جایگاه مرکز آمار در دادههای آماری
فرشاد پرویزیان - کارشناس اقتصادی
امروزه لازمه حکمرانی خوب وجود نظام آماری مطلوب، شفاف و پاسخگو است، بنابراین برخورداری از آمارهای درست در همه امور، اعم از سیاستگذاری و برنامهریزی، تعیین اهداف و خط مشیها، تا آنجا مهم است که بسیاری از کارشناسان، اطلاعات آماری را زیربنای همه برنامهریزیها به شمار میآورند و میزان توسعه یافتگی کشورها ارتباط تنگاتنگ با حجم و کیفیت آمار و اطلاعات تولید شده دارد.
نبود آمار، آمار ناقص، نبود اطمینان به آمار اعلامی، آمارهای منتشر نشده هر یک مشکلاتی را به وجود میآورد. به دلیل وجود سازمان برنامه و بودجه و مرکز آمار نمیتوان گفت آماری وجود ندارد بلکه بخشی از آمار منتشر نمیشود. از سوی دیگر نهادهایی داریم که به علت اثبات انجام کار، آمار تولید میکنند و مشکل اصلی این است که آمارها و روشهای دستیابی به آنها با یکدیگر همخوانی ندارد. ذکر این نکته نیز اهمیت دارد که دلیل برخی از این آمارهای نادرست میتواند فرار از آمار باشد. همچنین شیوه دستیابی به آمارها علمی نیست اما آمار وجود دارد. با این وجود نیز وجود همین آمارهای نسبی قدرت لازم برای برنامهریزی است. برنامه ریزی و آمار هنگامی معنا پیدا میکند که مبتنی بر آمایش سرزمین باشد. آمایش سرزمین، ارزیابی نظاممند عوامل طبیعی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و… به منظور یافتن راهی برای تشویق و کمک به جامعه بهرهبرداران در انتخاب گزینههایی مناسب برای افزایش و پایداری توان سرزمینی در جهت برآورد نیازهای جامعه است. به بیانی دیگر، توزیع متوازن و هماهنگ جغرافیای کلیه فعالیتهای اقتصادی-اجتماعی در پهنه سرزمین نسبت به قابلیتها و منابع طبیعی و انسانی را آمایش سرزمین میگویند. نکته حائز اهمیت این است که طرح کلی آمایش سرزمین باید فراهم باشد هنگامی که این طرح را نداشته باشید، برنامهریزی چندان موثر نخواهد بود. درباره اینکه عدهای آمارهای غلط بدست آمده از اتحادیهها را مقصر کموکاستیهای آمارهای موجود میدانند باید به این نکته اشاره کرد؛ زمانی که مرکز آمار ایران دارای جایگاه قانونی دیگری نیز با عنوان دبیرخانه شورایعالی آمار (بالاترین مرجع سیاستگذاری در زمینه آمارهای رسمی درکشور) به منظور ایجاد هماهنگی و هدایت نظام آماری کشور میباشد، متخصص نبودن اتحادیه و اتاق اصناف دلیل کافی بر قصور در اعلام آمار نیست. اتحادیه نیاز به تخصص آماری ندارد. اتحادیه وظیفه تولید آمار برای کشور ندارد متولی تولید آمار مرکز آمار است. اگر اطلاعات بیشتری نیاز است، مرکز آمار باید فرم یا ساختاری ایجاد کند تا از اتحادیه اطلاعات بگیرد. برای نمونه سالهاست که آمار درستی از میزان مصرف سالانه شکر و برنج نداریم و آخر به این نتیجه میرسیم که باید واردات انجام شود. برای بهبود این فضا وزارت جهاد کشاورزی باید آمار دقیقی از سطح زیر کشت داشته باشد و در کنار آن مرکز آمار نیز باید اطلاعات کافی از حوزه کشاورزی داشته باشد که این موضوع نیز با طرح الگوی کشت بهینه و آمایش سرزمین کشاورزی قابل حل است. یکی از مسائلی که همواره ذهن مدیران توسعه بخش کشاورزی را به خود مشغول کرده بررسی توان تولیدی مناطق مختلف کشور برای توسعه و کشت محصولات کشاورزی است. از مهمترین شاخصهایی که میتواند مدیران بخش کشاورزی را در این امر یاری کند، مشخص کردن پتانسیل زمین و محدودیتهای اقلیمی این مناطق بوده که در کنار توجه به الگوی کشت بهینه و اصل مزیت نسبی میتواند جهت انتخاب محصول سازگار با هر منطقه مناسب باشد. الگوی بهینه کشت، انتخاب ترکیبی از محصولات برای کشت در یک واحد زراعی مشخص با توجه به خصوصیات کشت محصولات مختلف، پیشبینی قیمت آنها در بازار، حجم تقاضا، منابع آب و خاک در دسترس، نیروی انسانی، سرمایه، تجهیزات کشاورزی و موارد مشابه دیگر بهمنظور بیشینه کردن سود آن واحد است که سرانجام با رعایت این الگو توسط کشاورزان میتوان بر فقر حاکم بر مناطق روستایی و کشاورزی تأثیرگذار بود. با یادآوری مسائل فوق جای سوال است که اگر همه وزارتخانهها قرار است آمار تولید کنند چه نیازی به مرکز آمار است؟