پس از یک روز استراحت، بورس‌بازان شاهد افزایش قیمت سهام در تالار شیشه‌ای بودند. در روز شنبه، بورس با رشد ۱.۰۸ درصدی مواجه شد، در حالی که معامله‌گران به ریسک‌های سیاسی توجهی داشتند. با این حال، اخبار اقتصادی به عنوان عامل اصلی، مانع از تأثیر جدی متغیرهای سیاسی بر استراتژی سهامداران شد. در ۱۰ روز از ۱۱ روز معاملاتی اخیر، نماگر اصلی بورس در وضعیت مثبت قرار داشته و از دوم آبان، بازدهی ۱۵.۸ درصدی را به ثبت رسانده است. به نظر می‌رسد ورود بازار به کانال ۲ میلیون و ۳۰۰ هزار واحد چندان دور از دسترس نباشد.

 وضعیت بازار سهام در دو هفته اخیر صحنه‌ای جدید را پیش روی معامله‌گران می‌نهد؛ سرمایه‌گذاران مجددا به سمت بورس تمایل پیدا کرده‌اند. با وجود «عدم قطعیت‌های فراوان سیاسی» اما نکته مهمی که می‌توان از رفتار معامله‌گران استنباط کرد، این است که در میان اخبار گوناگون،‌ فعالان بازار ترجیح می‌دهند استراتژی خود را بر «اخبار مثبت»‌ متمرکز کنند تا اخبار منفی. در معاملات روز شنبه،‌ بورسی‌ها متاثر از مخابره سیگنال مثبت از اخبار اقتصادی، معاملات این روز را به‌مراتب جدی‌‌‌‌‌‌تر گرفتند. اما تاریخ انقضای این واکنش از سوی فعالان بازار سهام تا چه زمانی خواهد بود؟

واکنش متفاوت سهامداران

نخستین روز معاملاتی آذرماه در شرایطی به پایان رسید که همه بازارهای داخلی با کسب بازدهی همراه شدند. بورس نیز پس از رویارویی با سناریوهای مختلف،‌ شنبه را با رشد بیش از یک‌درصدی شاخص کل پشت‌سر گذاشت. روند مثبت معاملات سهام از واپسین هفته آبان‌ماه  همسو با  خبرهای خوشایند که می‌تواند اقتصاد کشور را دلخوش به تحولات جدید کند،‌ سبب شد روز گذشته شاهد ارتقای نماگرهای سهامی و بازگشت سهامداران خرد به گردونه معاملات سهام باشیم.

اما تالار سهام با ورود به آخرین ماه پاییز در چه مسیری حرکت خواهد کرد؟ با توجه به اثرپذیری رفتار معامله‌گران از «متغیرهای سیاسی» و «اقتصادی»،  می‌توان گفت بورس برای حرکت جدی در مسیر صعودی باید از دالان پرپیچ‌وخم ریسک‌ها عبور کند. اکنون بازار سهام در کشاکش با متغیرهای متعدد است. دو ریسک «بازگشت دوباره ترامپ» و «منازعات منطقه‌ای» در رویارویی با اخبار قدرتمند اقتصادی از نوعی «تعلل و تاخیر در بازگشت سریع بورس به مدار تعادلی» حکایت می‌کند. این موضوع بیانگر آن است که آینده بازار به طور جدی به ریسک‌های سیاسی گره خورده است.

در سال‌های قبل و در مواجهه بازار سهام با «ریسک برجام» نیز همزمان با رفت‌و‌آمدهای مقامات مسوول،‌ دادوستدهای سهامی با وضعیت جدیدی مواجه ‌شدند؛ به این صورت که هرگاه پالس مثبت از این دسته از اخبار مخابره می‌شد، رویکرد جدیدی هم در استراتژی معامله‌گران رقم می‌خورد. این مساله در زمان انتخابات ریاست‌جمهوری کشور در هر دوره نیز تکرار شد؛ یعنی نامزدهایی که در زمان انتخابات شعار حمایتی از بازار سرمایه سر داده بودند، در صورت نشستن بر مسند قدرت،‌ واکنش مثبت سهامداران را به دنبال داشتند.

آنچه در این رفتارها دیده شده، حاکی از آن است که رشد قیمت‌ها در بورس در شرایط عادی،‌ وابسته به متغیرهای اقتصادی است؛ اما در شرایطی که مختصات اقتصادی و سیاسی کشور در «برزخ ابهامات» قرار دارد، رفتار سرمایه‌گذاران در قالب تردیدهای فراوان متبلور شده است. به این ترتیب در وضعیت کنونی که بورس‌بازان با سلسله متغیرهای اثرگذار بر روند قیمت سهام مواجه‌اند، چه مولفه‌هایی می‌تواند مانع از خروج پول و ریزش ممتد بورس شود؟ برخی از کارشناسان بر این باورند که با فروکش کردن تب ریسک‌های سیاسی،‌ متغیرهای اقتصادی به‌مرور اثرات خود را نمایان خواهند کرد.

تاریخ انقضای یک استراتژی

همان‌طور که ملاحظه کردیم، در جریان معاملات امروز آنچه مشهود بود پیشخور شدن اخبار سیاسی منفی از سوی معامله‌گران بود. به همین دلیل بازار سهام پابه‌پای اسکناس آمریکایی رشد قیمتی را ثبت کرد. گفت‌وگوی «دنیای اقتصاد» با کارشناسان بازار سرمایه نشان می‌دهد ریسک‌های اقتصادی به‌مرور ترمز بورس را خواهد کشید.

در همین رابطه فردین آقابزرگی،‌ کارشناس بازار سرمایه،‌ اظهار کرد: با توجه به اثر بودجه دولت بر سودآوری شرکت‌ها، کسری بودجه به‌ صورت روشن مسیر معاملات را مورد هدف قرار می‌دهد. اگر دولت با کسری شدید بودجه در سال آینده مواجه شود، به‌عنوان خریدار محصولات اصلی برخی شرکت‌ها نظیر پالایشی،‌ تمام تلاش خود را برای کاهش هزینه‌ها به کار خواهد برد که می‌تواند به کاهش سود خالص شرکت‌های پالایشی منجر شود.

در این وضعیت،‌ یک سناریوی مهم را می‌توان در نظر گرفت. اگر وضعیت بازار،‌ مورد انتظار یا کمتر از انتظار فعالان بازار باشد،‌ احتمال شکل‌گیری موجی از فرسایش در بورس تهران چندان دور از انتظار نیست. البته باید یک نکته مهم را در نظر گرفت. با رشد نرخ دلار آزاد و ادامه ناترازی بنگاه‌های بزرگ همچون بانک‌ها،‌ یک سناریوی تضعیف‌شده می‌تواند معادلات را بر هم زند. بورس اکنون ارزنده است. بررسی‌های آماری نشان می‌دهد دلار و سکه طلا از ابتدای سال به ترتیب بازدهی ۱۶.۶۱ و ۳۷.۶۳ درصدی را کسب کرده‌اند، اما بازار سهام از نظر بازدهی جایگاه قابل‌قبولی به دست نیاورده و نتوانسته سهامداران را راضی نگه دارد. بورس تهران از ابتدای سال کمتر از ۴درصد رشد را ثبت کرده که بخشی از آن در دو هفته گذشته رقم خورده است. اگرچه مقایسه بازدهی بازارها از وضعیت ناامید‌کننده بورس خبر می‌دهد، اما این میزان از بازدهی در‌عین‌حال که مایوس‌کننده است، می‌تواند امتیاز بزرگی برای بازار محسوب شود؛ به این صورت که اشباع بازدهی در دو بازار رقیب، پول سرگردان را به سمت بازار سهام هدایت کند.

به گفته این کارشناس،‌ کاهش ارزش دلاری بازار که هم‌اکنون در حدود ۱۱۷میلیارد دلار است، نشان می‌دهد شرایط کنونی بازار چنگی به دل نمی‌زند. بنابراین رشد روزهای اخیر را نباید نشانه‌ای متقن از پایداری این صعود چندروزه نامید. ارزش دلاری بازار سهام به سبب تحولات اخیر و برخی از سیاستگذاری‌های اقتصادی در سطوح پایینی قرار دارد؛ رقمی که برابر با آذر ۹۸ است. رویکردی که اثر آن،‌ در گزارش‌های مالی شرکت‌ها نیز مشاهده شده و حاشیه سود شرکت‌ها را به‌شدت کاهش داده است. از سویی ارزش معاملات دلاری در روزهای اخیر به بالای ۱۰۰میلیون دلار رسیده است. این رقم در نیمه مهرماه به ۱۲میلیون دلار رسیده بود که رقم عجیب و بی‌سابقه‌ای است، در صورتی که به طور نرمال ارزش معاملات دلاری باید از مرز ۱۰۰میلیون دلار عبور کند. از ابتدای سال نیز بیش از ۲۴هزار میلیارد تومان پول حقیقی از بازار سهام خارج شده است که در صورت بازگشت این سرمایه، تحول مثبت و نسبی در بازار ایجاد خواهد شد.

این متغیرهای اقتصادی خود از عواملی هستند که نمی‌گذارند سناریوهای خوش‌بینانه تداوم رشد بورس محقق شود. کما اینکه نباید این موضوع را فراموش کرد که بازار سهام در جریان معاملات روز گذشته وزن زیادی به تصویب قطعنامه شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی علیه ایران نداد. با‌این‌حال باید این مساله را مدنظر قرار داد که توفان اخبار اقتصادی در روز شنبه، همچون افزایش نرخ دلار ترجیحی صنایع غذا و دارو از ۲۸هزار و ۵۰۰تومان به ۳۸هزار و ۵۰۰تومان و همچنین رسیدن نرخ تسعیر دلار بانک‌ها به ۴۵هزار و ۷۰۰تومان همراه با حواشی خبر افزایش نرخ ۳۰درصدی خودروسازان و انتظارات برای عرضه خودرو در بورس کالا،‌ به عنوان مولفه‌های مثبت،‌ ریسک‌های سیاسی را به طور موقت به حاشیه راند. به‌این‌ترتیب با توقف «خبردرمانی»، ریسک‌های سیاسی مجددا اثرات خود را بر استراتژی معامله‌گران نشان خواهند داد.