روز 9شهریور در تقویم ملی ایران به نام روز ملی یوزپلنگ آسیایی نام‌گذاری شده است. استان سمنان، با داشتن پارک ملی توران و سایر زیستگاه‌های کلیدی، میزبان بخش قابل‌توجهی از جمعیت باقیمانده یوزپلنگ‌های ایرانی است و نقشی حیاتی در حفظ این گونه نادر ایفا می‌کند. در پایش‌های اخیر که توسط کارشناسان و با استفاده از دوربین‌های تله‌ای انجام گرفته است، موفق به شناسایی ۲۰فرد یوز در طبیعت شدیم. این عدد، هرچند کوچک به‌نظر می‌رسد، اما در شرایطی که جمعیت یوز آسیایی در وضعیت بحرانی قرار دارد، اهمیت بسیار زیادی دارد. از میان این ۲۰ یوز شناسایی‌شده، ۱۴ فرد بالغ و ۶ توله مشاهده شده‌اند. این آمار نشان می‌دهد که هنوز زادآوری در جمعیت یوز وجود دارد و امید به بقای این گونه ارزشمند همچنان زنده است، هرچند تهدیدها و چالش‌های فراوانی بر سر راه آن قرار دارد.

در سازمان حفاظت محیط‌زیست چند حوزه اصلی را به‌عنوان راهبردهای کاری و عملیاتی خود در ارتباط با یوز آسیایی دنبال می‌کنیم. نخستین و مهم‌ترین حوزه، مسئله زیستگاه یوز است. زیستگاه هر گونه حیات‌وحش اساس و پایه بقای آن محسوب می‌شود و بدون زیستگاه امن و پایدار، هیچ تلاشی در زمینه حفاظت نتیجه نخواهد داد. در این زمینه چند محور اساسی موردتوجه قرار گرفته است؛ کاهش تعارضات میان انسان و یوز، تامین منابع آب پایدار برای زیستگاه‌ها و همچنین تامین طعمه کافی برای این گونه. اگر زیستگاه از امنیت کافی برخوردار باشد، منابع آبی لازم فراهم شود و طعمه‌های طبیعی در دسترس باشند، شانس زادآوری و بقای یوز به شکل چشمگیری افزایش خواهد یافت. افزایش سطح حفاظت از زیستگاه و تمرکز بر بهبود کیفیت آن، به‌ویژه در استان سمنان، اکنون مهم‌ترین برنامه سازمان حفاظت محیط‌زیست است. ما تلاش می‌کنیم تا فرآیندهای حفاظت را ارتقا دهیم و موانع و تعارضاتی که بر سر راه حفاظت موثر قرار دارند، برطرف شوند.

موضوع مهم بعدی، جاده عباس‌آباد ـ میامی است. این جاده به عنوان یکی از مسیرهای اصلی تردد میان تهران و مشهد شناخته می‌شود و به‌همین‌دلیل همواره با حجم بالایی از تردد مواجه است. همین مسئله باعث شده تا این محور به یک تهدید جدی برای یوز آسیایی بدل شود، زیرا این جاده درست از میانه کریدور ارتباطی بین توران که زیستگاه اصلی یوز آسیایی در کشور محسوب می‌شود و زیستگاه‌های پیرامونی مانند منطقه میاندشت عبور می‌کند. بنابراین، هرگونه رفت‌وآمد یوزها برای جابه‌جایی بین زیستگاه‌های مختلف می‌تواند با خطر مرگ ناشی از تصادف جاده‌ای همراه باشد. در گذشته اقداماتی برای ایمن‌سازی این جاده انجام گرفته است و اکنون این اقدامات در مراحل تکمیلی قرار دارد.

امسال نیز سازمان حفاظت محیط‌زیست برای ادامه روند فنس‌کشی در این جاده اعتباری در حدود ۲۳ میلیارد تومان اختصاص داده است و این بودجه هم‌اکنون در حال هزینه شدن برای اجرای پروژه‌های عملیاتی است. علاوه بر فنس‌کشی، یکی دیگر از برنامه‌های جدی ما ارتقای روشنایی جاده است، زیرا روشنایی بیشتر سبب می‌شود هم رانندگان با دید بهتر حرکت کنند و هم احتمال شناسایی یوز در هنگام عبور افزایش یابد. موضوع محدودیت سرعت نیز از اهمیت زیادی برخوردار است. در 2سال گذشته، محدودیت سرعت در این محور اعمال شده و سرعت مجاز خودروها در این جاده به ۹۰ کیلومتر بر ساعت کاهش یافته و با این اقدام تلاش شده است تا خطر برخورد خودروها با یوزها کاهش یابد، هرچند همچنان خطر تصادف وجود دارد.

حوزه سوم فعالیت ما به تکثیر یوز در شرایط اسارت مربوط می‌شود. مرکز تحقیقات و تکثیر یوز آسیایی که در سال‌های گذشته ایجاد شده بود، با هدف توسعه و استانداردسازی به شکل قابل‌توجهی گسترش یافته است. مساحت این مرکز از یک هکتار به ۱۵هکتار افزایش یافته و جایگاه‌های نگهداری یوزها توسعه پیدا کرده‌اند. علاوه بر گسترش فضا، استانداردسازی جایگاه‌ها نیز انجام شده تا شرایط زندگی در اسارت برای یوزها هرچه بیشتر به استانداردهای بین‌المللی نزدیک شود. کارهای تکمیلی این مرکز تا پیش از مهر ادامه خواهد داشت تا بتوانیم فرآیند تکثیر در اسارت را با کیفیت مطلوب و مطابق با معیارهای علمی دنبال کنیم.

سازمان حفاظت محیط‌زیست تمامی توان و ظرفیت خود را برای آگاهی‌رسانی عمومی و پیگیری اقدامات لازم در این حوزه به کار گرفته است. یکی از نگرانی‌های اصلی ما، رسیدن توله‌های شناسایی‌شده به سن استقلال است. در این مرحله، توله‌ها به‌تدریج قلمرو خود را ترک کرده و به‌دنبال محدوده‌های جدید برای زندگی می‌شوند. همین جابه‌جایی‌ها خطر برخورد آنها با خودروها در محورهای مواصلاتی را افزایش می‌دهد. به‌همین‌دلیل، احتمال تلفات نیز وجود دارد. ما تمهیداتی در نظر گرفته‌ایم؛ از جمله ادامه اجرای محدودیت سرعت و پیگیری‌های جدی برای جلوگیری از افزایش سرعت مجاز در این محدوده. مقام عالی سازمان حفاظت محیط‌زیست، سرکار خانم شینا انصاری نیز این موضوع را به‌صورت ویژه دنبال می‌کنند تا این محدودیت‌ها پابرجا بماند.

علاوه بر این، پایش‌هایی در ایام پرتردد سال، به‌ویژه در تعطیلات مذهبی و ملی، توسط نیروهای اجرایی و همچنین فعالان محیط‌زیست انجام می‌شود. این پایش‌ها نقش مهمی در کاهش تهدیدها دارد و به شناسایی مشکلات احتمالی کمک می‌کند. در کنار این پایش‌ها، پیگیری‌های لازم در خصوص تکمیل فنس‌کشی و ارتقای روشنایی جاده نیز همچنان در جریان است.

با همه این اقدامات، باید توجه داشت که مسئله حفاظت از یوز آسیایی تنها در اختیار سازمان حفاظت محیط‌زیست نیست. منابع مالی، انسانی و فنی در این سازمان محدود است و برای پیشبرد بهتر کار نیاز به همکاری سایر نهادها و سازمان‌ها وجود دارد. واقعیت این است که ما تمامی منابع لازم برای پیشگیری از خطرات و تهدیدهایی که این گونه ارزشمند را تهدید می‌کنند در اختیار نداریم. از این‌رو، مشارکت سایر دستگاه‌های اجرایی، نهادهای دولتی و غیردولتی، و حتی مردم محلی، نقشی تعیین‌کننده در موفقیت برنامه‌های حفاظتی خواهد داشت.