ماموریت غیرممکن؟

دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده، هم‌زمان با تلاش برای تحقق وعده‌های انتخاباتی‌اش برای برقراری سریع صلح در غزه و اوکراین، به چالش مهم دیگری روی آورده که می‌تواند به همان اندازه دست نیافتنی باشد: مهار برنامه هسته‌ای در حال گسترش جمهوری اسلامی ایران.

دولت او در حال برنامه‌ریزی دور دوم مذاکرات با ایران برای روز شنبه در رم است. در حالی که هیچ کس احتمال پیشرفت در مذاکراتی که هر دو طرف مثبت توصیف کرده‌اند را رد نمی‌کند، مذاکره‌کنندگان تلاش دارند انتظارها برای پیشرفت سریع در این رابطه را کاهش می‌دهند.

یک منبع آگاه در مورد جلسه روز سه‌شنبه در کاخ سفید با  حضور رئیس جمهور گفت که بحث میان دستیاران ترامپ در مورد عناصر چارچوب توافق هسته‌ای بالقوه در مراحل بسیار اولیه قرار دارد. دو منبع آگاه با تفکر کاخ سفید گفتند که دو طرف می‌توانند قبل از توافق دقیق‌تر به یک توافق موقت دست یابند.

تهدید مکرر ترامپ برای بمباران سایت‌های هسته‌ای ایران در صورت عدم دستیابی به توافق، به تنش‌ها افزوده است. این بدان معناست که ترامپ که در سخنرانی تحلیف خود در 20 ژانویه متعهد شد «صلح‌ساز» باشد، می‌تواند ایالات متحده را وارد یک درگیری جدید در خاورمیانه کند.

ترامپ روز پنج‌شنبه گفت عجله‌ای برای حمله به ایران ندارد و تاکید کرد که مذاکره اولین گزینه اوست. ترامپ در دیدار کاخ سفید با جورجیا ملونی نخست وزیر ایتالیا گفت: «اگر گزینه دومی وجود داشته باشد، فکر می‌کنم برای ایران بسیار بد خواهد بود. من فکر می‌کنم ایران می‌خواهد گفت‌وگو کند. امیدوارم که آن‌ها بخواهند گفت‌وگو کنند. اگر این کار را انجام دهند برای آن‌ها بسیار خوب است.»

نماینده دولت برای همه چیز

رهبری تیم مذاکره کننده ایالات متحده، استیو ویتکاف، دوست ترامپ و سرمایه گذار املاک و مستغلات -و بدون هیچ سابقه قبلی دیپلماتیک- است که برخی تحلیل‌گران به او لقب «نماینده دولت برای همه چیز» داده‌اند. او وظیفه دارد علاوه بر پایان دادن به جنگ‌های غزه و اوکراین که هر دو هم‌چنان ادامه دارد، با ایران توافق کند.

در آن سوی میز، عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، حضور خواهد داشت. او مذاکره‌کننده‌ای زیرک است و برخی دیپلمات‌های غربی نگرانند که او از کمبود تخصص ویتکاف سوء استفاده کند.

جاناتان پانیکوف، معاون سابق افسر اطلاعات ملی ایالات متحده در خاورمیانه، در مورد مأموریت ویتکاف گفت: «ایجاد توازنی میان ماموریت‌ها در غزه، اوکراین و ایران از منظر گستردگی آن‌ها برای هر کسی یک چالش خواهد بود». پانیکوف، که اکنون در اندیشکده شورای آتلانتیک در واشنگتن کار می کند، افزود: «اما این به ویژه در مورد ایران، با توجه به جزئیات فنی، تاریخچه، ملاحظات ژئوپلیتیک منطقه‌ای و پیچیدگی‌های گسترده‌تر، صدق می کند».

ویتکاف یک دارایی متمایز در مذاکره دارد: خط مستقیم او با ترامپ، که باید به ایرانی‌ها نشان دهد که نظرات رئیس‌جمهور را از کسی که به او اعتماد دارد دریافت می‌کنند. باید منتظر ماند تا مشاهده کرد که آیا این موضوع به تلاش دولت آمریکا برای حصول توافق کمک خواهد کرد یا نه.

اظهارات خود ویتکاف در روزهای اخیر باعث ایجاد عدم اطمینان بیش‌تر در مورد پایان بازی ترامپ با ایران شده است.

او هفته گذشته، پیش از آغاز دور اول مذاکرات در مسقط، به وال‌استریت ژورنال گفت که خط قرمز ترامپ ساخت سلاح‌ هسته‌ای توسط ایران خواهد بود -و بدین ترتیب به نظر می‌رسبد او از خواسته رادیکال برچیدن کامل تأسیسات هسته‌ای عقب‌نشینی کرد. او سپس دوشنبه شب به فاکس نیوز گفت که ایران می‌تواند اجازه غنی‌سازی اورانیوم را در سطح پایین داشته باشد، اما به شرط راستی‌آزمایی دقیق. سپس در روز سه‌شنبه ظاهراً از این موضع عقب‌نشینی کرد و در پستی در شبکه اجتماعی ایکس گفت که ایران باید برنامه غنی‌سازی خود را «حذف کند».

عراقچی روز چهارشنبه در پاسخ گفت: «اصل غنی‌سازی قابل مذاکره نیست».

به نظر می رسد تحریم های شدید علیه ایران به کشاندن این کشور عضو اوپک به میز مذاکره کمک کرده است. اما تهران که مدت‌هاست اتهامات غرب و اسرائیل مبنی بر تلاش برای دستیابی به سلاح هسته‌ای را رد می‌کند، نسبت به ترامپ مشکوک بوده و با احتیاط به مذاکرات نزدیک شده و در مورد احتمال دستیابی به توافق تردید دارد.

سابقه دیپلماتیک مختلط

اعلام غافلگیرکننده ترامپ در 7 آوریل مبنی بر از سرگیری مذاکرات با ایران، نقش مرکزی ویتکاف را در سیاست خارجی دولت آمریکا برجسته کرد.

سابقه ویتکاف تا کنون مختلط بوده است. او هیچ موفقیتی در حصول توافق بین روسیه و اوکراین نداشته است، کشورهایی که از زمان تهاجم مسکو به همسایه خود در سال 2022 در جنگ هستند.

اندکی قبل از روی کار آمدن ترامپ، او به برقراری آتش‌بس طولانی مدت در غزه کمک کرد، توافقی که اکنون فروپاشیده است. اقدام نظامی احتمالی ایالات متحده یا اسرائیل، خاورمیانه را در مخاطره قرار داده است.

بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل که از تصمیم ترامپ برای مذاکره با ایران غافلگیر شده، خواستار توافقی مانند آنچه که لیبی در سال 2003 امضا کرد - شده است. توافقی که تهران بعید به نظر می رسد بپذیرد.

منابع خلیج فارس گفتند که کشورهای این حوزه که نگران جنگ دیگری در خاورمیانه هستند، امیدوارند مذاکرات ادامه یابد، اما نگران کنار گذاشته شدن از این روند هستند.

برخی تحلیلگران معتقدند که با وجود موانع شدید بر سر راه توافق با ایران، توافق دوجانبه بین ایالات متحده و ایران ممکن است برای ترامپ ساده‌تر از ایجاد صلح پایدار بین طرف‌های درگیر در غزه و اوکراین نباشد».

لورا بلومنفلد، تحلیلگر خاورمیانه در دانشکده مطالعات بین‌المللی پیشرفته جانز هاپکینز در واشنگتن می گوید: «به عنوان یک طرف توافق هسته ای، ایالات متحده می تواند تا حدودی کنترل خود را بر موضوع اعمال کند. هر دو طرف آماده و مشتاق پایان دادن به تنش‌های هسته‌ای هستند».