رنج در دل زمین
کارگران معدن، همواره با مشکلات اساسی و بزرگ مواجهند که وجود این مشکلات، چالش‌های بسیاری را برای خود و خانواده‌های‌شان به‌وجود آورده است. نبود ایمنی در بسیاری از معادن، سبب از دست رفتن جان معدنکاران می‌شود و بسیاری دیگر که جان خود را از دست نمی‌دهند، با آسیب‌هایی مانند قطع عضو یا ازکارافتادگی مواجه می‌شوند. کارشناسان بر این باورند که نبود قراردادهای محکم و کوتاه‌مدت، یکی دیگر از مشکلات بزرگ کارگران معدن است.
مشکلات بزرگ کارگران
همه ما از مشکلات اقتصادی کارگران معدن کمابیش مطلعیم که باتوجه به رنج و سختی کاری که دارند، مزیت‌های خاصی برای‌شان درنظر گرفته نمی‌شود. اما، اگر مشکلات اقتصادی را کنار بگذاریم، باید اشاره کنیم که این کارگران، مشکلات اجتماعی را هم تحمل می‌کنند. بروز حادثه در معدن و از دست دادن جان همکاران دقیقا در مقابل چشمان‌شان، بار روانی بسیاری برای‌شان دارد و تا آخر عمر، این صحنه دلخراش در ذهن‌شان باقی خواهد ماند. بار روانی که حوادث معدنی برای کارگران ایجاد می‌کند، به‌مراتب سخت‌تر از تحمل فشار اقتصادی خواهد بود.
کار در معدن یکی از سخت‌ترین و پرخطرترین مشاغل در جهان به‌شمار می‌رود و این سختی به‌دلیل شرایط بسیار دشوار و خطرناک محیط کار در معادن، حجم بالای آسیب‌های جسمانی، مشکلات بهداشتی و روانی و نبود حمایت‌های کافی برای کارگران معدنی است. کار در معادن به‌دلیل شرایط سخت محیطی و خطرات مختلف، از جمله مشاغلی است که درصد بالایی از آسیب‌های جسمانی و حوادث شغلی را به خود اختصاص می‌دهد. براساس آمارهای جهانی، معدنکاران در معرض خطرات متعددی قرار دارند که می‌توان آنها را در چند دسته اصلی طبقه‌بندی کرد. سقوط و ریزش سنگ از مهم‌ترین عوامل مرگ و میر و آسیب‌های شدید در معادن است. به‌طورمتوسط از هر ۱۰هزار معدنچی در جهان، حدود ۵۰ نفر سالانه بر اثر حوادث ریزش سنگ جان خود را از دست می‌دهند.
گازهای سمی مانند متان، دی‌اکسیدکربن و سایر گازهای مضر در معادن می‌تواند به مشکلات جدی تنفسی و حتی مرگ ناگهانی منجر شود. مطالعات نشان می‌دهد بیش از ۶۰درصد معدنکاران با مشکلات تنفسی روبه‌رو هستند. سروصداهای بلند در محیط‌های زیرزمینی، یکی از علل اصلی مشکلات شنوایی کارگران معادن است. طبق آمارها، بیش از ۳۰ درصد از معدنچیان در حدود ۴۰ سالگی به ناشنوایی نسبی دچار می‌شوند. در بسیاری از معادن، به‌ویژه در عمق‌های زیاد، دمای بالا و رطوبت شدید حاکم است. این شرایط می‌تواند باعث گرمازدگی و مشکلات دیگری برای سلامت کارگران شود و افزایش استرس شغلی را نیز به‌دنبال دارد. شرایط کاری در معادن به‌شدت طاقت‌فرساست. معدنکاران باید ساعت‌های طولانی در فضاهای بسته و تاریک کار کنند. یک کارگر معدن به‌طورمتوسط روزانه 8 تا ۱۰ ساعت در محیطی کاملا متفاوت از سایر محیط‌های کاری به فعالیت مشغول است. طبق گزارش سازمان بین‌المللی کار (ILO)، کار در معدن به‌دلیل ساعت‌های کاری طولانی و فشارهای جسمانی شدید، با خستگی مفرط و مشکلات جسمی زیادی همراه است. در بسیاری از کشورها، میانگین ساعت کاری معدنچیان بین ۴۰ تا ۶۰ ساعت در هفته است که بالاتر از میانگین مشاغل دیگر است.
لزوم توجه دولت به مسائل کارگران معدن
امیر خراسانی، جامعه‌شناس در ارتباط با مشکلات کارگران مشاغل سخت مانند معدن و چالش‌هایی که با شغل خود دارند به صمت گفت: دولت به‌جای توجه به مسائل کارگران، روی سرمایه‌گذاری‌های خارجی متمرکز شده و هیچ تلاشی برای بهبود شرایط زندگی کارگران انجام نمی‌دهد. دولت باید به مسائل کارگران توجه بیشتری داشته باشد و تشکل‌های کارگری را تقویت کند تا آنها بتوانند بهشکل موثرتری حقوق خود را مطالبه کنند. کارگران مشغول در معدن بیش از هرچیز به توجه نسبت به مقررات نیاز دارند و تامین ایمنی هنگام کار، برای‌شان دارای اهمیت است. در شرایط کنونی، کارگران هیچ قدرتی برای دفاع از حقوق خود ندارند و این امر به بحران‌های جدی اجتماعی منجر شده است.
خراسانی ادامه داد: مسئله اصلی، نیاز به ایجاد یک بستر قوی برای حمایت از کارگران معدن و افزایش توانمندی‌های آنها است تا بتوانند در برابر ناملایمات اقتصادی و اجتماعی ایستادگی کنند. ۵۰ نفر در یک حادثه در معدن طبس جان خود را از دست می‌دهند، اما جامعه نسبت به این مسائل بی‌تفاوت است. دولت باید زمینه‌ساز ایجاد نهادهای حرفه‌ای و تشکل‌های کارگری باشد تا کارگران بتوانند حقوق خود را مطالبه کنند.
پیامدهای قراردادهای سهماهه برای کارگران معدن
وی بااشاره به چالش‌های موجود برای کارگران معدن در ایران گفت: وجود قراردادهای سهماهه برای کارگران معدن، نه‌تنها انگیزه‌ای برای یادگیری مهارت‌های جدید در کارگران ایجاد نمی‌کند، بلکه موجب عدم‌خلاقیت و تولید کارآمد نیز می‌شود. بیشتر کارگران معدن، با قراردادهای کوتاه‌مدت استخدام می‌شوند و این وضعیت، توانایی آنها را برای دفاع از حقوق خود کاهش می‌دهد. کارگران باید قراردادهای بلندمدت داشته باشند تا بتوانند در محیط کاری خود احساس امنیت کنند و توانایی‌های خود را توسعه دهند.
وی افزود: کارگران معدن به‌طورکلی از نظر حقوق و شرایط کاری با استانداردهای جهانی فاصله زیادی دارند. بسیاری از کارگران غیررسمی و روزمزد هستند و قراردادهای آنها معمولا غیررسمی و بی‌قاعده است. مشکلات کارگران به‌ویژه کارگران مشغول در معدن، به مسائل اجتماعی تبدیل نمی‌شود و مردم نسبت به آن بی‌تفاوت هستند، در نتیجه کارگران برای دفاع از حقوق خود به‌تنهایی با چالش‌های جدی روبه‌رو هستند. در این حوزه، نیاز به ایجاد حساسیت اجتماعی و تقویت ساختارهای حقوقی و قانونی است تا کارگران بتوانند در برابر خطرات و مشکلات موجود ایستادگی کنند.
نیاز به حمایت در برابر کارفرمایان
خراسانی به شرایط مالی و اجتماعی زنان سرپرست خانوار همسران معدنکاران اشاره کرد که همسرن‌شان را در سوانح معدن از دست داده‌اند و توضیح داد: در بسیاری از موارد، کمک‌های مالی به آنها ناکافی و غیرقابل‌اتکا است. تصور کنید خانمی که همسر خود را در حادثه معدن از دست می‌دهد، دارای ۲ یا ۳ فرزند باشد. چگونه می‌تواند با میزان دیه‌ای که دریافت می‌کند، زندگی خود را ادامه دهد؟ برای آنکه کارگران بتوانند از حقوق خود دفاع کنند، باید قدرت لازم را داشته باشند. در حال حاضر کارگران هیچ‌گونه قدرتی برای دفاع از دستمزد و امنیت شغلی خود ندارند. بدون وجود تشکل‌های کارگری قوی، کارگران نمی‌توانند به‌طورموثر از حقوق خود دفاع کنند. اگر تشکل‌ها وجود داشته باشند، می‌توانند قدرت چانه‌زنی کارگران را افزایش دهند و از آنها در برابر کارفرمایان حمایت کنند.
وی خاطرنشان کرد: برای بهبود شرایط کارگران لازم است قدرتی به آنها داده شود تا بتوانند خواسته‌های خود را مطرح کنند. تا زمانی که قدرت، توزیع نشود؛ کارگران قادر به دفاع از حقوق خود نخواهند بود. گروه‌های صنفی در جلوگیری از حوادث معدنی و تقویت موقعیت کارگران در معادن نقش بسیار مهم و بزرگی دارند. بسیاری از حوادث ناشی از نبود تشکل‌های قوی برای پیگیری مطالبات مربوط به ایمنی رخ می‌دهند. قدرت کارگران در ایجاد تغییرات ضروری است. اگر کارگران نتوانند صدای خود را به‌خوبی به گوش مسئولان برسانند، وضعیت آنها بهبود نخواهد یافت. این وظیفه را باید رسانه‌ها انجام دهند و صدای کارگران معدن را به‌گوش مسئولان برسانند.
حقوق ناچیز و کار سخت
چندی پیش ناصر چمنی، کارشناس حوزه کار در ارتباط با وضعیت کارگران مشاغل سخت اظهار کرد: باوجود آنکه موضوع طبقه‌بندی مشاغل در قانون دیده شده،اما به‌دلیل نبود نظارت بر اجرای آن، بسیاری از کارگاه‌های سخت و زیان‌آور، مشمول طرح طبقه‌بندی نیستند؛ در نتیجه کارگران این مشاغل با حقوق ناچیز به انجام کارهای طاقت‌فرسا مشغولند.
چمنی گفت: کار در معادن مشمول قانون مشاغل سخت و زیان‌آور است و مشاغل سخت و زیان‌آور، آیتم‌های خاص خود را دارند، به‌ویژه در بحث آلاینده‌سنجی باید کارشناسان رسمی میزان آن را بررسی و تایید کنند. در قانون تنها امتیازی که برای کارگران مشاغل سخت دیده شده، بازنشستگی پیش از موعد است که آن را هم در بسیاری موارد زیاد می‌بینند، در حالی که آسیب‌ها و فرسایش جسمی و روحی افراد نادیده گرفته می‌شود. براساس گزارش‌ها، دستمزدهای کارگران معدن در ایران در مقایسه با استانداردهای بین‌المللی بسیار پایین است. بیشتر این کارگران حداقل دستمزد را دریافت می‌کنند، در حالی که به‌دلیل سختی کار و خطرات فراوان، دستمزد آنها باید بالاتر باشد. بسیاری از کارگران برای تامین نیازهای مالی خانواده خود مجبور به کار در شرایط بسیار سخت و طاقت‌فرسا هستند و به‌مرور زمان دچار فرسودگی جسمی و روانی می‌شوند.
طبقه‌بندی و تغییر حقوق کارگران معدن
چمنی گفت: اگر در بحث معادن به‌دنبال اجرای طبقه‌بندی و تغییر حقوق کارگران معدن هستیم، باید هرچه سریع‌تر عملیاتی شود، چون ممکن است در هنگام بررسی و سال‌ها زمان بردن، جان چند نفر در حوادث معدنی از دست برود. بنابراین، این قبیل موضوعات باید هرچه سریع‌تر رسیدگی و آیین‌نامه آن بدون اتلاف وقت، تدوین و ابلاغ شود تا دیگر شاهد حوادث ناگوار در حوزه معادن نباشیم.
وی با یادآوری آسیب کارهای سخت و زیان‌آور به انسان، گفت: باید متناسب با سختی کار برای کارگران این شغل‌ها دستمزد تعریف کرد. قطعا راه‌هایی برای شناسایی کارهای سخت و زیان‌آور وجود دارد و کسانی هستند که بتوانند آلایندگی محیط را موردارزیابی قرار دهند. در معدن زغال‌سنگ طبس بحث آلاینده‌سنجی و شناسایی کار سخت و زیان‌آور انجام نگرفته و بعید می‌دانم که مشمول طرح طبقه‌بندی هم شده باشد.
این کارشناس حوزه کار درباره الزام اجرای طبقه‌بندی در کارگاه‌های سخت و زیان‌آور گفت: در حال حاضر ماده ۴۹ قانون کار این مسئله را موردتاکید قرار داده و گفته است که در کارگاه‌های بالای ۵۰ نفر، باید طرح طبقه‌بندی اجرا شود. اگر کارفرما زیربار اجرای طرح نرفت، اداره کار آن منطقه باید وارد عمل شود و طرح را اجرا کند.
به‌گفته چمنی، باوجود آنکه موضوع طبقه‌بندی مشاغل در قانون دیده شده،اما به‌دلیل آنکه بر اجرای آن نظارتی وجود ندارد، بسیاری از کارگاه‌ها مشمول طرح طبقه‌بندی نیستند و کارفرمایان هم تمایلی به اجرا نمی‌بینند؛ در نتیجه کارگران مشاغل سخت با حقوق ناچیز به انجام کارهای سخت و طاقت‌فرسا مشغولند.
سخن پایانی
کارگران معدن به‌دلیل نیاز به انجام فعالیت‌های جسمانی سنگین، معمولا با مشکلات عضلانی و اسکلتی مواجه می‌شوند. براساس آمار، بیش از ۷۰ درصد معدنچیان به بیماری‌هایی مانند دردهای کمر، آرتروز و مشکلات زانو دچار می‌شوند.
