هرچند یافتن چاره‌ای برای حل مشگل آلودگی هوا از مهم‌ترین وظایف دولت‌ها است، اما پیدا کردن مقصر به‌قدری زمان می‌برد که دیگر فرصتی برای چاره‌اندیشی نیست و با طولانی نبودن فصل سرما، تنها آلودگی هوا نصیب مردم می‌شود. البته امسال میزان مازوت‌سوزی و استفاده از سوخت مایع در واحدهای تولیدی تاکنون نزدیک به ۳۰ درصد کمتر شده و کمبود سوخت و افزایش مصرف انرژی چند سالی است که کارخانجات و بخش خصوصی کشور را به‌سمت مازوت‌سوزی برده است. در این زمینه کارشناسان خبره حوزه انرژی در رابطه با جایگاه ایران در تولید و مصرف انرژی اعتقاد دارند که ایران در حال‌ حاضر چهارمین مصرف‌کننده بزرگ گاز در دنیاست و به‌همین‌دلیل است که عمده سبد انرژی در کشور را گاز تشکیل می‌دهد. در این زمینه لازم به یادآوری است که تاکنون کشور توانسته با افزایش تولید محدود خود، به تقاضای کشور پاسخ بدهد، اما باتوجه به اینــکه ۷۰ درصد تولید گاز کشور را میدان پارس‌جنوبی تامین می‌کند، برآوردها نشان می‌دهد که در سال‌های آینده بـا ناترازی شدید گاز روبه‌رو خواهیم بود. این مهم دو حالت دارد؛ یکی اینکه سالانه میزان تولید از تقاضا کمتر است و دومین حالت در مقطع زمانی خاص و در ایام پیک مصرف، گاز از تولید پیش‌تر شود که هم‌اکنون کشور در حالت دوم قرار دارد، بنابراین در زمستان پیش‌روی کشور با قطعی گاز صنایع، تزریق منابع نفتی و همچنین کاهش صادرات گاز مواجه می‌شود و علت این موارد نیز، تامین گاز خانگی، تجاری و عمومی است. برای رفع ناترازی قاعدتا ۲دسته راهکار کلی برای این مهم وجود دارد. یکی از طریق افزایش تولید و دیگری کاهش مصرف خواهد بود. البته درباره ناترازی در پیک مصرف نیز، راهکارهای مدیریت مصرف از جمله راهکارهایی است که باید به آن توجه کرد و این راهکارها به‌طورعمده بر مقوله ذخیره‌سازی گاز متمرکز خواهد بود. در ادامه این موضوع لازم است به امر بهینه‌سازی مصرف انرژی توجه بیشتری را داشته باشیم، چراکه مهم‌ترین راهبردی که باید در راستای ناترازی انرژی انجام پذیرد، بهینه‌سازی مصرف انرژی و کاهش مصرف است. در این حوزه نیز باید رویکردهایی مانند اجرای پروژه‌های غیرمتعارف و غیر اقتصادی توسط دولت را کنار گذاشت و به‌سمت رویکردهایی رفت که امکان تحول جدی در این حوزه را ایجاد کند. همان‌طوری‌که در بحث‌های قبلی نیز بدان اشاره کرده‌ام، شاخص شدت مصرف انرژی در کشورمان ایران معادل 7.5برابر میانگین جهانی و حداقل ۳ تا ۴ برابر کشورهای توسعه‌‎یافته است، همچنین در صورتی که متوسط شدت مصرف انرژی در جهان در حال کاهش است، اما نمودار مصرف انرژی در کشور همچنان افزایشی است. اگر ۵۰درصد کاهش مصرف انرژی را نیز ایده‌آل بدانیم، حداقل می‌توان به نصف این میزان یعنی ۲۵درصد کاهش مصرف انرژی دست یابیم که خود این عدد نیز رقم بزرگی است. ضمنا در حوزه غیرقیمتی نیز، سیاست‌هایی مدنظر است که ناظر بر قانون اصلاح الگوی مصرف و اقدامات فنی مانند اصلاح شیوه ساختمان‌سازی و مدیریت صنعتی است، اما مهم‌ترین راهبرد در این زمینه ایجاد بازار بهینه‌سازی انرژی و محیط‌زیست است. بر این اساس باتوجه به تفاوت نرخ بخش خانگی، تجاری و نیروگاهی با نرخ خوراک پتروشیمی‌ها با نرخ صادرات گاز، این اخلاف نـــرخ را می‌توان مبنای اقتصادی شدن انجام پروژه‌های بهینه‌سازی مصرف توسط بخش خصوصی قرار داد.کلام پایانی اینکه، مصرف گاز خانگی در بهمن سال گذشته (سال ۱۴۰۲) از مرز ۷۰۰ میلیون مترمکعب گذشت و به این ترتیب رکوردی تاریخی در مصرف گاز کشور ثبت شد. در این زمینه بخش خانگی معادل ۸۰ درصد از مصرف را به‌خود اختصاص می‌دهد. این میزان مصرف واقعا رقمی معادل مصرف گاز چند کشور همسایه را در بر می‌گیرد و باتوجه به این موضوع مهم، بیشترین اصلاح و کاهش مصرف برای حفظ پایداری شبکه نیز باید در این بخش رقم بخورد. همان‌گونه که در این یادداشت بدان اشاره رفت میزان مصرف گاز در ایران معادل ۱۲ کشور ثروتمند اروپایی است. مصرف بالای گاز در بخش خانگی، ارزان بودن تعرفه گاز برای نیروگاه‌ها باعث شده که علاوه بر پیروی نکردن از الگوی بهینه در بخش نیروگاهی نیز راندومان کاهش یابد و همین مسئله به‌نوعی به مصرف فزآینده انرژی به‌ویژه گاز و ناترازی و نبودتعادل در این بخش منجر شده است. ضمنا با ادامه روند موجود پیش‌بینی می‌شود ناترازی گاز از ۲۵۰ میلیون مترمکعب فعلی در ماه‌های سرد سال (سه‌ماهه پایانی امسال) به حدود ۳۰۰ میلیون مترمکعب در سال‌های ۱۴۰۴ و ۱۴۰۵ و نیز بیش از ۷۰۰ میلیون مترمکعب در سال ۱۴۱۰ برسد. سالانه ۳۰۰ میلیارد مترمکعب گاز به ارزش ۹۶ میلیارد دلار و نیز سالانه ۳۳۰ میلیارد کیلووات ساعت برق به ارزش ۳۳میلیارد دلار مصرف می‌کنیم که اگر گازی که در تولید برق مصرف می‌کنیم را از این رقم کم کنیم، می‌بینیم که در سال حدود ۱۷۰میلیارد دلار انرژی مصرف می‌کنیم. یعنی ۴۰درصد GDP کشور، ارزش انرژی مصرفی ماست و بعید می‌دانیم کشوری در دنیا وجود داشته باشد که درصد ارزش انرژی مصرفی در GDP آنقدر بالا باشد و این شاخص نشان می‌دهد که ما در بخش انرژی بد، مصرف می‌کنیم. براساس ارزش حرارتی، به‌طورمتوسط معادل ۷ میلیون بشکه نفت انرژی مصرف می‌کنیم، به‌طوری‌که ما چهارمین مصرف‌کننده گاز جهان هستیم و رتبه ما در مصرف نفت جهان دوازدهم است و اگر مصرف نفت و گاز را با هم در نظر بگیریم، در مصرف هیدروکربن، رتبه ششم جهان را داریم که اگر در GDP هم رتبه ششم جهان را داشتیم، مشکلی نداشتیم، اما اقتصاد ما تقریبا اقتصاد بیست‌وپنجم جهان است. همچنین فصل نهم برنامه هفتم مرتبط با حوزه انرژی چنین است:

- ۱۷تکلیف قانونی در حوزه نفت و گاز در برنامه پیش‌بینی شده که در برنامه قبلی (ششم) بیش از ۷۰درصد آن اجرایی نشده است.

- موارد ارائه‌شده در برنامه هفتم توسعه از 2 بعد دارای ضعف و ایراد است که شامل نادیده گرفتن برخی مسائل اساسی حوزه انرژی و نیز ضعف در احکام و به‌تبع آن، احتمال عدم‌اثربخشی است. عدم‌توجه به ایجاد و توسعه زیرساخت‌های مدیریت مصرف انرژی، نبود شفافیت و انتظام بخشی در حوزه منابع نفت و گاز، عدم‌پرداخت به موضوع اتلافات گسترده در حوزه انرژی نظیر گازهای مشعل و اتلافات خطوط انتقال گاز که عمدتا از سوی بخش دولتی صورت می‌گیرد و عدم‌تشکیل صندوق بهینه‌سازی مصرف انرژی و ضعف در پرداخت به ابعاد مختلف دیپلماسی انرژی از موارد مهم این بخش است.

امید است مقامات مسئول در وزارت نفت از قابلیت‌ها و توانمندی‌های تخصصی و حرفه‌ای بخش خصوصی بهره گرفته و به جریان ناترازی در مصرف و تولید انرژی پایان دهند.