وضعیت تامین گاز در تابستان و چشم‌انداز زمستان

در تابستان ۱۴۰۴ به علت افزایش شدید مصرف برق، نیروگاه‌ها با کمبود گاز مواجه و مجبور به جیره‌بندی برق شدند. بیش از ۸۰ درصد نیروگاه‌های کشور برای تولید برق به گاز طبیعی وابسته‌اند و همین وابستگی باعث شده کوچک‌ترین ناترازی در تامین گاز منجر به قطعی گسترده برق شود. تعمیرات دوره‌ای و کمبود سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های انتقال گاز باعث افزایش ریسک بحران انرژی شده است. تخمین زده می‌شود در زمستان امسال نیز کسری گاز روزانه ۳۵۰ تا ۴۰۰ میلیون مترمکعب وجود داشته باشد که فشار شدیدی بر صنایع انرژی‌بر وارد خواهد کرد.

تاثیر قطعی برق و گاز بر صنایع

صنایع آسیب‌دیده از قطعی برق تابستان، با کاهش توان تولید، افزایش هزینه‌های تعمیر و نگهداری و افت کیفیت محصولات مواجه شدند. در صورت تداوم این وضعیت در زمستان و محدودیت تامین گاز، بحران تولید شدت یافته و در برخی خطوط تولید توقف کامل دور از ذهن نخواهد بود. این شرایط، به کاهش چشمگیر بهره‌وری و افزایش ضایعات منجر می‌شود و سهم صادرات و اشتغال پایدار را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد.

براساس آمارهای موجود، بیش از ۶۵ درصد از ماشین‌آلات صنایع انرژی‌بر به‌دلیل فرسودگی نیازمند نوسازی و بروزرسانی اساسی هستند. این ماشین‌آلات که اغلب قدیمی و با فناوری پایین هستند، به‌دلیل محدودیت‌های انرژی برقرار شده، نمی‌توانند به‌طور بهینه فعالیت کنند و همین امر باعث کاهش بهره‌وری و افزایش هزینه‌های تولید در بخش صنعتی شده است. درحالی‌که فناوری‌های مدرن و به‌روز به‌شدت در افزایش کیفیت و کاهش مصرف انرژی اهمیت دارند، اما عدم‌سرمایه‌گذاری کافی و مشکلات تامین منابع مالی مانع از ایجاد تغییرات اساسی در صنایع شده است.

از سوی دیگر، وضعیت ذخایر سوخت نیروگاهی با وجود افزایش ۱۲۸ درصدی نسبت به سال گذشته، هنوز نتوانسته نیاز صنایع را به‌طور کامل تامین کند. حدود ۳۰ درصد از گاز مصرفی صنایع معدنی و فولادی کشور در شرایط بحرانی قرار دارد و این ناترازی باعث شده بیش از ۴ هزار مگاوات ظرفیت تولید برق در امسال به‌طور موقت تعطیل شود. این قطعی‌ها و محدودیت‌ها نه‌تنها تولید صنعتی را به‌شدت تحت‌تاثیر قرار داده‌اند، بلکه اقتصاد کشور را نیز با چالش‌های جدی مواجه کرده‌اند. در این شرایط، افزایش سرمایه‌گذاری در نوسازی زیرساخت‌ها و ماشین‌آلات انرژی‌بر و همچنین سیاست‌گذاری‌های کاربردی و حمایتی ضرورت دارد تا پایدارسازی چرخه تولید و تامین انرژی در صنعت فراهم شود.

راهکارها و ضرورت‌ها

برای عبور از بحران انرژی، لازم است مخازن ذخیره‌سازی گاز تقویت و ظرفیت تولید گاز افزایش یابد. سرمایه‌گذاری در بروزرسانی زیرساخت‌ها اولویت ملی است و بخش خصوصی باید با حمایت‌های دولتی به سمت بهره‌وری بالاتر و تنوع منابع انرژی حرکت کند. همچنین، اصلاح سیاست‌های تعرفه‌ای و ایجاد تسهیلات مالی جهت نوسازی ماشین‌آلات صنعتی ضروری به نظر می‌رسد. توسعه فناوری‌های نوین هوشمندسازی مصرف انرژی در صنایع نیز می‌تواند به کاهش فشار فعالان صنعتی کمک کند.

در نهایت اینکه بحران ناترازی انرژی در صنایع ایران، چالشی جدی است که علاوه بر فشار به تولیدکنندگان، امنیت انرژی و رشد اقتصادی کشور را به خطر انداخته است. بدون مدیریت استراتژیک و اقدامات فوری، احتمال اعمال محدودیت‌ها و قطعی‌های طاقت‌فرسا در زمستان قابل پیش‌بینی است. دولت، نهادهای مالی و بخش خصوصی باید دست به‌دست هم دهند تا از طریق برنامه‌ریزی دقیق و سرمایه‌گذاری هدفمند، صنعت را از این بحران سخت عبور دهند و مسیر تولید پایدار و توسعه ملی را تضمین کنند.

باکس با عکس فدایی

آینده مه‌آلود صنعت زیر سایه کمبود گاز

احسان فدایی، پژوهشگر حوزه صنعت با اشاره به وضعیت دشوار تمام صنایع در تمام فصول سال به صمت گفت: دلیل اصلی حساسیت به موضوع گاز این است که بخش عمده‌ای از صنایع کشور بجز صنایع بزرگ مادر، بیشتر به برق وابسته‌اند تا گاز. این در حالی است که دولت برای جلوگیری از نارضایتی‌های گسترده در بخش خانگی، گاز مصرفی آنها را در اولویت قرار داده و همین امر، فشار ناترازی را بر دوش بخش صنعتی می‌گذارد.

فدایی افزود: مشکل اصلی در تامین انرژی، نه صرفا کمبود گاز بلکه معضل پایدار نبودن تامین برق است. تا وقتی برق پایدار تامین نشود، کمبود گاز نیز رفع نخواهد شد. ما علاوه بر تحریم‌ها و شرایط اقتصادی دشوار، در نوسازی تجهیزات و استحصال گاز عقب هستیم. ایران با وجود منابع بسیار زیاد گاز، به سبب کمبود فناوری و محدودیت تحریم‌ها نمی‌تواند از این ذخایر به‌خوبی بهره‌برداری کند.

کمبود برق و گاز، سرمایه‌ها را فراری می‌دهد

وی خاطرنشان کرد: واقعیت این است که کمبود برق و گاز سرمایه‌ها را از صنعت فراری می‌دهد. در بخش برق نیز به رغم ورود بخش خصوصی به نیروگاه‌ها براساس قراردادهای BOT و امیدواری برای دریافت به موقع مطالبات، نارسایی‌های جدی وجود دارد. سیاست‌های دستوری تعیین نرخ برق، تاخیر در پرداخت مطالبات و عدم ایجاد بازار برق کارآمد منجر به دلزدگی سرمایه‌گذاران واقعی شده است. بیشتر سرمایه‌گذاری‌ها به بخش خصولتی محدود است و بخش خصوصی هم انگیزه کافی ندارد.

فدایی ادامه داد: راهکار پایداری تامین انرژی در صنعت، ورود مستقیم دولت برای سرمایه‌گذاری و توسعه نیروگاه‌هاست. به‌دلیل تحریم‌ها و تکنولوژی محدود، تکیه به نیروگاه‌های حرارتی با فناوری موجود و حمایت از بهره‌برداری بهینه ضروری است. واقعیت این است که بدون اصلاحات ساختاری، رفع تحریم‌ها و حمایت موثر دولت، مشکلات تامین انرژی بخش صنعت کشور ادامه خواهد داشت و به احتمال زیاد بیشتر هم خواهد شد.

بحران فناوری و مدیریت

وی در ادامه گفت: شروع مشکلات نیروگاه‌ها به دلیل فناوری‌های قدیمی و فرسوده تجهیزات است. این مسئله همراه با شبکه انتقال و توزیع فرسوده، ساختار معیوب و فساد گسترده باعث شده هیچ پیشرفتی حاصل نشود.

فدایی افزود: عزم و اراده لازم برای تغییر وجود ندارد؛ همه دست به‌دست هم داده‌اند که اوضاع همین‌طور بماند. وقتی دولت به روزمرگی افتاده، نباید انتظار داشت دیگران کاری کنند و سرمایه‌گذار داخلی یا خارجی به این بخش بیاید. حتی اگر سرمایه‌گذار هم وارد شود، تجهیزات بسیار قدیمی و ناکارآمد است. البته این وضعیت نتیجه کم کاری دولت‌های مختلف در سال‌های طولانی است که امروز بروز کرده است.

پژوهشگر حوزه صنعت خاطرنشان کرد: در بحث انرژی‌های تجدیدپذیر هم تحریم‌های خارجی تاثیرگذار است؛ علاوه بر آن فساد اداری داخلی همچنان مشکل جدی است. نگاه تصمیم‌گیران سال‌هاست به نحوی است که به جای تمرکز بر نتیجه و تاثیرگذاری، فقط دنبال دریافت امتیازات و منافع مادی هستند.

فدایی گفت: این مشکل فرهنگی، فراتر از ساختار است؛ چراکه با جابه‌جایی مدیران حل نمی‌شود. تا وقتی نگاه و فرهنگ مدیریتی تغییر نکند، نمی‌توان انتظار بهبود داشت.

کارشناس حوزه صنعت افزود: راهکار این است که دولت ورود کند و سرمایه‌گذاری‌های قابل توجه در نیروگاه‌های جدید انجام دهد. به‌دلیل تحریم‌ها و محدودیت فناوری، ما هنوز مجبور به استفاده از نیروگاه‌های حرارتی با تکنولوژی محدود هستیم که بیشتر آن در انحصار شرکت مپنا است. در این میان بخش خصوصی هم رغبت نمی‌کند ورود کند هم مسیر به‌واسطه تحریم‌های داخلی و خارجی پیچیده است و هم سودی برای او ندارد و به صرفه نیست.

احسان فدایی در پایان با اشاره به اینکه چشم‌انداز آینده صنعت روشن نیست، گفت: این شرایط، چشم‌انداز صنعت انرژی کشور را تیره کرده و بدون تغییرات اساسی و اصلاحات فرهنگی، بهبود وضعیت ملموس نخواهد شد.

باکس با عکس راعی

سوءمدیریت انرژی، دامن صنعت را گرفت

مجتبی راعی، پژوهشگر حوزه صنعت با اشاره به اینکه ریشه‌های کمبود برق و گاز باید به‌طور عمیق شناسایی و در ادامه برطرف شوند به صمت گفت: دلیل اصلی بحرانی بودن وضعیت گاز و برق کشور، مشکل ساختاری نیست، بلکه بحران فرهنگی است. درحال‌حاضر، مدیران و تصمیم‌گیران بر این باورند که شرایط بحرانی است و بنابراین، تنها به دنبال حفظ امتیازات فردی و سازمانی هستند. این نگاه باعث شده تصمیمات بر پایه سیطره منافع کوتاه‌مدت و حیف‌ومیل منابع باشد، نه براساس بهبود بهره‌وری و ارزش‌افزوده.

راعی افزود: در نتیجه این نگاه تاسف‌بار، بخش زیادی از منابع مالی و انسانی صرف فعالیت‌هایی می‌شود که در کوتاه‌مدت می‌خواهند وضیعت را حفظ کنند، نه اصلاح و بهبود آن. این فرهنگ، ریشه در ساختارهای قدیمی و نگرش‌های مخرب دارد، که متأسفانه در طول زمان تقویت شده است.

ضرورت اصلاح ساختار

کارشناس حوزه صنعت ادامه داد: برای حل این بحران، نیازمند اراده قوی و عزم جدی از سوی دولت هستیم. باید سیاست‌هایی اتخاذ شود که بر افزایش بهره‌وری، توسعه فناوری‌های جدید و اصلاح ساختارها تمرکز کند. در کنار آن، اصلاح نظام بانکداری و سیاست‌های پولی و قیمت‌گذاری، کمک می‌کند که بخش‌هایی با ارزش‌افزوده بالا، سودآور و بازارهای هدف خود را تقویت کنند. در عین حال، باید فشار را از روی بخش‌های انرژی برداشته و در جهت اصلاح سیاست‌های کلی توسعه صنعتی حرکت کنیم.

راعی خاطرنشان کرد: در شرایط کنونی، تنها با تغییر در فرهنگ و رویکرد تصمیم‌گیری می‌توان از بحران عبور کرد. این تغییرات نیازمند شفافیت، پاسخگویی و تمرکز بر ایجاد ساختارهای کارآمد است، تا به‌تدریج بتوانیم بر بحران‌های جاری فائق آییم و آینده‌ای پایدار برای صنعت کشور رقم بزنیم.

باکس

سخن پایانی

 بنا برا ین گزارش، صنعت کشور در آستانه ورود به فصل سرد سال، با بحرانی جدی در تامین انرژی مواجه است که تداوم مشکلات تابستان را به زمستان منتقل کرده است. بررسی‌های روزافزون از احتمال کسری روزانه ۳۵۰ تا ۴۰۰ میلیون مترمکعب گاز خبر می‌دهد؛ وضعیتی که به‌دلیل وابستگی بیش از ۸۰ درصد نیروگاه‌ها به گاز طبیعی، شکنندگی زنجیره تولید برق را رقم زده است. در تابستان گذشته، جیره‌بندی برق و محدودیت‌های تامین گاز موجب توقف موقت فعالیت بیش از ۴ هزار مگاوات ظرفیت تولید برق شد که تاثیری مستقیم بر صنایع انرژی‌بر کشور گذاشت. با توجه به افزایش ۱۲۸ درصدی ذخایر سوخت نیروگاهی، این اقدامات هر چند مثبت بود، اما هنوز فاصله قابل‌توجهی با نیاز واقعی و پایدار کشور دارد.

صنایع به‌ویژه صنایعی که عضوی از زنجیره تامین و تولید مواد اولیه هستند، وابستگی بیشتری به برق دارند تا گاز، در حالی که فشار تامین گاز بخش خانگی باعث بروز ناترازی انرژی بر دوش آنها شده است. نوسازی ناکافی تجهیزات، تحریم‌ها، مشکلات داخلی سیاسی و اقتصادی، و ضعف در مدیریت زیرساخت‌ها، باعث شده چشم‌انداز تامین انرژی در دورنمای زمستان و سال‌های آینده با ابهامات و نگرانی‌های جدی همراه باشد. بدون اصلاحات اساسی در سیاست‌های انرژی، سرمایه‌گذاری‌های موثر در نوسازی و توسعه ظرفیت، و همکاری بین دولت و بخش خصوصی، تعطیلی خطوط تولید و کاهش بهره‌وری صنایع تداوم خواهد داشت که قطعا تهدیدی بزرگ برای امنیت اقتصادی کشور است.