طلوع آفتاب معدن در آسیا
قزاقستان یکی از ۱۰ کشور پیشرو در ذخایر معدنی در جهان است. صنعت معدن در این کشور بخش غالب اقتصاد ملی است که طبق آخرین آمار تقریبا ۳۰ درصد از درآمد صادراتی، ۹ درصد از تولید ناخالص داخلی و ۱۹درصد از اشتغال صنعتی را به خود اختصاص داده است. براساس برآوردهای رسمی، این کشور دارای ۳۰ درصد از ذخایر سنگ کروم جهان، ۲۵ درصد سنگ منگنز، ۱۰ درصد سنگ‌آهن، ۵.۵ درصد مس، ۱۰ درصد سرب و ۱۳ درصد روی است. این کشور همچنین دارای اورانیوم، طلا، زغال‌سنگ، بوکسیت، فسفات، تیتانیوم و تنگستن است. قزاقستان در حال حاضر بزرگ‌ترین تولیدکننده اورانیوم در جهان، سومین تولیدکننده کروم و هفتمین تولیدکننده بزرگ روی است. این گزارش صمت در ادامه بررسی وضعیت معادن جهان تهیه شده است.
آمار موفق قزاقستان در صنعت و معدن
براساس آخرین آمار مربوط به پیش از پاندمی‌کرونا، بخش معدن صرف‌نظر از نفت و گاز حدود ۵ درصد از تولید ناخالص داخلی قزاقستان را تامین می‌کند.
ذخایر معدنی قزاقستان ۱۰۲ نوع معدن را در برمی‌گیرد که ۴۰ مورد آن معادن جامد است. رتبه قزاقستان در دنیا از نظر ذخیره معادن به شرح زیر است:
از نظر کل ذخایر و کیفیت سنگ معدن کروم رتبه اول (براساس گزارش زمین‌شناسی ایالات‌متحده، ۸۶ درصد ذخایر سنگ معدن کروم جهان در قزاقستان و افریقای‌جنوبی قرار دارد).
از نظر ذخایر و منابع اورانیوم و نقره رتبه دوم، برای ذخایر تاییدشده سرب و ذخایر اثبات‌شده سنگ معدن منگنز رتبه سوم؛ به‌لحاظ ذخایر تاییدشده روی رتبه چهارم؛ از نظر ذخایر اثبات‌شده سنگ‌آهن و از نظر کیفیت آنها، رتبه سوم، از منظر مقدار ذخایر تاییدشده قلع و ذخایر طلا رتبه هشتم، به‌لحاظ ذخایر اثبات‌شده کبالت و ذخایر تاییدشده دی‌اکسیدتیتانیوم رتبه نهم و از نظر ذخایر اثبات‌شده نیکل و ذخایر بوکسیت در رتبه سیزدهم قرار گرفته است.
از سال ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۷، ۷۹ میلیارد دلار در بخش معدن قزاقستان سرمایه‌گذاری شده و ۲۷ دسامبر ۲۰۱۷ قزاقستان یک قانون جدید در زمینه استفاده از منابع‌معدنی به‌تصویب رسانده است.
صنعت معدن در قزاقستان عمدتا بر استخراج و صادرات مواد خام و فلزات اساسی و پردازش با ارزش بیشتر در خارج از کشور متمرکز است. حدود ۸۰ درصد از محصولات معدنی صادر می‌شود که ۲۰ درصد از کل صادرات کشور را تشکیل می‌دهد. قزاقستان در آینده نزدیک همچنان به‌عنوان یک مرکز مهم برای استخراج سنگ‌آهن مطرح خواهد بود.
فرصت‌های موجود در بخش معدن
فرصت‌های موجود در بخش معدن در بسیاری از مناطق قزاقستان وجود دارد که زمینه‌های کلیدی از قبیل اکتشاف زمین‌شناسی، توسعه نرم‌افزار و سیستم‌های استخراج، پیمانکاران حفاری، مدیریت پروژه، تامین تجهیزات، خدمات آزمایشگاهی و مشاوره‌ای، مشاوره فرآیند کسب‌وکار، خدمات مهندسی، فناوری‌های فرآوری سنگ‌معدن کم‌عیار، آموزش و سایر خدمات و همکاری‌های تحقیق و توسعه را در برمی‌گیرد.
حجم بالای سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی و بازار تثبیت‌شده صادراتی، 2 عامل مثبت برای ورود سرمایه‌گذاران به قزاقستان است. شرکت‌های معدنی خارجی در قزاقستان عبارتند از: گلنکور، ریوتینتو، ایلوکا ریسورس، مرکز آسیا متالز، آروا سا، آرسلور میتال، شرکت مس روسیه و شرکت یونایتد روسال. گروه ریو تینتو در حال سرمایه‌گذاری در معدن مس در شمال قزاقستان است. ریو تینتو با Tau-Ken Samruk (اپراتور ملی دارایی‌های معدنی در قزاقستان) یک سرمایه‌گذاری ۵۰ ـ۵۰ ایجاد کرده است تا از منابع‌معدنی این کشور استفاده کند. شراکت دیگر این شرکت با KazGeology(شرکت اکتشافات زمین شناسی قزاقستان) است. پیش‌بینی می‌شود هزینه‌های مهندسی و ساخت در این شراکت‌ها به حدود یک میلیارد دلار برسد. شرکت «ایلوکا ریسورس» اکتشافات زمین‌شناسی را انجام داده است و ذخایر شن‌های معدنی حاوی روتیل و زیرکون را هدف قرار می‌دهد. دولت قزاقستان علاقه‌مند به جذب سرمایه‌گذاران جدید در این صنعت است. این کشور به‌طورمنظم میزبان رویدادهای سرمایه‌گذاری بزرگ مانند کنگره معدن و متالورژی آستانه، آسیای مرکزی، جهان معدن و Minex قزاقستان است. به‌گفته موسسه رتبه‌بندی اقتصادی «استاندارداند پورز»، صنعت معدن و فلزات قزاقستان هزینه‌های پایین و فرصت‌های رشدیابنده قابل‌توجهی دارد. شرکت‌های فعال در این بخش می‌توانند به‌واسطه عواملی مانند دسترسی به منابع باکیفیت، هزینه انرژی و نیروی کار متوسط و الزامات زیست‌محیطی به فعالیت بپردازند. قزاقستان براساس گزارش موسسات معتبر جهانی به‌لحاظ محیط کسب‌وکار در سال ۲۰۱۹ (۲۵ از ۱۹۰ کشور) رتبه نسبتا بالایی دارد و قوانین معدنی خود را اصلاح کرده، به‌طوری‌که شرکت‌های معدنی دارای ذخایری خوب بوده و بخش قابل‌توجهی از سپرده‌ها به‌راحتی قابل‌دسترسی هستند. همچنین امکان استفاده از فناوری‌های پیچیده و در نتیجه کم‌هزینه فراهم است. تقویت روابط تجاری بین قزاقستان و چین به‌احتمال زیاد سرمایه بیشتری را برای معدنچیان محلی برای تامین بودجه ایجاد می‌کند که سبب رشد متوسط تولید تا سال ۲۰۲۶ و پس از آن خواهد بود. در این راستا بانک توسعه چین به تامین مالی توسعه پروژه‌های معدن آلومینیوم و سنگ‌آهن در قزاقستان ادامه می‌دهد. در همین حال قزاقستان یک مسیر مهم ترانزیتی برای ابتکار کمربند ـ راه چین است که انتظار می‌رود روابط تجاری بین چین و کشورهای آسیای مرکزی را تقویت کند. موقعیت استراتژیک قزاقستان به این معنی است که این کشور به‌خوبی می‌تواند تقاضای کشورهای دیگر به‌ویژه چین و هند و همچنین نیازهای رو به رشد اقتصاد داخلی را برآورده کند.
بازیگران اصلی بخش معدن
پایه مواد خام معدنی قزاقستان از نظر اندازه و تنوع قابل‌توجه است و بیش از ۶۰ عنصر از ۱۰۵ عنصر جدول مندلیف در این کشور استخراج می‌شود. در نتیجه، حدود ۲۳۰ شرکت معدنی ثبت‌شده در عملیات تولید و فرآوری مواد معدنی در قزاقستان مشارکت دارند. بازیگران اصلی بازار، شرکت‌های بزرگ داخلی هستند که توسط کارآفرینان محلی در نتیجه خصوصی‌سازی دارایی‌های دولتی سابق، شرکت‌های تابعه شرکت‌های بین‌المللی و مشاغل کوچک‌تر ایجاد شده‌اند.
مسائل و چالش‌های بخش معدن قزاقستان
یکی از چالش‌های بخش معادن قزاقستان، سطح پایین فرآوری مواد معدنی در این کشور است که احتمالا توانایی این کشور در ایجاد زنجیره ارزش را محدود کرده و وابستگی به بازارهای ناپایدار جهان را تشدید می‌کند. برخی از سنگ‌های معدنی محلی به‌دلیل غلظت‌های کم که نیازمند روش‌های استخراج پیچیده است و در نتیجه هزینه‌های تولید را بالا می‌برد، در بازار جهانی از قابلیت رقابتی کمتری برخودار هستند.
فناوری و فرآیندهای تجاری در عملیات معدنی قزاقستان گاهی کاملا قدیمی هستند. تجهیزات فرسوده و شیوه‌های کار منسوخ، تولیدکنندگان را ملزم به سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوآورانه و اجرای فرآیندهای تجاری مدرن‌تر می‌کند تا در سطح بین‌المللی رقابتی باشد. شرکت‌های معدنی قزاقستان عموما مشتاق پذیرش رویکردهای جدید هستند و آماده بکارگیری تجهیزات، فناوری و خدمات در سطح جهانی برای افزایش تولید، کاهش هزینه‌ها و بهبود عملکرد از منظر سلامت، ایمنی و زیست‌محیطی هستند، اما تصمیم‌گیری‌ها گهگاه مدت زمان قابل‌توجهی به‌طول می‌انجامد.
قزاقستان همچنین با محدودیت‌های زیرساختی روبه‌رو است که میراث زمان شوروی است. در آن زمان، صنعت و معدن قزاقستان تا حد زیادی در یک زنجیره تولید واحد با روسیه و اوکراین ادغام شده بود. زیرساخت‌های موجود برای هدایت بخش اعظم تولید معدن به این کشورها طراحی شده است. فقدان زیرساخت‌های حمل‌ونقل و این واقعیت که صنایع چین عمدتا در بخش شرقی کشور ـ دور از مرز مشترک قرار دارند ـ به‌طورقابل‌توجهی هزینه‌های حمل‌ونقل به چین را افزایش می‌دهد. با این وجود، چین همچنان بازار مهم و رو‌به‌رشدی برای تولیدکنندگان معدنی قزاقستان است.
فلزات کمیاب
در قزاقستان، فلزات کمیاب معمولا در کنار فلزات غیرآهنی تولید می‌شوند، به‌عنوان‌مثال، رنیوم در تولید مس کاتدی و گالیم در تولید آلومینا. ایندیم، تالیم و سلنیوم از گرد و غبار تولید سرب حذف می‌شوند، در حالی که تلوریم از آلیاژهای تصفیه قلیایی سرب سیاه به‌دست می‌آید.
کادمیوم و تالیم از کنسانتره‌های حاوی سرب استخراج می‌شوند. تانتالوم، بریلیوم، نیوبیوم و مولیبدن توسط کازاتم پروم (شرکت هسته‌ای دولتی قزاقستان) تولید می‌شود.
کازاتم پروم همچنین به‌تازگی توافقنامه همکاری استراتژیک را با دفتر تحقیقات زمین‌شناسی و معدن فرانسه (BRGM) و شرکت اروپایی نظارت و مشاوره استراتژیک (CEIS) برای انجام اکتشافات زمین‌شناسی در میادین حاوی عناصر کمیاب REE)) کشور امضا کرده است.
در سال ۲۰۱۶، شرکت اکتشاف ملی دولتی قزاقستان: کازژئولوژی ((KazGeology و شرکت ملی نفت، گاز و فلزات ژاپن (JOGMEC) توافقنامه‌ای را برای انجام اکتشافات زمین‌شناسی 2 میدان REE قزاقستان در مناطق کاراگاندا و اوکسانا امضا کردند. هر دو میدان دارای میزان زیادی فلز «ایتریم» هستند.
عناصر کمیاب در «گروه لانتانید» توسط شرکت ایرتیش Rare-Earth تولید می‌شوند. کانسار فلزات کمیاب بسیار امیدوارکننده در Kundybayskoe در منطقه کستانای یافت شده است.
Kazzinc هم قصد دارد تولید عناصر کمیاب موجود در خاک را در میادین تحت‌اختیار خود در منطقه Ust-Kamenogorsk راه‌اندازی کند.
پروژه‌های کلیدی بخش معدن
فلزات آهنی ـ پروژه‌های بزرگ (با ذخایر بیش از یک میلیارد تن سنگ‌آهن) ذخایر سوکولوفسکی، ساربایسکویه، کاشارسک، آیاتسک و لیزاکوفسک واقع در منطقه کوستانای و همچنین گروه میادین آتاسوسک هستند. تاو کن سامروک در حال برنامه‌ریزی برای ایجاد تولید کنسانتره تنگستن و مولیبدن و محصولات تنگستن در کانسار بزرگ در منطقه کایراکتی است.
آلیاژ آهن ـ«کازکروم» که زیرمجموعه‌ای از هلدینگ ERG به‌شمار می‌رود، یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان کروم (فروکروم) در جهان است که طیف وسیعی از آلیاژهای کروم با عیار بالا را به بازار عرضه می‌کند. این شرکت همچنین کنسانتره روتیل (کانی درخشان سرخرنگ)، زیرکون و ایلمنیت تولید می‌کند. 4 شرکت استخراج و فرآوری سنگ معدن Donskoy، فروآلیاژ Aktobe، فروآلیاژ Asku و شرکت معدنی Kazmarganets تحت‌مدیریت کازکروم فعالیت می‌کنند.
قزاق مس، تولیدکننده عمده مس و دارای ۱۶ معدن زیرزمینی و روباز، ۹ کارخانه فرآوری (شامل کارخانه‌های غنی‌سازی در معادن نورکازگان، شاتیرکول و کاسمورین) و یک کارخانه ذوب مس است. در سال ۲۰۱۴، شرکت کازمینرالز از قزاق مس جدا شد تا فعالیت خود را روی امیدوارکننده‌ترین معادن مس در این کشور شامل 4 معدن موجود و 3 پروژه درحال توسعه (Bozshakol، Aktogay و Koksay) و 3 کارخانه تغلیظ متمرکز کند. سایر معدنکاران مس: شرکت مس آکتوبه (بخشی از شرکت مس روسیه)، کازینک، پلی‌متال (روسیه)، سنترال متالز PLC (بریتانیا) و ریوتینتو هستند.
سخن پایانی
صنعت معدن و متالورژی جمهوری قزاقستان یکی از مهم‌ترین بخش‌های صنعتی است که نقش بزرگی بر توسعه اقتصادی و رفاه اجتماعی قزاقستان ایفا می‌کند. عده‌ای قزاقستان را محل وجود معادن غنی، مانند کشور استرالیا می‌دانند و اعلام کرده‌اند که معادن بی‌شماری در قزاقستان وجود دارند که هنوز دست‌نخورده باقی مانده‌اند.
