سهم رعیت
محسن جلال‌پور- کارشناس اقتصاد
هیچ نوشته یا خطابه‌ای به‌اندازه سکانس معروف تقسیم بودجه در سریال «قهوه تلخ» اقتصاد سیاسی بودجه را در ایران توصیف نمی‌کند:
«داموس‌الملک» در حال تقسیم پول (اختصاص بودجه) بین درباریان و رعیت است و این کار را با روشی مخصوص انجام می‌دهد؛ کیسه‌های پول واقعی میان درباریان تقسیم می‌شود و صندوق رعیت خالی می‌ماند. وقتی از او سوال می‌کنند که چرا صندوق رعیت خالی مانده؟ می‌گوید: «سهم رعیت را که نقدی نمی‌دهیم؛ حواله‌شان می‌کنیم.»
اینکه طنز است اما مگر واقعیت بودجه غیر از این است؟ سال‌های طولانی است که درآمدهای کشور به‌صورت عمده، صرف اموری غیر از «تحرک‌بخشی به اقتصاد» و «تامین کالای عمومی» می‌شود. معمولا از بودجه انتظار داریم به افزایش رشد اقتصاد و حفظ ثبات متغیرهای کلیدی آن کمک کند و در عین حال منابع موردنیاز برای تامین و عرضه کالای عمومی نظیر امنیت، آموزش، هوای پاک، بهداشت و... را در دسترس قرار دهد، اما موضوع این است که بودجه، محملی برای به بار نشستن شعارهای انتخاباتی و اهداف سیاسی تهیه‌کنندگان آن نیز هست و می‌بینیم نهادهای سیاسی و عقیدتی همراه و همسو با دولت سیزدهم خیلی بیشتر از نهادهایی که ماموریت‌شان تامین کالای عمومی است از بودجه سهم برده‌اند.
نکته مهم‌تر اینکه در بودجه‌های ما، انسان و دردهای انسانی کمتر موردتوجه سیاست‌گذار قرار می‌گیرند و در مقابل، منابع صرف امور روحانی می‌شود، به همین دلیل سهم مستقیم مردم از کیک بودجه بسیار ناچیز است و کار به‌گونه‌ای پیش رفته که تامین مایحتاج ضروری شهروندان و تامین داروی بیماران خاص هم در اولویت دولت‌ها نیست. به‌احتمال زیاد ویدئوی تکان‌دهنده مجادله پسر نوجوان مبتلا به SMA با فرمانده نیروی انتظامی را در شبکه‌های اجتماعی دیده‌اید؛ آنجا که پسر خوش‌صحبت و شجاع، دردمندانه اعتراض می‌کند که چرا دولت بیماران خاص را فراموش کرده و برای تامین داروی موردنیاز آنها هیچ سهمی در نظر نگرفته است. موضوع این است که دولت سیزدهم با شعار حمایت از فرودستان و تحقق عدالت، سکان قدرت را در دست گرفت و انتظار این بود که سهم بیشتری برای بهبود کیفیت خدمات‌رسانی به فرودستان جامعه در نظر گیرد.
به‌هر حال بودجه ۱۴۰۱ نخستین بودجه این دولت است و نشان می‌دهد سکانداران آن چه در سر دارند و همان‌طور که اشاره شد، بودجه ۱۴۰۱ هم کاملا اهداف سیاسی دارد و به‌طور مشخص قرار نیست مرهمی بر زخم‌های جامعه تحت فشار باشد.
همچنین طی سال‌های اخیر، منابع قابل‌توجهی از بودجه جاری در سیاه‌چاله‌هایی ریخته شده که ابرچالش‌های اقتصادی به‌وجود آورده‌اند؛ به‌طور مثال در بودجه سال آینده، بیش از ۲۰۰ هزار میلیارد تومان فقط برای تامین کسری صندوق‌های بازنشستگی و منابع مورد نیاز برای پرداخت حقوق بازنشستگان پیش‌بینی شده است. پیش‌بینی می‌شود طی سال‌های آینده نیز مجموعه ابرچالش‌های بازنشستگی، آب، محیط‌زیست و... فشارهای سنگین‌تری را به بودجه وارد کنند. در حقیقت آنچه از بودجه سالانه به‌عنوان سهم مردم باقی می‌ماند، همان مشت خالی داموس‌الملک است که حواله رعیت می‌شود.
