براساس تصمیم مجمع عمومی سازمان ملل متحد، ماه اکتبر در تقویم این سازمان به نام «اکتبر شهری» نام‌گذاری شده است که نخستین دوشنبه این ماه «روز جهانی اسکان بشر» و آخرین روز آن یعنی ۳۱ اکتبر «روز جهانی شهرها» نامیده می‌شود. نگاهی گذرا به آخرین آمار و وضعیت شهر و شهرنشینی حاکی از روند رو به رشد و گسترش شتابان شهری شدن و شهرنشینی در جهان است؛ به‌گونه‌ای که امروزه ۵۵ درصد جمعیت جهان در نواحی شهری زندگی می‌کنند و انتظار می‌رود با روند رشد کنونی این رقم تا سال ۲۰۵۰ به ۷۰ درصد افزایش یابد که این روند موضوع شهرنشینی را به یکی از روندهای مهم قرن بیستم تبدیل کرده است.

شهرها به‌عنوان مراکز فعالیت‌های اقتصادی و ایفای سهم بیش از ۷۰ درصد در تولید ناخالص داخلی در سطح جهان فرصت‌ها و چالش‌های متعددی را پیش‌روی جامعه بشری نهاده است؛ چالش‌هایی که روز به روز بر پیچیدگی آنها افزوده می‌شود. براساس گزارش برنامه اسکان بشر ملل متحد، در سال ۲۰۲۳ حدود ۱.۱ میلیارد نفر در زاغه‌ها و سکونتگاه‌های غیررسمی سکونت داشته‌اند که از این رقم حدود ۲۰۰ میلیون نفر تنها از سال ۲۰۲۰ به این شمار افزوده شده‌اند. در این سال همچنین حدود ۳۱۸ میلیون نفر، بی‌خانمانی را در سطح جهان تجربه کرده‌اند، این در حالی است که ۲.۲ میلیارد نفر به آب آشامیدنی بهداشتی و ۳.۵ میلیارد نفر به خدمات بهداشتی دسترسی نداشته‌اند.

نخستین دوشنبه ماه اکتبر به‌عنوان روز جهانی اسکان بشر نام‌گذاری شده است و از سال ۱۹۸۶ به‌مناسبت این روز و با هدف یادآوری مسئولیت جامعه بشری در قبال چالش‌های جهانی ناشی از رشد شهرنشینی و یافتن راهکارهای پایدار و نیز بهره‌گیری از فرصت‌های ایجادشده برای توسعه، رویدادهای مختلفی در سراسر جهان برگزار می‌شود. عنوان «مشارکت جوانان برای ساختن آینده شهری بهتر» به‌عنوان موضوع روز جهانی اسکان بشر در سال ۲۰۲۴ انتخاب شده است.

همان‌گونه که اشاره شد، باوجود نقش‌آفرینی نواحی شهری به‌عنوان پیشران رشد اقتصادی و تولید ثروت، چالش‌های موجود نه‌تنها کماکان پابرجاست، بلکه به‌دلیل ناکارآمدی پارادایم‌های سنتی و حاکم بر نظام‌های شهری با تمرکز بر توسعه شکل‌های کالبدی و گاه نادیده‌انگاری یا کم‌توجهی به ابعاد اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی توسعه شهری و نیز اثرگذاری پدیده‌های طبیعی، بر پیچیدگی و دامنه این چالش‌ها نیز افزوده شده و شهرها، سیاست‌گذاران و مدیران شهری را در خط مقدم مواجهه با این چالش‌ها قرار داده است. یافته‌های گزارش ارزیابی روند تحقق آرمان ۱۱ از آرمان‌های توسعه پایدار حاکی از آن است که جهان در رسیدن به اهداف آرمان ۱۱ با عنوان «شهرها و جوامع پایدار» توفیقی چندانی نداشته و با تداوم روند کنونی و عدم‌اتخاذ تدابیر و اقدامات حیاتی و ایفای نقش موثر از سوی سیاست‌گذاران و بازیگران حوزه شهری نیل به اهداف یادشده به‌طورمطلوب تحقق نخواهد یافت.

براساس مستندات و گزارش‌های برنامه اسکان بشر ملل متحد (هبیتات)، در حال ‌حاضر تغییرات اقلیمی و تامین مسکن در استطاعت، از مهم‌ترین چالش‌های فراروی توسعه شهری پایدار محسوب می‌شوند. پدیده تغییرات اقلیمی در سال‌های اخیر به‌طورمخاطره‌انگیزی با توسعه شهری به همگرایی رسیده و آثار و پیامدهای آن در سطح جهانی بر سکونتگاه‌های انسانی مشهود است. این موضوع به درجه‌ای از اهمیت و توجه رسیده است که سازمان ملل متحد از سال ۲۰۲۲ نشست وزرای شهرنشینی و تغییرات آب‌وهوایی را در حاشیه کنفرانس اعضای کنوانسیون چارچوب سازمان ملل درباره تغییرات آب‌وهوایی موسوم به COP برگزار می‌کند که نخستین نشست آن در حاشیه COP۲۷ در شرم‌الشیخ مصر برگزار شد و موضوعات پیشگیری، سازگاری و تامین مالی تغییرات آب‌وهوایی را در دستور کار خود داشت.

یکی از ابعاد اثرگذاری و پیامد این پدیده طبیعی بر سکونتگاه‌های انسانی در کنار ده‌ها پیامد دیگر نظیر خشکسالی، سیلاب‌ها، فرونشست زمین، کمبود منابع آب شیرین و... عبارت است از جابه‌جایی‌های نابسامان جمعیتی در پهنه سرزمین و گسترش بی‌رویه زاغه‌ها، سکونتگاه‌های غیررسمی و حاشیه‌نشینی در اطراف کلانشهرها که خود منشأ ایجاد چالش‌ها و آسیب‌های متعدد اجتماعی و اقتصادی در کلانشهرهاست که عینی‌ترین مصادیق آن را می‌توان در کشورمان شاهد بود. حقیقت آن است که پرداختن به این چالش‌ها مستلزم اتخاذ رویکردی یکپارچه، مشارکتی و پایدار از طریق ایجاد هم‌افزایی میان کلیه بازیگران، سیاست‌گذاران و مدیران دستگاه‌ها و نهادهای ذی‌مدخل با هدف پیشگیری، پیش‌نگری و سازگاری است. باری، خبر آغاز تدوین برنامه ملی سازگاری (NAP) در کشور با محوریت سازمان حفاظت محیط‌زیست، تصویب سند ملی توانمندسازی و ساماندهی سکونتگاه‌های غیررسمی در دی‌ سال ۱۴۰۲ و محورهای مرتبط با مضامین زیست‌محیطی مندرج در آن سند و نیز همکاری‌های در جریان شرکت بازآفرینی شهری ایران، به‌عنوان دبیرخانه ستاد ملی بازآفرینی شهری پایدار، با سازمان حفاظت محیط‌زیست و نیز دفتر برنامه اسکان بشر ملل متحد در تهران می‌تواند نویدبخش ایجاد این مشارکت و هم‌افزایی برای پرداختن به چالش‌های شهرها و روند توسعه شهری در مواجهه با پدیده تغییرات اقلیمی و یافتن راهکارهای پایدار برای پیشگیری، پیش‌نگری و سازگاری با آثار و پیامدهای تغییر اقلیم بر سکونتگاه‌های انسانی باشد.