درختان موجوداتی بی‌مغز اما باهوش
مجید قربانی‌جاوید-استادیار گروه علوم زراعی و اصلاح نباتات دانشگاه تهران
بی شک یکی از نمادهای زندگی طبیعت در این کره خاکی درختان هستند؛ موجوداتی حیات بخش که وجود تمامی موجودات زنده به طورمستقیم و غیرمستقیم به زیست آنها وابسته است. شاید وجود چنین روندی است که بشر را با تمام بی احتیاطی که نسبت به حذف گونه های طبیعی داشته، ملزم به رواج فرهنگ درختکاری کرده است، هرچند برای تداوم چنین فعالیت هایی هم اگر دستورالعمل های اصلی درباره حفظ محیط زیست رعایت نشود، چندان تاثیرگذار نخواهد بود، اما به هر روی نباید به راحتی از آثار مثبت آن چشم پوشی کنیم.اگر ما بتوانیم تزریق هورمونی را در گیاهان و درختان توسعه دهیم، به ویژه گیاهان و درختانی که مثمر هستند، می توانیم در راستای کاهش دی اکسیدکربن گام بزرگی برداریم. در این راه یعنی کاهش آثار گرمایش جهانی، انتخاب نوع درخت متناسب با اقلیم حائزاهمیت و در کنار آن، استفاده از مکمل های گیاهی از جمله هورمون های گیاهی به شدت تاثیرگذار است. به طورمثال در باغبانی برای اینکه میوه گیاهان زودتر برسد، از هورمون اتیلن استفاده می شود. در حقیقت، این هورمون باعث رسیدگی میوه و در کل در گیاه به صورت طبیعی ساخته می شود، اما به شکل مصنوعی پژوهشگران و کشاورزان برای بازدهی سریع و بیشتر از اتیلن استفاده می کنند.در شرایطی که شاهد از بین رفتن پوشش گیاهی در بسیاری از مناطق شهری و حتی روستایی هستیم؛ خوب است، بدانید که به ازای هر درختی که بریده می شود، باید ۱۵نهال جایگزین کرد تا به مرور زمان جایگزین یک یک درختانی شوند که امروز جان شان توسط انسان ها گرفته می شود. همان گونه که پیش تر هم اشاره شد، با استفاده از هورمون های گیاهی می توان رشد درختان را افزایش داد؛ البته به میزان معقول. گفتنی است، هورمون هایی که محرکی برای رشد درختان و گیاهان به حساب می آیند، باعث ریشه زایی بیشتر می شوند و ماندگاری و پایداری آنها را افزایش می دهند. همچنین برای حفظ گیاهانی که مدت زمان طولانی تحت تاثیر خشکی قرار گرفته اند، با استفاده از اسپری کردن هورمون ها می توان منافذ و روزنه های آنها را بست تا مانع از تبخیر بیش از حد آب در گیاه شد. بنابراین، با استفاده از هورمون ها می توانیم به شکلی گسترده رشد گیاهان را بهبود ببخشیم و بافت سبز گیاهان را در مناطق مختلف افزایش دهیم. هرچقدر بافت سبز گیاهان بیشتر باشد و ساختار برگ بیشتری داشته باشند، اکسیژن بیشتری هم تولید می کنند و میزان جذب دی اکسیدکربن در آنها هم بیشتر خواهد بود. هورمون های گیاهی اگر به صورت سنتزشده در کارخانه ها ساخته شده باشند، هزینه بر خواهند بود، البته هورمون های دیگری هم هستند که تولید آنها به صرفه تر است. بنابراین، می توان تا حدی با دستکاری هورمونی، گیاهان را نسبت به تنش های طبیعی مقاوم کرد، اما نمی توان در سطح وسیع این فرآیند را عملی کرد. در سطح گسترده، تزریق هورمونی امکان پذیر است، مشروط به اینکه هورمون هایی را تولید کنیم که مقرون به صرفه باشند؛ از طرف دیگر، اثرات زیست محیطی آن را هم باید در نظر داشته باشیم. شاید روزی علم بتواند راه حل های بهتری پیش روی ما قرار دهد.امروزه مهندسان ژنتیک موفق به شناسایی ژن هایی شده اند که باعث تولید هورمون طبیعی در گیاهان می شوند. به طورمثال سطح سبز برگ ها که اکسیژن به محیط می فرستد، توسط ۲ ژن اصلی در گیاه کنترل می شود. گفتنی است، هرچقدر کاینین در گیاه افزایش پیدا کند، سطح سبز گیاهان و ماندگاری برگ ها بیشتر می شود. دانشمندان ژنتیک با شناسایی این ژن ها در گیاهان مقاوم، آنها را به گیاهان حساس منتقل کرده اند و همین سبب شده است که گیاهان مقاوم تری تولید شوند. در واقع، می توان با اصلاح ژنتیکی دست به چنین عملی زد. باتوجه به اینکه گیاهان دارای سنسورهایی هستند که سیگنال ها و علائم محیطی را دریافت می کنند، آنها می دانند که باید چه واکنشی نسبت به محیط داشته باشند. در حقیقت، گیاهان هم مشابه همه موجودات زنده، قابلیت دریافت سیگنال های محیطی را دارند؛ مانند دما، رطوبت، گرما، سرما، حتی موج مغناطیس و انرژی هایی که در انسان ها وجود دارند. برای مثال، گل های آپارتمانی که ما نگهداری می کنیم، به طورطبیعی متاثر از انرژی انسان ها هستند، به گونه ای که صحبت کردن با این گیاهان باعث چندبرابر شدن رشد آنها می شود. این نشان دهنده آن است که اثرات و سیگنال های بیرونی در گیاهان اثر می گذارد. موسیقی در رشد گیاهان تاثیر شگرفی دارد و در واقع، موسیقی هم مانند دیگر انرژی ها دارای امواج هستند و در توازن هورمونی و متابولیسم هایی که در داخل گیاهان هستند، اثر می گذارند. به گزارش سیناپرس، همچنین موادی در گیاهان وجود دارد به نام آلروکمیکال که وجود این ماده در گیاهان باعث می شود، همدیگر را درک کنند. قابل توجه است که در ایران گیاه زعفران این ماده را زیاد تولید می کند. گفتنی است، طی چند سال که زعفران در زمینی کاشته می شود، مواد آلروکمیکال از این گیاه ترشح می شود. به همین دلیل پس از چند سال اگر بخواهید در همان زمین گیاه دیگری بکارید، امکان رشد وجود نخواهد داشت. در واقع، گیاه قبلی ارتباطی را با گیاه بعدی برقرار می کند و به نوعی این پیام را می رساند که زمین قابلیت کشت ندارد. در حقیقت، گیاهان از طریق سیگنال های آلروکمیکال با یکدیگر گفت وگو می کنند.
