مدیریت منابع یا بهتر بگوییم سبد انرژی در ایران یکی از راهبردهای اساسی و پایه‌ای کشور برای دستیابی به نظام اقتصادی پایدار و مستمر در تمام عرصه‌های اجتماعی و اقتصادی است. امروزه نفت و گاز به‌عنوان مهم‌ترین منابع تامین انرژی بشر تلقی می‌شوند. کشور ایران نیز به‌عنوان یکی از کشورهای دارنده ذخایر غنی نفت و گاز شناخته شده است. این انرژی‌ها در بخش‌های مختلفی نظیر خانگی، صنعتی، حمل‌ونقل و نظایر آن مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرند. تامین امنیت عرضه پایدار انرژی در کشور ایران به‌دلیل گره خوردن مشکلات متعدد طی سال‌های متمادی به امری پیچیده تبدیل شده است. از این‌رو برای سنجش عمق مسائل و طراحی راهکارهای لازم مناسب، ضرورت دارد پیش‌بینی تولید، تبدیل و مصرف انرژی در قالب طرح جامع مدیریت منابع انرژی در ایران کاملا مشخص و موردتوجه جدی قرار گیرد. در این ارتباط ضرورت دارد که اهداف و رویکردهای این مهم در قالب فرآیندی استوار به‌عنوان یکی از ارکان توسعه و پیشرفت موردمطالعه قرار گیرد و در مقام یک عامل اثرگذار در بیشتر فعالیت‌های تولیدی و خدماتی از جایگاه ویژه‌ای برخوردار باشد. به‌طورمعمول حامل‌های انرژی به‌عنوان سوخت یا ماده اولیه در بخش‌های مختلف مصرفی از جمله صنعت، حمل‌ونقل، مصارف خانگی و نظایر آن به‌کار رفته و سهم قابل‌توجهی از مدیریت اقتصادی برنامه‌ها و طرح‌ها را به‌خود اختصاص داده‌اند. از این‌رو تامین امنیت عرضه پایدار انرژی در کشور ایران به‌عنوان سومین کشور دارنده منابع و ذخایر نفت و گاز و به‌طورکلی انرژی بوده و بسیار حائزاهمیت است. در این رابطه و برای مدیریت تامین منابع و امنیت عرضه انرژی کشور، می‌بایست تقاضای هر یک از این بخش‌ها به‌صورت‌کامل و به‌ویژه در اوج بار بررسی و به‌نحوی شایسته تامین شود. از این‌رو لازم است به پیش‌بینی‌های تخصصی برای تقاضای بخش‌های مصرف‌کننده انرژی حداقل طی 5 سال آینده پرداخته شود و مورد بررسی و مداقه کامل قرار گیرد. در این رابطه به 4 بخش اصلی تقاضای انرژی در کشور می‌‎پردازیم و آثار و تبعات آنها را در فرآیند تولید و مصرف انرژی موردتوجه قرار خواهیم داد.

۱- در بخش خانگی به‌عنوان یکی از پرمصرف‌ترین بخش‌های تقاضای انرژی و نقش‌ آن در مدیریت منابع انرژی در ایران باید گفت؛ انرژی سطوح مختلف بخش خانگی، عمدتا نقش تامین دمای آسایش و ایجاد رفاه برای خانوارها را در کشور برعهده دارد. از عوامل تغییرات مصرف انرژی باید به رشد سالانه یک درصدی جمعیت و رشد سالانه 3 درصدی تعداد خانوارهای مستقل و نیز 2برابر شدن میانگین وزنه آنها اشاره کرد. بنا به عوامل ذکرشده در این بخش‌ها می‌توان گفت که بخش خانگی با مصرف سالانه و رشد ۵ درصدی (حداقل) مواجه خواهد شد و این مهم یکی از تاثیرگذارترین عوامل تعیین‌کننده برای ساختار مدیریت تامین منابع انرژی در ایران است. با نگاهی تطبیقی در کشورهای جهان به‌ویژه اتحادیه اروپا می‌توان با ضرس‌قاطع گفت؛ مصرف انرژی خانگی در سبد مصرف اتحادیه معادل 2.5 برابر و در مقیاس جهانی معادل ۳.۵ برابر است. در این صورت یکی از عامل‌های اصلی در مدیریت منابع انرژی در ایران، تعیین‌تکلیف نهایی بخش خانگی است که برابر آخرین آمارها بیش از نیمی از تولید و عرضه منابع انرژی را در خود می‌بلعد.

۲- در بخش صنعت نیز به‌عنوان یکی از بخش‌های مهم مصرف‌کننده انرژی در کشور می‌توان گفت؛ در این بخش شامل صنایع سبک و سنگین، کشاورزی و خدمات و نیز صنایع نوین و الکترونیک و در نهایت خدمات صنعتی یکی از بخش‌های حائزاهمیت در روند توسعه و پیشرفت اقتصادی و اجتماعی در کشور بوده و به‌بیان دیگر یکی از عوامل اصلی تولید در رشد اقتصادی است. سهم این بخش در سبد مدیریت منابع انرژی در پاره‌ای از موارد بین ۳۰ تا ۳۵ درصد را در بر می‌گیرد که باتوجه به اسناد بالادستی کشور در قالب مدل‌های صنایع پیشرفته و نیز کاهش تولید و مصرف انرژی، موردتوجه بیشتری از سوی مقامات و تصمیم‌گیرندگان کشورقرار دارد. توجه داشته باشیم که برپایه سیاست‌های متخذه از سوی دولتمردان ودر مقاطع زمانی محدودیت‌های منابع انرژی، مدیریت این بخش مهم به‌سوی مدیریت محدود مصرف حرکت کرده و عمدتا در فصول مختلف سال موجب تعطیلی یا کاهش روزهای کاری در این فرآیند می‌شود.

۳- در بخش حمل‌ونقل که عمدتا از بنزین و گازوئیل به‌عنوان سوخت اصلی آن استفاده می‌شود؛ باید گفت که این بخش دارای 2 وجه رفاهی و اقتصادی است. حدود نیمی از مصرف بنزین برای مصارف رفاهی و نیمی دیگر برای مصارف خدمات به‌کار برده می‌شود. از طرفی تقریبا تمام مصرف گازوئیل کشور نیز در بخش تولید و خدمات مصرف می‌شود. از عوامل موثر اصلی در مصرف انرژی این بخش می‌توان به رشد سالانه ۳ درصدی رشد اقتصادی، تولید خودروهای بدون افزایش راندمان، رشد سالانه حداقل یک درصدی جمعیت و نیز رشد سالانه ۳ درصدی تعداد خانوار مستقل  اشاره کرد. از این‌رو بنا به عوامل ذکرشده، این بخش با مصرف سالانه همراه با رشد متوسط حداقل ۳ تا ۳.۵ درصدی مواجه خواهد شد. در یک نگاه تطبیقی و برای حصول اطمینان از آنچه بر مدیریت غیرمتعارف منابع انرژی در ایران می‌گذرد نیز، می‌توان گفت میزان مصرف بنزین و گازوئیل خودروهای ایران که در محدوده ۲۰ تا ۲۲ میلیون دستگاه خودرو فعال پیش‌بینی می‌شود، با خودروهای کشورهای اروپایی نظیر آلمان که بیش از ۸۵ میلیون دستگاه خودرو دارد، برابری می‌کند. میزان مصرف بنزین خودروها برای هر 100کیلومتر مسافت معادل ۸.۵ تا ۹ لیتر گزارش شده، در حالی که این میزان در اروپا حدود ۴.۵ و در امریکا به‌عنوان بزرگ‌ترین کشور دارنده خودرو در جهان نزدیک به ۵.۵ لیتر در 100 کیلومتر است. با این وضعیت تبیین سیاست‌های تولید و مصرف انرژی به‌عنوان یکی از راهبردی‌ترین سیاست‌های اجرایی و عملیاتی در فرآیند نظام اقتصادی مطلوب در کشور خواهد بود.

۴- در بخش‌های فعال اقتصادی کشور صنعت پتروشیمی نیز دارای تعداد مشخص و معدودی طرح در سطح نگهداشت و نیز توسعه است. از این‌رو می‌توان گفت پس از تکمیل جهش سوم توسعه صنعت پتروشیمی طی ۵ سال آینده، مجموع انرژی مصرفی این صنعت به‌عنوان سوخت و خوراک از ۹۹۲ هزار بشکه معادل نفت خام در روز به عددی نزدیک به ۱.۵ تا ۲ میلیون بشکه برسد. از این میزان، حدود ۴۶درصد  گاز طبیعی خواهد بود (معادل ۱۵۵میلیون مترمکعب در روز گاز طبیعی) و مابقی از طریق میعانات گازی، مایعات گازی و نیز پالایشگاه‌های نفت خام، تامین خواهد شد. این در شرایطی است که گام توسعه‌ای پتروشیمی در همین سطح باقی بماند و در صورت اجرای طرح‌های توسعه‌ای دستیابی به تولید بیش از ۱۰۰میلیون تن محصولات پتروشیمی، این فرآیند دستخوش تغییرات گسترده‌ای بوده و نظام برنامه‌ریزی کشور می‌باید در مدیریت منابع انرژی خود تجدیدنظر جدی یا اقدامات اساسی را به‌کار ببندد. در این حالت و باتوجه به فرضیات و محاسبات ذکرشده، در مجموع برای تامین انرژی کشور در ۵ سال آینده به‌میزان حداقل هزار و 735میلیون بشکه معادل نفت خام از انواع حامل‌های انرژی نیاز است. در حقیقت و در این راستا، باید بخش تولید و تبدیل انرژی توسعه یابد تا تقاضای جدید را تامین کند.

ادامه دارد...