صورت‌مسئله را پاک نکنید!
عباس مجیدی‌نژاد کارشناس حوزه خودرو
اقتصاد ایران با دست‌کم ۱۰ نوع ناترازی بزرگ و مزمن در بخش‌های گوناگونی انرژی، بانک‌ها، بودجه، صنعت و حتی سیاست خارجی روبه‌رو است. به‌گفته کارشناسان، این ناترازی‌ها ریشه در سیاست‌های ناکارآمد حاکم دارند.
به بیان دیگر، نظام اقتصادی و سیاسی کشور در شرایطی به سر می‌برد که به‌جای حل مشکلات، همواره ناترازی‌های جدیدی ایجاد کرده و به‌جای حل مسئله، صورت‌مسئله را پاک می‌کند. در این مطلب، بحران آلودگی هوا که هر ساله در این زمان آغاز می‌شود و گریبان مردم را می‌گیرد، موردبررسی قرار می‌گیرد.
بنا بر گزارش وزارت بهداشت، این بحران سالانه حدود ۱۲ هزار فوتی به همراه دارد که ریشه آن را باید در ساختار حکمرانی جست‌وجو شود. بحران ناترازی انرژی یکی از ابر چالش‌ها بوده و هرروز بدتر از دیروز پیامدهای خود را در سطوح گوناگون اجتماعی و اقتصادی برجا می‌گذارد.
به نقل از روزنامه اطلاعات، هاشم اورعی، رئیس انجمن علمی انرژی ایران، معتقد است که میزان ناترازی برق در سال جاری به ۲۴ هزار مگاوات رسیده است و برای تولید برق، گاز کافی نیز در دسترس نیست.
او می‌گوید: "ما در تابستان امسال ۱۸ هزار مگاوات کسری برق داشتیم و اگر با همین روند جلو برویم، این عدد به ۲۴ هزار مگاوات خواهد رسید." اکنون که در زمستان هستیم و تقاضا بالا نیست، جای سوال است که چرا باید با قطعی برق مواجه باشیم؟ همچنین، ۱۸ هزار مگاوات از ظرفیت نیروگاهی ما برای تعمیرات قطع شده تا برای تابستان آماده شوند. این‌گونه چالش‌ها شمول خواهد بود و کلیت خود را در دیگر فرآیندهای اقتصادی و اجتماعی بجا خواهند گذاشت.
ما در اینجا به اثرات غیرقابل‌جبران آن بر آلودگی زیست‌محیطی و هوای کلانشهرها پرداخته و تعمیم آن را در فرآیند بازرسی خودروهای دیزل نقد و بررسی خواهیم کرد.
در یادداشت مذکور آمده است: "درباره تعطیلی سه نیروگاه که با مازوت تأمین می‌شده‌اند، گفته شده که مازوت آلایندگی بسیاری دارد. امسال گفته‌اند سه نیروگاه شازند، کرج و اصفهان را تعطیل کنیم." شک قوی وجود دارد که علت این تعطیلی‌ها آلایندگی نیست؛ زیرا نیروگاه‌ها صرفا امسال آلاینده نشده‌اند و همه ساله آلوده بوده‌اند.
به نظر کارشناس، تعطیلی نیروگاه‌ها به دلیل کمبود سوخت مازوت است، اما ما این اقدام را به فال نیک می‌گیریم و روند بازسازی و بهینه‌سازی نیروگاه‌ها را درست می‌دانیم. البته نباید فراموش کرد که کمبود برق در جامعه و به‌ویژه در صنعت آثار زیان‌باری خواهد داشت و نمی‌توان برای حل یک چالش چند چالش دیگر ایجاد کرد.
همان‌گونه که عنوان شد، تعمیم این چالش اثرات خود را در دیگر فرآیندهای اقتصادی و اجتماعی خواهد گذاشت. ترکش این تفکر به مراکز معاینه فنی خودروها نیز رسیده است. گویی مدیران دستگاه‌های ذی‌ربط در خواب خرگوشی فرورفته‌اند و غافل از آن هستند که تغییر مقادیر آلایندگی‌ها در استانداردها، هوای آلوده را پاک نخواهد کرد.
این مدیران بهتر است به اطلاعات آماری دستگاه‌های ذی‌ربط توجه داشته باشند؛ مثلا سالنامه آماری سازمان راهداری عمر وسایل نقلیه عمومی باری و وسیله نقلیه مسافری بر حسب عمر خودروها.
معاینه فنی خودرو باید با استانداردهایی که خودرو وارد چرخه حمل‌ونقل شده مورد بازرسی قرار گیرد. اما متأسفانه دستگاه‌های متولی بر این باورند که اگر مقادیر آلایندگی‌ها را کاهش دهند، تأثیری بر بهبود آلودگی هوا خواهد داشت؛ این باور خطای جبران‌ناپذیری را به همراه داشته و آسیب‌های شدیدی را در چرخه حمل‌ونقل ایجاد خواهد کرد. لذا راهکار برای رفع چالش‌های موجود باید در فرآیند سیستمی جست‌وجو شود و دیگر اجزای مؤثر نیز نباید از نظر دور بمانند. گزارش مرکز پژوهش اتاق ایران پیشنهادی ارائه کرده مبنی بر اینکه "در راستای اصلاح نظام حکمرانی بر فعالیت‌های احداث تأسیسات انرژی و زنجیره تأمین این بخش با هدف ارتقای شفافیت، بهبود ضمانت اجرایی مسئولیت‌های طرفین قراردادها و تسهیم منصفانه مخاطرات ناشی از قراردادهای بین شرکت‌های بخش خصوصی و دولتی، سازمان برنامه‌وبودجه کشور موظف است با همکاری اتاق بازرگانی، صنایع و معادن ایران نسبت به تدوین پیش‌نویس نظام جامع فنی و اجرایی کشور اقدام کند." در چرخه حمل‌ونقل نیز نوسازی ناوگان با اصلاح حکمرانی، رفع موانع برای واردات و قطع رانت‌های موجود با تفکیک بخش مقررات‌گذاری از نظارت می‌تواند مفید واقع شود. این اقدام نه‌تنها در ایمنی و کاهش تصادفات مؤثر خواهد بود، بلکه همچنین تأثیر مثبتی بر کاهش آلایندگی‌های زیست‌محیطی خواهد داشت.
