اما و اگرهای توافق هسته ایران و آمریکا | برگ برنده مذاکرات در دست ایران
ایالات متحده در آستانه مذاکرات جدید درباره محدودیت‌های برنامه هسته‌ای ایران با چالشی مهم روبه‌رو است که می‌تواند دستیابی به توافق را دشوارتر کند. بخش قابل‌توجهی از پیشرفت‌های ایران از زمان توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ تاکنون حاصل شده که بازگرداندن آن‌ها بسیار دشوار خواهد بود.
ایالات متحده در آستانه مذاکرات جدید درباره برنامه هسته‌ای ایران با چالشی جدی روبه‌رو است که می‌تواند دستیابی به توافق را دشوارتر کند. به نظر می‌رسد بخش قابل‌توجهی از پیشرفت‌های ایران از زمان توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ تاکنون حاصل شده که بازگرداندن آن‌ها بسیار دشوار خواهد بود.
به نوشته لارنس نورمن، خبرنگار وال‌استریت‌ژورنال، به نظر می‌رسد دولت ترامپ خواهان برچیدن کامل برنامه هسته‌ای ایران است، درخواستی فراتر از توافق سال ۲۰۱۵ که توسط دولت اوباما مذاکره شد و ترامپ در سال ۲۰۱۸ ایالات متحده را از آن خارج کرد. آن توافق محدودیت‌های سخت‌گیرانه اما موقتی بر فعالیت‌های هسته‌ای ایران اعمال کرده بود.
با این حال، به گفته مقامات غربی، جمهوری اسلامی ایران در دهه گذشته به نقطه‌ای بسیار نزدیک به گریز هسته‌ای رسیده است. همچنین برنامه غنی‌سازی خود را به‌طور گسترده‌ای ارتقاء داده است. حتی اگر ایران با عقب‌نشینی از بخشی از این فعالیت‌ها موافقت کند، مقامات می‌گویند که دانش فنی هسته‌ای حیاتی‌ای که به دست آورده، دیگر قابل حذف نیست.
گریز هسته‌ای
مهم‌ترین تغییر در برنامه هسته‌ای ایران از سال ۲۰۱۵ تاکنون، نزدیکی ایران به گریز هسته‌ای است. در حالی که ایران اصرار دارد که فعالیت‌های هسته‌ای‌اش صرفاً اهداف صلح‌آمیز دارد، مقامات اطلاعاتی آمریکا مدعیند تهران به‌تدریج شکاف‌های موجود در دانش ساخت سلاح را پر کرده است، هرچند آن‌ها معتقد نیستند که جمهوری اسلامی ایران تصمیمی برای ساخت بمب گرفته باشد.
برنامه هسته‌ای ایران
مقامات و کارشناسان آمریکایی مدعیند جمهوری اسلامی ایران برای ساخت یک سلاح هسته‌ای ابتدایی، تنها به چند ماه زمان نیاز دارد. این نوع سلاح احتمالاً بسیار بزرگ‌تر از آن خواهد بود که بتوان با موشک‌های بالستیک حمل کرد، اما قدرت انفجاری آن مشابه بمب‌هایی خواهد بود که آمریکا بر روی ژاپن انداخت. و این برای غربی‌ها بدان معناست که توافق جدید نیازمند اختیارات بسیار بیشتری برای بازرسان خواهد بود. از نظر آن‌ها، این شامل دسترسی به سایت‌های نظامی میشود که گمان می‌رود در سال‌های اخیر تحقیقاتی در آن‌ها صورت گرفته است؛ موضوعی که جمهوری اسلامی ایران به‌شدت در برابر آن مقاومت کرده است.
پایان دادن به غنی‌سازی
تصمیم دولت اوباما در سال ۲۰۱۳ مبنی بر اجازه به ایران برای داشتن نوعی از غنی‌سازی اورانیوم در آینده، یک امتیاز کلیدی بود که زمینه توافق ۲۰۱۵ را فراهم کرد. اصرار ایران بر حق غنی‌سازی طبق قوانین بین‌المللی، همواره خط قرمز اصلی برنامه هسته‌ای تهران بوده است.
نیروگاه هسته ای بوشهر
در سال ۲۰۲۱، ایران برای اولین‌بار تولید اورانیوم با غنای بالا را کلید زد. اکنون، به ادعای آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، تهران ماهانه به میزان تقریبی یک سلاح هسته‌ای، اورانیوم ۶۰ درصد انباشته می‌کند. جمهوری اسلامی ایران تنها به یک یا دو هفته زمان نیاز دارد تا این اورانیوم ۶۰ درصدی را به سوخت با غنای ۹۰ درصد تبدیل کند.
ممکن است تهران با کاهش سطح غنی‌سازی و کنار گذاشتن بخشی از ذخایر مواد شکافت‌پذیرش موافقت کند، همان‌طور که در سال ۲۰۱۵ انجام داد. اما برای حتی در نظر گرفتن برچیدن تأسیسات غنی‌سازی، احتمالاً خواستار لغو تحریم‌های بسیار گسترده‌تری خواهد شد.
دانش فنی
علاوه بر دانشی که ایران در زمینه سلاح‌های هسته‌ای به دست آورده، طی دهه گذشته در بخش‌های کلیدی دیگر برنامه هسته‌ای نیز مهارت یافته است. ایران اکنون در ساخت و راه‌اندازی سانتریفیوژهای سریع‌تر، ماشین‌های پیچیده‌ای که اورانیوم را به سطوح بالاتر غنی‌سازی می‌رسانند، مهارت دارد. فعالیت بر روی فلز اورانیوم را از سر گرفته است؛ فعالیتی که تصور می‌شد از دهه ۲۰۰۰ انجام نداده بود. همچنین، توانایی تولید اورانیوم با غنای بالا را مستقیماً از مواد با غنای پایین به دست آورده است، که به معنای توانایی جمع‌آوری سریع‌تر آن است. گفته میشود برنامه‌های موشک‌های بالستیک و فضایی جمهوری اسلامی ایران، از پیشرفته‌ترین‌ها در منطقه محسوب می‌شوند.
این دانش قابل برگشت نیست. بنابراین بازگرداندن جدول زمانی توافق ۲۰۱۵ که هدفش دور نگه داشتن ایران از گریز هسته‌ای به مدت ۱۲ ماه بود، در نبود برچیده شدن کامل تأسیسات غنی‌سازی تقریباً غیرممکن خواهد بود. حتی چهار سال پیش، زمانی که دولت بایدن تلاش کرد توافق هسته‌ای را احیا کند، مقامات آمریکایی اذعان داشتند که زمان «گریز» ایران در نسخه احیایافته توافق، به دلیل دانشی که جمهوری اسلامی ایران به دست آورده بود، بسیار کوتاه‌تر خواهد بود.
عدم اعتماد
یکی از بزرگ‌ترین چالش‌ها در مسیر احیای توافق هسته‌ای برای تیم بایدن، درخواست ایران برای دریافت تضمین‌های معتبر بود که دولت‌های آینده آمریکا دوباره از توافق خارج نشوند. با احتمال بازگشت ترامپ، این خواسته اکنون اهمیت بیشتری یافته است.
حتی اگر یک توافق در کنگره تصویب شود که درباره توافق ۲۰۱۵ این اتفاق نیفتاد، باز هم تقریباً غیرممکن است که وضعیت حقوقی‌ای برای آن تعریف شود که یک رئیس‌جمهور آینده نتواند آن را لغو کند. تهران بارها خواستار ارائه تضمین شده است.
تحقیقات درباره فعالیت‌های گذشته ایران
از سال ۲۰۱۹، نحوه همکاری تهران با تحقیقات آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره موادی شده که ادعا شده در ایران پیدا شده اما قبلاً اعلام نشده بود، مورد مناقشه بوده و موجب توبیخ رسمی جمهوری اسلامی ایران توسط این نهاد مستقر در وین شده است.
توافق ۲۰۱۵ به دلیل عدم ارائه جزئیات درباره فعالیت‌های هسته‌ای گذشته ایران، با انتقاد شدید جمهوری‌خواهان در کنگره مواجه شد. اکنون ممکن است کنگره آمریکا از دولت ترامپ بخواهد که در توافق جدید، خواهان افشای کامل سابقه برنامه هسته‌ای ایران شود؛ موضوعی خوشایند تهران نخواهد بود.
فشار اروپا بر ایران
قدرت‌های اروپایی در حال همکاری با واشنگتن برای افزایش فشار بر ایران هستند. تنش‌های اخیر میان دو سوی آتلانتیک بر سر موضوعات دیگر، تاکنون بر رویکرد مشترک آن‌ها در قبال برنامه هسته‌ای جمهوریی اسلامی ایران تأثیری نگذاشته است.
بریتانیا، فرانسه و آلمان تهدید کرده‌اند که اگر ایران با آژانس انرژی اتمی همکاری نکند، تمامی تحریم‌هایی را که در قالب توافق ۲۰۱۵ لغو شده بود، مجدداً اعمال خواهند کرد. آن‌ها تا ماه اکتبر فرصت دارند این اقدام را انجام دهند. ایران هشدار داده که اگر این تحریم‌ها بازگردند، ممکن است بازرسان آژانس را اخراج کرده و تصمیم به توسعه سلاح هسته‌ای بگیرد.
