجام نشده و بیشتر، در فرآیند چانه‌زنی، به‌ویژه میان نمایندگان مجلس، استانداران و مطالبات مردمی گم شده است. این روند، تصویر مناسبی از آینده این صنعت ارائه نمی‌دهد و می‌توان گفت، مزیت نسبی کشور در بخش آهن و فولاد تا حد زیادی از دست رفته است. ایران باید بتواند در میان کشورهای دارنده این صنعت ارزشمند، جایگاه مناسبی پیدا کند.
دبیر انجمن سنگ‌آهن ایران تاکید کرد: یکی از مهم‌ترین اقداماتی که باید در شرایط فعلی انجام گیرد، بازگرداندن مزیت نسبی است؛ مزیت ما در حوزه آهن و فولاد، در دسترس بودن نهاده‌های تولید است و اگر بخواهیم از سرمایه‌گذاری‌های بزرگ که در این بخش، از ابتدای زنجیره تا انتهای آن انجام شده، نتیجه‌گیری کنیم و مانع هدررفت سرمایه‌ها شویم، باید با تقویت نهاده‌های تولید، این مزیت نسبی را احیا کنیم.
عسکرزاده در ادامه گفت: به‌نظر من، سمپوزیوم امسال نسبت به سال گذشته بسیار پررنگ‌تر برگزار شد و میزان استقبال نیز بهتر بود، شاید یکی از ایرادات ما در کشور این باشد که همایش‌ها و سمپوزیوم‌های متعدد و پراکنده‌ای در طول سال برگزار می‌شود که هیچ‌گونه هماهنگی میان آنها وجود ندارد.
وی افزود: اگر این روند به‌شکل قاعده‌مند و هدفمند دنبال شود، مانند همین سمپوزیوم فولاد که سال‌هاست تثبیت و به بخشی از تقویم فعالان زنجیره آهن و فولاد کشور تبدیل شده است، می‌تواند بسیار موثر و مفید باشد. در کنار آن، در سایر همایش‌ها نیز باید اهداف مشخص به‌ویژه پرداختن به مباحث علمی و راهبردی برای حل مشکلات بخش معدن و صنایع‌معدنی در زنجیره آهن و فولاد مورد بررسی قرار گیرد.
صادرات سنگ‌آهن متوقف شد
بهرام شکوری، رئیس کمیسیون معدن و صنایع‌معدنی اتاق بازرگانی ایران، در ارتباط با وضعیت فولاد کشور به صمت گفت: تولید سالانه فولاد در کشور، بیش از ۳۲ تا ۳۳ میلیون تن است و در حال حاضر، ظرفیت ایجادشده برای تولید فولاد در کشور، بیش از ۴۰ میلیون تن در سال است که این ظرفیت می‌تواند افزایش پیدا کند. ظرفیت تولید فولاد کشور از ۱۰ به ۳۳ میلیون تن رسیده و صادرات سنگ‌آهن برای تامین نیاز داخل، متوقف شده است. توقف صادرات سنگ‌آهن می‌تواند تاثیر بسیاری بر افزایش تولید فولاد داشته باشد.
شکوری ادامه داد: روند تولید فولاد را باید یک روند رو به رشد دانست. در گذشته بین ۴۵ تا ۵۰ میلیون تن سنگ‌آهن از کشور صادر می‌شد، اما اکنون این میزان صادرات متوقف شده است و تمام سنگ‌آهن استخراجی در داخل کشور، جذب و تبدیل می‌شود. ایران، روزگاری واردکننده فولاد بود، اما امروز، در دسته صادرکنندگان این محصول قرار گرفته است.
رئیس کمیسیون معدن و صنایع‌معدنی اتاق ایران گفت: افزایش آمار تولید فولاد در ایران را باید یک اقدام مهم دانست. این آمار نشان‌دهنده سرمایه‌گذاری‌های موفق در زنجیره فولاد و سنگ‌آهن است. سرمایه‌گذاری، همواره تاثیرگذار است و در واقع، سرمایه‌گذاری را باید سوخت اقتصاد دانست و هر میزان این سوخت بیشتر باشد، تحرک و پویایی اقتصاد بیشتر است.
وی افزود: صنعت فولاد و سنگ‌آهن، از پایه‌های مهم اقتصاد ملی محسوب می‌شود و به‌دلیل نقش موثر در ارزآوری، توسعه صنعتی و ایجاد اشتغال، همواره موردتوجه ویژه کشورها قرار دارد.
شکوری با تاکید بر ضرورت نگاه بلندمدت به بخش معدن اظهار کرد: معادن به‌عنوان حلقه ابتدایی زنجیره بسیاری از تولیدات صنعتی، ارتباط تنگاتنگی با صنایعی همچون فولاد، حمل‌ونقل، ماشین‌سازی، پتروشیمی و پروژه‌های عمرانی دارند. علاوه بر استخراج و صادرات مواد معدنی، باید توسعه زنجیره ارزش‌افزوده در داخل کشور موردتوجه بیشتری قرار گیرد تا از ظرفیت‌های سرشار معدنی، به بهترین شکل برای رشد اقتصادی و اشتغالزایی استفاده شود. معادن کشور، می‌توانند اشتغالزایی عمده‌ای داشته باشند و تعداد بالایی از مهندسان و کارگران معدن، می‌توانند صاحب شغل شوند.
رئیس کمیسیون معدن و صنایع‌معدنی اتاق بازرگانی ایران در پایان تصریح کرد: تولید و ایجاد ارزش‌افزوده، کلید توسعه اقتصادی پایدار و افزایش فرصت‌های شغلی در کشور است. ایران در دهه ۱۳۸۰ یکی از واردکنندگان اصلی فولاد بود و سالانه میلیون‌ها تن سنگ‌آهن خام صادر می‌کرد. اما با سرمایه‌گذاری مستمر در زنجیره ارزش فولاد و توسعه واحدهای احیا و نورد، طی یک دهه اخیر از واردکننده به صادرکننده تبدیل شد. اکنون هدف وزارت صمت، دستیابی به ظرفیت ۵۵ میلیون‌تنی تولید فولاد خام تا سال ۱۴۱۰ است.
با شرایط سختی مواجهیم
چندی قبل، تحلیلگر ارشد بازارهای جهانی فولاد و صنایع‌معدنی در ارتباط با توسعه تولید فولاد گفت: در توسعه تولید فولادهای پیشرفته و آلیاژی در کشور، باید دیدگاه و هدف‌مان در گام نخست تامین نیازهای داخل کشور باشد؛ امری که می‌تواند جایگاه ایران را در بین کشورهای برتر این حوزه ارتقا دهد.
کیوان جعفری‌طهرانی افزود: از دید اقتصادی، تجاری و فنی، صنعت فولاد پیشرفته صنعتی است که در گام نخست نیازهای کشور را برطرف کند.
وی گفت: در این زمینه کارشناسان باید بررسی کنند، ما امروز با شرایط سختی از جمله ناترازی برق و گاز در کشور مواجهیم و با این وجود صنعت فولادمان همچنان استوار باقی مانده است؛ گرچه پایین‌تر از ظرفیت تولید می‌کند.
تحلیلگر ارشد بازارهای جهانی فولاد و صنایع‌معدنی یادآور شد: امروز همچنان فولادهایی که قابلیت تولید در داخل کشور ندارند، در حال واردات هستند.
وی تاکید کرد: امروز نیازمند یک هم‌افزایی بین واحدهای مختلف فولادی کشور، چه آنهایی که فولادهای آلیاژی یا غیرآلیاژی تولید می‌کنند، هستیم؛ چراکه هر یک از آنها توانایی‌های خاص خود را دارند.
جعفری‌طهرانی خاطرنشان کرد: امروز و در شرایط سخت اقتصادی کشور که ارزآوری از محل صادرات به‌سختی انجام می‌شود، شاهد آن هستیم که بخشی از این ارزهای صادراتی برای واردات فولادهایی که احتمال ساخت آنها در کشور وجود دارد، صرف می‌شود.
وی اضافه کرد: همچنین شاهدیم برخی واحدهای فولادسازی به‌صورت انحصاری و اختصاصی محصولاتی را به کشورهایی نظیر روسیه صادر می‌کنند؛ هرچند این مسئله اقدام مهمی است، اما مهم‌ترین اصل این است که ابتدا نیازهای داخل کشور برآورده شود.
این تحلیلگر ارشد بازارهای جهانی فولاد و صنایع‌معدنی تصریح کرد: از نظر اقتصادی، کشوری می‌تواند مدعی پیشرفت قابل‌توجه در صنعت فولاد باشد که در زمینه واردات کاملا مستقل عمل کند و اگر بتوانیم به این افق در کوتاه‌مدت دست یابیم که نیازهای کشور را برطرف کنیم، می‌توانیم جایگاهی ویژه در رتبه‌بندی جهانی داشته باشیم؛ به‌عبارتی این ذهنیت مثبت در بین کشورهای تراز اول فولادساز شکل می‌گیرد که ایران با جمعیت حدود ۹۰ میلیون نفری، توانسته از نظر واردات فولادهای پیشرفته خودکفا شود.
سخن پایانی
کاربرد فولاد در حمل‌ونقل ریلی، در ساخت قطارها و به‌طورکلی زیرساخت‌ها نیز بالا است. استفاده از راه‌آهن برای سفرهای کوتاه و متوسط ضمن کاهش زمان سفر، انتشار گاز CO۲ را در هر کیلومتر مسافت در مقایسه با روش‌های دیگر حمل‌ونقل کاهش می‌دهد. در سال ۲۰۱۹، حدود ۹۱.۸ میلیون وسیله نقلیه در سراسر جهان تولید شده‌است. خودرو به‌طورمتوسط از ۹۰۰کیلوگرم فولاد ساخته می‌شود. فولاد به‌عنوان ماده مصرفی، در تولید بیش از ۵۰ درصد وسایل نقلیه امروزی مورداستفاده قرار می‌گیرد.
