مقدمه

تصور کنید انجمنی که اعضایش نه‌تنها حضور دارند، بلکه با شور و اشتیاق ایده‌هاشون را به‌اشتراک می‌گذارند، با چالش‌ها به‌خوبی مواجه می‌شوند و شبکه‌ای از روابط قوی می‌سازند. این دقیقا قدرت یک جامعه تخصصی پویاست! در ماه سوم بازاندیشی حکمرانی، با عنوان کلی « مشارکت و سرمایه اجتماعی»، هفته نهم را با تمرکز روی مشارکت فعال اعضا و ارتقای سرمایه اجتماعی شروع می‌کنیم. پس از ارزیابی هفته هشتم که نشان داد چقدر پیشرفت کردیم، حالا زمان آن است که به فکر ساختن یک اکوسیستم گسترده باشیم ـ جایی که نه‌تنها اعضای داخلی، بلکه صنعتی‌ها (که هنوز عضو رسمی نشده‌اند اما نقش کلیدی دارند) و سایر نهادهای ذی‌ربط (مثل وزارتخانه‌ها، دانشگاه‌ها، اتاق‌های بازرگانی، اصناف و اتحادیه‌ها) هم بخشی از این شبکه باشند.

این هفته، ابزارهایی عملی را مرور می‌کنیم تا انجمن‌های‌مان را پایدارتر و الهام‌بخش‌تر کنیم. آماده‌اید؟ بیایم شروع کنیم!

بخش اول: تعریف و اهمیت مفاهیم کلیدی

سرمایه اجتماعی چیست؟ این مفهوم به روابط، اعتماد و هنجارهای مشترک بین افراد اشاره دارد؛ مثل یک سرمایه نامرئی که انجمن‌ها را قوی نگه می‌دارد. بدون آن، حتی بهترین ایده‌ها هم نمی‌تونند دوام بیاورند. در دنیای امروز، انجمن‌ها بدون سرمایه اجتماعی قوی، مثل یک کشتی بدون بادبانند و نمی‌توانند جلو بروند.

مشارکت فعال هم بیشتر از حضور ساده است؛ یعنی اعضا واقعا درگیر کار شوند؛ ایده بدهند، مسئولیت بگیرند و اقدام کنند. این مشارکت، سوخت اصلی پایداری انجمن‌هاست.

اکوسیستم جامعه تخصصی: اکوسیستم فقط به اعضای داخلی محدود نمی‌شود؛ شامل لایه‌های بیرونی مثل صنعتی‌ها (که دانش عملی دارند) و همچنین نهادهای ذی‌ربط (که حمایت قانونی یا منابع می‌دهند) می‌شود. اکوسیستم‌ها می‌توانند موجب ایجاد شبکه‌ای فراگیر که پایداری را تضمین کند و فرصت‌های جدید بسازد شوند.

بخش دوم: چگونه می‌توان مشارکت فعال را ایجاد کرد؟

ایجاد مشارکت فعال نیاز به استراتژی‌های هوشمند و انجام شدنی دارد. گام‌های کلیدی ذیلا ارائه می‌شود:

ایجاد انگیزه درونی و بیرونی: بهتر است از شناخت دستاوردها (مثل جوایز ساده یا تشکر عمومی) شروع کنیم. برای مثال در جلسات، موفقیت‌های اعضا را برجسته کنیم تا احساس ارزشمندی کنند.

ساخت فضاهای امن برای بیان نظر: جلسات آنلاین (مثل زوم یا تلگرام) که می‌تواند حضوری نیز برگزار شود و همه بتوانند بدون ترس حرف بزنند. همچنین ابزارهایی مثل نظرسنجی‌های ناشناس کمک‌کننده است.

استفاده از ابزارهای دیجیتال و حضوری: از اپ‌هایی مثل دیسکورد برای رأی‌گیری یا گوگل فرم برای جمع‌آوری ایده‌ها استفاده کنیم. برای موانعی مثل خستگی، برنامه‌های کوتاه و جذاب طراحی کنیم.

شناسایی و رفع موانع: اگر عدم‌اعتماد وجود دارد، با تیم‌سازی‌های کوچک شروع کنید. مثال ساده: یک چالش گروهی که همه در آن سهیم هستند.

گام‌های مزبور را اجرا کنید و ببینید چطور انجمن شما زنده می‌شود!

بخش سوم: نقش سرمایه اجتماعی در پایداری انجمن‌ها

چگونگی تقویت پایداری: سرمایه اجتماعی مثل چسبی است که انجمن‌ها را نگه می‌دارد. این سرمایه با ساخت اعتماد، کاهش تعارضات و افزایش منافع مشترک، انجمن را از ترک اعضا نجات می‌دهد و نوآوری را افزایش می‌دهد.

چرخه مثبت: مشارکت فعال منجر به سرمایه اجتماعی بیشتر می‌شود که خودش پایداری را بالاتر می‌برد؛ یک حلقه طلایی!

شاخص‌های اندازه‌گیری: شاخص‌های موردنیاز ساده هستند؛ سطح تعامل در جلسات، تعداد ایده‌های جدید یا نظرسنجی‌های اعتماد را چک کنید.

شبکه‌سازی به‌‎عنوان جزء کلیدی: شبکه‌سازی روابط را قوی‌تر می‌کند. برای مثال رویدادهای مشترک با صنعتی‌ها (مثل ورک‌شاپ‌ها) یا گروه‌های تلگرامی برای تبادل دانش. این کار فوایدی مثل دسترسی به منابع جدید و حمایت متقابل ایجاد می‌کند.

اکوسیستم جامعه تخصصی: اکوسیستم را به‌مثابه یک جنگل تصور کنید؛ همه‌چیز با هم اتصال دارند.

هسته: اعضای داخلی انجمن، که پایه اصلی هستند.

لایه بیرونی: صنعتی‌ها (مثل شرکت‌های تولیدکننده که هنوز عضو رسمی نشده‌اند اما باید آنها را به‌حساب آورد– آنها‌ دانش عملی و فرصت‌های شغلی عرضه می‌کنند).

نهادهای ذی‌ربط دیگر: مثل وزارت صنعت، دانشگاه‌ها (برای تحقیق و آموزش)، اتاق بازرگانی (برای حمایت اقتصادی)، رسانه‌ها (برای تبلیغ) و حتی تامین‌کنندگان. این نهادها تعامل دارند و می‌توانند منابع، دانش یا حمایت قانونی بیاورند. چطور این روابط سرمایه اجتماعی را تقویت می‌کند؟ با ایجاد همکاری‌های پایدار، مثل پروژه‌های مشترک که همه در آن منافعی داشته باشند. چنین انجمنی نه تنها زنده می‌ماند، بلکه رشد می‌کند!

مثال‌ها و مطالعات موردی

بیاییم واقعی باشیم 

 مثال‌هایی از ایران:

1ـ انجمن‌های خیریه محلی: مثل گروه‌های حمایتی در نوروز، که با مشارکت فعال اعضا و شبکه‌سازی با صنعتی‌ها (شرکت‌های حامی) و نهادهای دولتی، سرمایه اجتماعی خود را افزایش دادند و پایدار ماندند.

2ـ گروه‌های محیط‌زیستی: برای مثال کمپین‌های حفاظت از جنگل‌ها، که صنعتی‌ها (شرکت‌های سبز) و دانشگاه‌ها را وارد اکوسیستم کرده و در نتیجه پروژه‌های موفقی اجرا کردند و تعارضات را کاهش دادند.

3ـ استارت‌آپ‌های فناوری: در تهران، انجمن‌هایی که با اتاق بازرگانی و وزارت علوم همکاری دارند، مشارکت فعال را افزایش می‌دهند و سرمایه اجتماعی خود را به یک اکوسیستم کامل تبدیل کرده‌اند.

تمرین عملی

 حالا نوبت عمل شماست! چالش ۷روزه؛ هر روز یک اقدام کوچک برای افزایش مشارکت و ساخت اکوسیستم انجام دهید:

روز اول: یک ایده برای مشارکت فعال در انجمن خود بنویسید.

روزدوم: با یک عضو داخلی ارتباط بگیرید و نظرش را بپرسید.

روز سوم: یک فعال صنعتی (که هنوز عضو نشده) را شناسایی کنید و فکر کنید چطور دعوتش کنید.

روز چهارم: با یک نهاد ذی‌ربط (مثل دانشگاه محلی) تماس بگیرید یا تحقیق کنید.

روز پنجم: نتیجه اقدامات را در خبرنامه خود ثبت کنید.

روز ششم: یک رویداد شبکه‌سازی کوچک پیشنهاد دهید.

روز هفتم: بازخورد بگیرید و تحلیل کنید.

برای مواجهه موثر، چارچوب ساده‌ای برای ثبت در نظر بگیرید؛ برای مثال با یک چک‌لیست روزانه شامل ستون‌های «اقدام»،«نتیجه» و «درس‌آموخته» چالش مزبور را انجام دهید و ببینید چقدر پرانرژی خواهید شد.

نتیجه‌گیری و پیام انگیزشی

به‌طورفشرده، مشارکت فعال و سرمایه اجتماعی، پایه‌های حکمرانی پایدار هستند و با ساخت اکوسیستم گسترده (شامل فعالان صنعتی‌ عضو و غیرعضو و نهادهای ذی‌ربط)، می‌توانیم انجمن‌های خود را به جوامع تخصصی قدرتمند تبدیل کنیم. یادمان باشد، با اقدام نیکویی که امروز انجام می‌دهیم، فردایی روشن‌تر می‌سازیم. ما قدرت تغییر را داریم، باید از همین حالا شروع کنیم! اگر خواستید بگویید تجربه شما از ساخت اکوسیستم چیست؟ در گروه یا کامنت‌ها به اشتراک بذارید. منتظر پیشرفت‌های شما هستیم.

m.baharloo.m@gmail.com