بزرگ‌ترین ضعف ما در نظام مالیاتی چیست؟
سیاوش غیبی‌پور-کارشناس امور مالیاتی
یکی از مهم ترین منابعی که دولت ها به اتکای آن اقدام به اداره کشور می کنند، دریافت مالیات و عوارض از شهروندان است. مالیات ها انواع و اقسام مختلفی دارند که در یک دسته بندی کلی، می توان آنها را در دو دسته مالیات های مستقیم و غیرمستقیم جای داد. وجه مشترک انواع مالیات آن است که مقدار آن صرفا به موجب قانون قابل دریافت بوده و باید در محل تعیین شده صرف آبادانی، رفاه و توسعه کشور شود.
مالیات طلا در سه دسته قابل تقسیم بندی است؛ بخش اول مشاغل طلا هستند که مانند سایر مشاغل مالیات از آنها اخذ می شود و مبنای آن اظهار مودی است. این قانون دارای کم وکاستی هایی است که در دنیا کمتر دیده می شود. نقص این روش در «اظهار» است، به علت اینکه اطلاعات آماری کاملی از فروش ثبت نمی شود.
در بخش دوم، موضوع مالیات بر ارزش افزوده است. در سال های گذشته، طلا و مصنوعات آن از کالاهای مهمی بوده که فرآیند قانون گذاری و وصول مالیات بر ارزش افزوده از آن با چالش ها و مقاومت هایی همراه بوده است. طبق قانون آزمایشی مالیات ارزش افزوده مصوب سال ۱۳۸۷ فروش طلا و مصنوعات آن مشمول ۹ درصد مالیات ارزش افزوده می شد. یعنی در هر فاکتور فروش، مالیات ارزش افزوده با نرخ استاندارد ۹ درصد به اصل طلا همراه با اجرت ساخت و سود آن تعلق می گیرد. هنگامی که کل طلا مشمول مالیات شود، از یک مقدار طلای مشخص، بارها و بارها مالیات اخذ می شود که در این صورت معادل ارزش طلای اولیه یا حتی بیش از آن، مالیات ارزش افزوده دریافت شده است. دولت پس از ۸ سال در سال ۱۳۹۵ ، با پذیرش مشکلات و نارضایتی های به وجود آمده، برای اصلاح قانون مالیات ارزش افزوده مصوب سال ۱۳۸۷ و کاهش اعتراض به نحوه مالیات ستانی از طلا، نرخ مالیات ارزش افزوده طلا و مصنوعات آن را از ۹ درصد به ۳ درصد کاهش داد و در نهایت با قانون جدید مالیات ارزش افزوده از ابتدای سال ۱۴۰۱ این مالیات بر مبنای ۹ درصد از اجرت طلا گرفته می شود. در نتیجه این قانون جدید میزان تقاضا در بازار افزایش یافت و مشتریان با رضایت بیشتری اقدام به خرید طلا می کردند.
بخش سوم مالیات بر عایدی سرمایه است. به طور کلی مالیات بر عایدی سرمایه می تواند باعث ایجاد عدالت مالیاتی در بین مردم شود. مالیات برای برقراری عدالت بیشتر در جامعه و کنترل سوداگری در بخش های مختلف سرمایه پذیر مانند مسکن اخذ می شود. در بخش مالیات بر عایدی سرمایه کاستی هایی در کشور داریم، در حالی که در دنیا آورده این بخش چشمگیر است. در کشور ما شخص به جای آنکه سرمایه خود را در تولید به کار گیرد، حجمی از طلا یا سکه خریداری می کند. این فعالیت ها به دلیل آنکه در قالب شخص حقیقی انجام می شود و در برخی موارد ثبت نمی شود، مالیاتی از آنها گرفته نمی شود. این یک فعالیت سوداگری است که در بسیاری از کشورهای دنیا انجام می شود، اما به دلیل اینکه فرد سرمایه ای را حصر کرده، ما به التفاوت رقم فروش و خرید که تورم را نیز از آن می کنند به عنوان عایدی سرمایه اخذ می شود. این موضوع هنوز در کشور ما حل نشده است. اگر فرد سکه را از شخص یا طلافروشی بخرد که ثبت نشود، مالیاتی نیز از آن گرفته نمی شود. این موضوعات کم وکاستی هایی است که در مالیات طلا وجود دارد و باید اصلاح شود.
در حال حاضر بزرگ ترین ضعف ما در نظام مالیاتی نبود بانک اطلاعاتی است. همچنین آمارها به صورت پراکنده و متفرق در سازمان ها و ارگان های مختلف موجود است و تا زمانی که این اطلاعات تجمیع نشود، خروجی مطلوب برای محاسبات مالیاتی فراهم نخواهد شد. بیشتر فاکتورهایی که توسط طلافروش ها ارائه می شود، دستی و غیر قابل رصد است. اگر فاکتورها هوشمند شود و قابل رصد باشد، مامور مالیات فرآیند رسیدگی را بهتر انجام می دهد؛ در نتیجه نخستین راهکار برای ساماندهی مالیاتی، صدور صورت حساب های الکترونیکی است که برای دو طرف خریدار و فروشنده ثبت شود.
مدتی است که مانند سایر کشورها فروش طلا به صورت قطعه ای در کشور ما مرسوم شده است. در فروش قطعه ای طلا منافع مصرف کننده تامین می شود، اما در بحث مالیات این معامله ابهاماتی وجود دارد. در کل تا زمانی که خرید و فروش طلا به هر طریقی رصد و صورت حساب الکترونیکی صادر نشود، این مشکلات نیز وجود دارد.
