معادن؛ سرگردان در بن‌بست نقدینگی
زمانی که یک حوزه اقتصادی مانند معدن، درگیر بحران و چالشی به نام تامین مالی می‌شود، این امکان وجود خواهد داشت تا در نهایت به بن‌بست بزرگی به نام بن‌بست نقدینگی برسد. رسیدن به این بن‌بست، یک شبه اتفاق نمی‌افتد و این امر، حاصل چندین سال بی‌توجهی است. با این حال، کارشناسان حوزه معدن و اقتصاد، نسبت به خروج از این بن‌بست، راهکارهایی را ارائه داده‌اند که یکی از آنها، سرمایه‌گذاری است. اما این سرمایه‌گذاری به‌علت وجود تحریم و تورم در کشور، انجام نمی‌شود.
راه خروج از بن‌بست نقدینگی
زمانی که اسم بن‌بست را می‌شنویم، ناخودآگاه به یاد کوچه‌ای می‌افتیم که راه خروج ندارد و مجبور هستیم تا مسیر خود را عوض کنیم و از خیابان دیگری به مسیر خود ادامه دهیم. حال این بن‌بست، در مسیر معادن قرار گرفته است و بسیاری از عوامل، معدن را به این مسیر سوق داده‌اند. زمانی که صحبت از رشد۱۳ درصدی حوزه معدن به‌میان می‌آید، وجود در بن‌بست نقدینگی، کار را برای دستیابی به این وعده دشوار می‌کند. اما با این وجود، کارشناسان این حوزه، علت‌های اصلی حضور معدن در بن‌بست نقدینگی را بررسی کرده و به راهکارهایی رسیده‌اند. صحبت تمام کارشناسان مبنی بر این است که معدن، بیش از گذشته، به تامین نقدینگی نیاز دارد و گره این مشکل، با دستان بخش خصوصی باز می‌شود.
لازم به ذکر است که مشکلات بسیاری پیش‌روی سرمایه‌گذار بخش خصوصی وجود دارد که یکی از آنها، فراهم نبودن زیرساخت‌های سرمایه‌گذاری است. نیاز است تا دولت، نسبت به فراهم کردن این زیرساخت‌ها، اقدامات لازم را انجام دهد تا خروج معادن از بن‌بست نقدینگی به‌راحتی انجام گیرد. البته که بخش خصوصی، حمایت‌های دولت را نیاز دارد و دولت می‌تواند با برطرف کردن موانع پیش‌روی سرمایه‌گذار، امر خروج معادن از بن‌بست نقدینگی را آسان کند.
معدنکاران در بن‌بست نقدینگی
سعید صمدی، دبیر انجمن زغال‌سنگ ایران در ارتباط با بن‌بست نقدینگی در فعالیت‌های معدنکاری به صمت گفت: ما در فعالیت‌های معدنکاری به بن‌بست نقدینگی رسیده‌ایم و در واقع، معادن بدون تامین سرمایه، نمی‌توانند از بن‌بست نقدینگی خارج شوند. بحران نقدینگی ناشی از رکود و بلاتکلیفی اقتصادی پس از جنگ، معادن را به مرز بحران کشانده و تنها راهکار، بازگرداندن سریع کشور به جریان طبیعی اقتصادی است. تا زمانی که کشور به جریان طبیعی اقتصاد باز نگردد، نمی‌توان انتظار داشت که معدنکاران از بن‌بست نقدینگی خارج شوند.
صمدی ادامه داد: اگرچه صنایع‌معدنی در جریان جنگ ۱۲روزه به‌طورمستقیم آسیب ندیدند و در همان دوره نیز، مشغول فعالیت بودند، اما عوارض جنگ پس از پایان آن و با نفوذ به اقتصاد کل کشور، به‌تدریج بر این حوزه سنگینی کرد. افزایش نرخ تورم، رکود سراسری و بحران نقدینگی، فشارهای سنگینی بر معادن وارد کرده و شرایط را برای فعالان این حوزه دشوار ساخته است. این عوامل توانست، بن‌بست نقدینگی را برای معادن پدید آورد که در حال حاضر، اگر فکری برای آن نشده و تصمیم‌های درستی برای آن گرفته نشود، خروج از بن‌بست نقدینگی امکان‌پذیر نخواهد بود.
وی گفت: لازم به ذکر است که یکی از دلایل تشکیل شدن بن‌بست نقدینگی برای معادن، کمرنگ شدن حضور بخش خصوصی و کاهش سرمایه‌گذاری است که این امر سبب شد تا به‌مرور زمان، معادن به‌سمت بن‌بست هدایت شوند. زمانی که معادن وارد این‌بست شوند، خروج از این بحران را فقط سرمایه‌گذاری می‌تواند آسان کند. نیاز است تا با فراهم کردن بستر مناسب، امکان سرمایه‌گذاری در معادن ایجاد شود تا خروج از این بن‌بست نیز امکان‌پذیر شود.
اقتصاد از جریان اصلی خود خارج شده است
وی افزود: در حال حاضر، اقتصاد به‌علت قرار گرفتن در بن‌بست، از جریان اصلی خود خارج شده و تقریبا می‌توان اشاره کرد که اقتصاد کشور، به تعطیلی کشیده شده است. شاخص مدیران خرید هم که هر ماه منتشر می‌شود، وضعیت بحرانی فعلی را تایید می‌کند. بن‌بست نقدینگی و اقتصادی، معادن را با چالش اساسی مواجه کرده است. نیاز است تا دولت وقت، در سریع‌ترین زمان، به وضعیت بلاتکلیفی اقتصاد پایان دهد تا معادن از بن‌بست نقدینگی خارج شوند. البته، لازم به ذکر است که برنامه‌های دولت نه‌تنها برای معادن، بلکه باید برای خروج کشور از بن‌بست اقتصاد، تهیه شود. باوجود بن‌بست نقدینگی، نه می‌توان تولید را جلو برد و نه آنکه می‌توان برای ادامه مسیر، برنامه‌ریزی کرد.
دبیر انجمن زغال‌سنگ ایران در ادامه خاطرنشان کرد: تاب‌آوری اقتصاد کشور در برابر بحران‌های پی‌درپی، محدود است و چنانچه اقدامات فوری برای احیای جریان اقتصادی انجام نشود، تبعات آن دامنگیر تمام بخش‌های مولد کشور خواهد شد، از جمله معادن که در حال حاضر نیز با چالش تامین دستمزد کارگران و نقدینگی مواجهند. همان‌طور که گفته شد، یکی از راه‌های خروج معادن از بن‌بست نقدینگی، ورود بخش خصوصی و تامین مالی است که البته در این میان، نباید از نقش دولت غافل شد. با این حساب، می‌توان نتیجه گرفت که تامین مالی، می‌تواند یک راهکار موثر برای خروج از بن‌بست اقتصادی و نقدینگی معادن باشد.
تحریم و تورم، سد راه تامین نقدینگی
یکی از مهم‌ترین موضوعاتی که سبب شده است تا معادن کشور، وارد بن‌بست شده و در راستای تامین مالی خود، درگیر مشکلات شوند، تحریم و تورم است که این عوامل، سبب کاهش سرمایه‌گذاری در معادن و ایجاد بن‌بست شده است. در این راستا، گفت‌وگویی را با یک کارشناس حوزه اکتشافات معدنی نیز داشته‌ایم.
سهراب حسینی، کارشناس معدن و اکتشافات معدنی در ارتباط با چرایی گرفتاری معادن در بن‌بست نقدینگی و راهکارهای خروج از آن به صمت گفت: آنچه به‌طورقطع نمی‌توان نادیده گرفت، وجود تورم در کشور بوده و تاثیر آن بر تمام لحظات زندگی محسوس است. زمانی که تورم وارد یک کشور می‌شود، اقتصاد را به مرحله نابودی می‌کشاند و باید با روش‌های مختلف با آن مقابله کرد. در واقع، زمانی که تورم وارد یک کشور می‌شود، تمام فعالیت‌های اقتصادی را مختل می‌کند و اگر هرچه زودتر برای رفع آن تدبیری اندیشیده نشود، اقتصاد فلج خواهد شد و وارد یک بن‌بست می‌شود.
حسینی ادامه داد: برای معادن نیز، شاهد وضعیتی هستیم که شاید بتوان چنین وضعی را بن‌بست اقتصادی به‌واسطه وجود تحریم، تورم و کاهش سرمایه‌گذاری دانست. زمانی که تحریم در یک کشور وجود داشته باشد و تورم نیز همراه آن باشد، بن‌بست اقتصادی شکل گرفته و خروج از آن به‌راحتی امکان‌پذیر نخواهد بود. معادن کشور، بیش از هر چیز، به نقدینگی و سرمایه نیاز دارند و باید گفت که این سرمایه و نقدینگی در بن‌بست قرار دارد.
وی گفت: طی سال‌های اخیر، معدنداران نسبت به موضوع‌های مختلفی همچون میزان حقوق دولتی، معترض بودند، چراکه معتقد هستند میزان حقوق دولتی باید در چارچوب قانون و با اصول کارشناسی تعیین شود و تورم موجود نیز بر این قضیه تاثیرگذار بوده و نیاز به بازنگری اساسی دارد. قیمت‌گذاری دستوری به‌جای تعیین نرخ براساس عرضه و تقاضا، یکی دیگر از مواردی است که موجب افزایش نرخ تولید در بخش معدن شده است که هیچ تناسبی با نرخ تمام‌شده ماده معدنی در معادن ندارد که در این صورت آسیب جدی به معادن کوچک و متوسط‌مقیاس وارد می‌شود.
وی افزود: در نتیجه برای حل مشکلات نامبرده، باید راهکارهایی را که درصد موفقیت آنها بالاست، روی میز گذاشت و با بهره‌گیری از دانش کارشناسان متخصص در راستای مهار تورم و افزایش تولید در حوزه معدن گام برداشت تا شاهد ایجاد بن‌بست اقتصادی در معادن و به‌طورکل در اقتصاد کشور نباشیم. موضوع راهکار مهار تورم، اصول علمی دارد که باید دید دولت تا چه میزان به این اصول علمی پایبند و وفادار است و در ابتدای کار باید مشخص شود که نحوه مهار تورم به چه شکل و چگونه و در چه حوزه‌هایی انجام خواهد شد. دولت با بهره از دانایی و توانایی اقتصاددانان، فعالان و صاحب‌نظران این حوزه، باید سیاست‌هایی که در مهار تورم در دنیا موثر و موفق بوده، به‌عنوان راهکارهای اساسی بپذیرد و برای اینکه این سیاست‌ها محقق شود، برنامه خود را در این راستا تنظیم کند.
راه خروج از بن‌بست چیست؟
این کارشناس اکتشافات معدنی در ادامه این گفت‌وگو خاطرنشان کرد: نکته‌ای مهم که در بحث معدن وجود دارد، این است که محصولات بخش معدن، لزوما کالاهای نهایی نیستند. محصولاتی مانند کانی سنگ‌ها، فولاد و مس را که در اختیار مصرف‌کننده قرار می‌گیرند، می‌توان کالایی نهایی دانست که به‌علت تورم، تقاضای این محصولات کاهش پیدا کرده است. بنابراین نمی‌توان بخش معدن را با مفهوم تورم ترسیم کرد. برای ترسیم تورم در بخش معدن، نیاز است تا ریشه‌های تورم شناسایی و بررسی شوند. تورم یک بیماری است که اگر اقتصاد درگیر آن شود، کارآیی بازار از بین خواهد رفت و موجب افزایش بیکاری خواهد شد. تورم یک پدیده ناخوشایندی است که اثرات و عواقب سیاسی، اجتماعی و فرهنگی بسیاری را به‌دنبال خواهد داشت و می‌تواند سبب ایجاد بن‌بست اقتصادی و تامین نقدینگی شود.
وی در پاسخ به این سوال که آیا راهکاری برای خروج از بن‌بست نقدینگی معادن وجود دارد یا خیر، اظهار کرد: البته که راهکارهایی در این زمینه وجود دارد. می‌توان به مقوله ورود سرمایه‌گذار خارجی و حمایت بیشتر مسئولان برای رفع نیازهای آنها اشاره کرد. تناقض قوانین در حوزه سرمایه‌گذاری از جمله مشکلات اساسی در بخش معدن است که برای آغاز فعالیت خود، نیازمند دریافت مجوز از چندین دستگاه اجرایی است. اما قوانین در برخی دستگاه‌ها با هم همخوانی ندارند. بنابراین مسئولان باید نسبت به تسهیل فرآیند صدور مجوزها و رفع تعارضات اقدام کنند تا دریافت مجوزهای لازم، زمان کمتری را از سرمایه‌گذار بگیرد. با این اقدام، سرمایه‌گذار می‌تواند بخشی از نقدینگی خود را در معادن سرمایه‌گذاری کند تا این عمل به خروج از بن‌بست نقدینگی ختم شود. لازم به ذکر است که در مجموع سرمایه‌گذاری در بخش معدن بسیار دیربازده بوده؛ بنابراین سرمایه‌گذاران علاقه چندانی به سرمایه‌گذاری در این بخش ندارند، اما در صورت تسهیل قوانین، می‌توان مشکلات را برطرف کرد و بیشترین بهره‌وری را از این بخش به‌دست آورد.
سخن پایانی
بن‌بست اقتصادی، زمانی پدید می‌آید که اقتصاد یک کشور، نتواند با بحران‌های پدیدآمده مقابله کند. آن‌طور که کارشناسان مطرح کرده‌اند، معادن کشور، در بن‌بست نقدینگی قرار دارند و نمی‌توانند سرمایه موردنیاز خود را تامین کنند. با این حال، راهکارهایی هم برای خروج از بن‌بست نقدینگی معادن پیشنهاد شده است که این هدف با همکاری دولت محقق خواهد شد که در این گزارش به آن اشاره کرده‌ایم.
