جای خالی تنوع در سبد انرژی
عموما در مخاصماتی که بین کشورهای مختلف رخ می دهد، معاهدات زیست محیطی که نیمه جانی پیدا کرده اند و افتان وخیزان پیش می روند، با رکود و وقفه روبه رو می شوند و به عبارت ساده تر، طبیعت همواره قربانی جنگ است.
درگیری نظامی میان اوکراین و روسیه هم از این قاعده مستثنا نمانده و یکی از نخستین آسیب دیدگان محیط زیستی اش، تعهد و تلاش کشورهای اروپایی برای کربن زدایی براساس معاهده پاریس، پیمان کیوتو و... است. معاهده پاریس ذیل چارچوب پیمان نامه سازمان ملل در تغییر اقلیم و پیمان کیوتو هم تعهدی بین المللی در چارچوب سازمان ملل برای کاستن از انتشار گازهای گلخانه ای است.
کربن صفر در کشورهای توسعه یافته بیش از 2 دهه است که در دستور کار قرار دارد و تلاش زیادی برای مهار گازهای گلخانه ای انجام شده است.
اگر به گزارش هایی که در حوزه محیط زیست جنگ تهیه شده است، مراجعه کنیم، روشن می شود که علاوه بر تخریب ها و آلودگی هایی که به صورت نقطه ای در مناطق جنگ زده ایجاد شده و با عنوان آلودگی های نظامی از آن یاد می شود، بر انتشار گازهای گلخانه ای در کل کره زمین هم تاثیر قابل توجهی داشته است. به عنوان مثال، در جنگ خلیج فارس یا حمله عراق به کویت، وقتی که چاه های نفت به آتش کشیده شد، میزان بسیار زیادی گازهای کربنی به ویژه هیدروکربن ها، در جو زمین منتشر شد.
به مناسبت فرارسیدن سال نو میلادی، در گزارش امروزصمت به چشم انداز پیش روی تعهدات زیست محیطی پرداخته و وضعیت حال حاضر دنیا را بررسی کرده ایم. امیر صباغ، مدیر اقتصادی و توسعه سرمایه گذاری ایمیدرو و پیمان افضل، استاد دانشگاه و فعال معدن هر یک بخشی از این مسئله را تشریح کرده اند. با ما در این گزارش همراه باشید.
بحران انرژی در قلب اروپا
امیر صباغ ـ مدیر اقتصادی و توسعه سرمایه گذاری ایمیدرو: واقعیت این است که اروپاییان بخش عمده ای از سبد انرژی مصرفی خود را از طریق روسیه وارد و تامین می کردند و به طبع از وقتی عرضه گاز طبیعی در این کشورها محدود شده است، با بحران های پیش بینی نشده ای مواجه شده و به ناچار به سوی مصرف از سبدهای دیگر انرژی رو آورده اند. این حامل ها عبارتند از: LNG وارداتی، زغال سنگ، استفاده از نیروگاه های هسته ای و... . طبیعی است که بخشی از این انرژی ها جزو دسته انرژی های پاک قرار ندارند و آلاینده کربن را در اتمسفر افزایش می دهند.
اما همزمان دولت های اروپایی کار خود را برای کاهش تبعات این کربن سوزی، ناگزیر آغاز کرده اند. یکی از این اقدامات، مدیریت مالیات یا بورس کربن در این کشورها است.
در سال نو میلادی، اقدامات آنها در امتداد مسیری که از سال گذشته آغاز شد، ادامه پیدا خواهد کرد و شاید با سرعت و شتاب بیشتری پیش برود.
به تازگی آژانس بین المللی انرژی گزارشی منتشر کرده است که براساس آن، محدودیت های گاز طبیعی در اروپا در سال ۲۰۲۳ به بالای ۵۰ میلیون مترمکعب در روز خواهد رسید. به این ترتیب، به طورحتم اروپا باید کماکان از انرژی های فسیلی استفاده کند تا میزان کسری انرژی خود را جبران کند و این موضوع باعث می شود که دولت های اروپایی همچنان درگیر مسائل مربوط به یارانه انرژی، مدیریت آلایندگی انرژی و کاهش انتشار کربن باشند.
راهکارهای پیش پای ما
همان طور که اروپا تجارت انرژی با سایر کشورها را آغاز کرده است، به نظر می آید ایران هم همین راهکار را پیش رو دارد. ما می توانیم از ترکمنستان که در حال حاضر روزانه ۴۰ میلیون مترمکعب مازاد عرضه داخلی دارد، گاز طبیعی وارد کنیم. علاوه بر این، می توان مانند کشورهای اروپایی اجاره و استفاده از کشتی های پایانه سیار را برای تبدیل LNG به CNG در دستور کار داشته باشیم. علاوه بر این، در کوتاه مدت محدودیت صادرات گاز طبیعی کشور هم می تواند به مدیریت بحران کمک کند، البته این راهکار کوتاه مدت است و برای آینده باید سرمایه گذاری در حوزه گاز را هدف قرار دهیم و به دنبال توسعه سرمایه گذاری میادین گاز طبیعی کشور باشیم.
از سویی دیگر، استفاده از سوخت های جایگزین مثل زغال سنگ حرارتی باید در دستور کار قرار داشته باشد، زیرا حقیقت این است که در آینده نمی توان سبد انرژی کشور را به تمامی با گاز طبیعی پر کرد. بنابراین، باید مثل سایر کشورها ترکیبی از انواع حامل های انرژی را در اختیار داشته باشیم و در این مسیر انرژی های تجدیدپذیر، هسته ای، زغالی، فسیلی و همین طور گاز طبیعی همه باید در دستور کار قرار داشته باشند.
تقاضا برای فلزات باتری
باتوجه به افزایش تقاضا برای استفاده از خودروهای برقی، که آلایندگی کربنی ندارند، بازار فلزات باتری در امسال هم مانند سال گذشته میلادی داغ و پررونق خواهد بود و تعداد خودروهایی که از سوخت تجدیدپذیر و به صورت مشخص برق استفاده می کنند، در بازار افزایش خواهد داشت.
البته در چند ماه اخیر، شاهد افت سهام شرکت های خودرو برقی هستیم، اما به نظر می رسد این اتفاق کوتاه مدت و در بلندمدت، مسیر دنیا به شکل روشن و مشخص فاصله گیری از تولید کربن است و به این ترتیب، انتظار رشد تقاضا برای آنها دور از ذهن نیست. نیکل، لیتیوم و منگنز از جمله فلزاتی است که پیش بینی می شود در چند سال آینده به شدت بازار جهانی پررونقی داشته باشند.
وضعیت روسیه
اما درباره اینکه وضعیت روسیه در بازار بین المللی مواد معدنی همچنان تثبیت شده است یا احتمال تحریم این کشور وجود دارد به نظر می رسد، فشار روی روسیه در سال های آینده روندی افزایشی خواهد داشت و به طبع این کشور را وادار می کند، به سمت بازارهای ضدتحریمی مثل شرق آسیا و چین حرکت کند و روس ها رقیب جدی ما در بازارهای صادراتی کماکان باقی می مانند و به عنوان یکی از ریسک های صادرات حوزه کامودیتی کشور ایران عمل خواهند کرد و باید دولت ایران هم سعی کند، رقابت پذیری خود را در بازارهای جهانی افزایش دهد تا بتواند بر سیاست روسیه غلبه کند.
قاره سبز سرد
پیمان افضل ـ استاد دانشگاه و فعال معدن: جهان در سالی که گذشت، با بحران بزرگی در زمینه تامین انرژی روبه رو شد؛ بحرانی که در نتیجه جنگ میان روسیه و اوکراین و کاهش صادرات گاز به قاره سبز ایجاد شد و شدت گرفت و بسیاری از کشورها را بر آن داشت تا از تلاش های خود برای مهار تولید کربن، به شکل موقت، عقب نشینی کنند.
این عقب نشینی از مواضع سختگیرانه اروپایی در زمینه کربن صفر علاوه بر اینکه چشم انداز تولید و مصرف مواد معدنی را، حداقل در کوتاه مدت، تغییر می دهد، عواقب ناخوشایندی هم در حوزه محیط زیست خواهد داشت و به همه تلاش ها و دستاوردهای بین المللی آسیب می زند، از جمله این تلاش ها، انعقاد معاهده پاریس و پیمان کیوتو است.
آلمان که یکی از سرسخت ترین کشورها در این زمینه به شمار می آمد، پس از جنگ اوکراین و روسیه به ناچار دوباره سراغ سوخت هایی مانند زغال سنگ رفته و علت این اقدام، جبران کمبود گاز طبیعی روسیه اعلام شده است.
روبرت هابک، وزیر اقتصاد و حفاظت از اقلیم آلمان که عضو حزب سبزها است و پیش تر از مخالفان استفاده از انرژی های فسیلی به شمار می رفت، در حال حاضر باتوجه به قطع گاز روسیه، از فعال کردن نیروگاه های زغال سنگ سخن گفته است.
وی در سخنانی با تاکید بر اینکه قدم نهادن در این راه برای وی کار آسانی نیست، اظهار کرده که در شرایط فعلی این اقدام ضروری است.
دولت جدید آلمان در سیاست های اولیه خود اعلام کرده بود تا سال ۲۰۳۰ به استفاده از زغال سنگ برای تولید برق پایان خواهد داد.
همین طور فرانسه که به شدت تلاش کرده تا سوخت موردنیاز خود را از کشورهای دیگری مانند امریکا و قطر، تامین کند و به همین ترتیب، یکی از مهم ترین دغدغه کشورها این بوده است که سوخت موردنیاز خود را به ویژه برای زمستان از منبعی جز روسیه، تامین کنند.
تلاش ها مضاعف می شود؟
به هرحال، این وضعیت موقتی است و تا پایان جنگ روسیه و اوکراین ادامه دارد، اما شاید بروز این بحران بهانه ای شده است تا کشورها به تلاش و برنامه ریزی های خود برای حذف سوخت های فسیلی شدت بیشتری بدهند. البته به صورت تئوری و با دانش امروزی نمی توان تولید کربن را به صفر رساند، اما می توان میزان آن را به صفر نزدیک کرد.
کربن صفر، تلاشی است در مسیر کاهش تولید گاز دی اکسیدکربن و مونوکسیدکربن به کمترین میزان ممکن. به عبارت دیگر، تلاش برای اینکه میزان کربن رهاشده در جو زمین به همان مقدار طبیعی محدود شود.
رشد زیاد تولید انرژی های تجدیدپذیر و پاک مثل انرژی باد، خورشید، زمین گرمایی و انرژی ناشی از جزر و مد دریا و موارد جدیدی مانند بایو گاز یا گاز فاضلاب، امیدها را به کم کردن میزان کربن افزایش داده است.
پژوهشگران زیادی روی انرژی های نو و پاک کار می کنند و میزان تولید و گسترش آنها به شدت رو به افزایش است و سهم این قبیل سوخت ها در بازار انرژی، بی وقفه بیش ازپیش می شود.
بحران در پی بحران
پیش از این گفته می شد که شاید تا سال ۲۰۵۰ سوخت های پاک و انرژی های تجدیدپذیر نتوانند به حد مناسبی در دنیا برسند، اما در بحران کرونا و بعد از آن تولید این نوع از انرژی ها سرعت گرفت تا جایی که بسیاری از کشورها که می خواستند تا سال ۲۰۵۰ به کربن صفر در صنعت و انرژی و زندگی روزمره دست پیدا کنند، زمان پیش بینی شده خود را کوتاه تر و رسیدن به این هدف را تا ۲۰۳۵ قرار دادند. علاوه بر این، تلاش بسیار زیادی می کنند تا خودروهای الکتریکی را گسترش دهند و حتی روی هواپیماها و کشتی ها کار می کنند تا سوخت آنها به انرژی های تجدیدپذیر تبدیل
شود.
به هرحال، پس از این دوره بحرانی، اتحادیه اروپا و بسیاری از کشورهای بزرگ دنیا، دیگر از صنایعی که کربن زیادی تولید می کنند، استفاده نخواهند کرد و این مسئله برای صنعت ما بسیار خطرناک و شاید گران تمام شود.
سخن پایانی
کارشناسان بر این باور هستند که اگر بشر می خواهد زنده بماند، باید استفاده از سوخت های فسیلی را کنار بگذارد، اما رتبه ایران در تولید گازکربنیک بسیار بالا و نزدیک به اخطار است، در حالی که استفاده از سوخت زغال سنگ در کشور ما رایج نیست. علت این میزان آلایندگی کربنی مربوط به استفاده بی حساب از گاز است.
در کشور ما کمابیش روزی ۶۰۰ میلیون مترمکعب گاز مصرف می شود و به این ترتیب تراز بازرگانی گاز ایران منفی شده و به عبارت دیگر، واردات از صادرات پیشی گرفته و برای جبران آن از یک طرف، مقدار کمی گاز به عراق و ترکیه صادر و از طرف دیگر، مقدار زیادی گاز از ترکمنستان وارد می کنیم و ادعا هم داریم که دومین ذخیره گاز دنیا متعلق به کشور ما است.
در حال حاضر بهای جهانی هر مترمکعب گاز در اروپا ۳ . ۵ دلار است و بهای صادرات آن، حداقل ۱ . ۵ دلار، اما در کشور ما گاز خانگی با بهای مترمکعبی ۱۵۰ تومان محاسبه می شود. مشکل دقیقا همین جا است؛ جایی که ما یارانه زیادی به بخش انرژی اختصاص داده و از سایر بخش ها غفلت کرده ایم.
بنابراین سوخت به شکلی بی رویه مورداستفاده قرار می گیرد و هوا هم هر روز آلوده تر از روز قبل می شود و همزمان مردم روزبه روز بیشتر گرفتار مشکلات اقتصادی می شوند.
در حالی که منطق می گوید انرژی را صادر و در ازای آن اشتغال ایجاد کنید و علاوه بر این، نرخ سوخت را افزایش دهید تا میزان مصرف کنترل شود.
