فرسودگی «جان» می‌گیرد
بشر با دست خود تیشه به ریشه محیط‌زیست زده و ممکن است در آینده‌ای نزدیک یا دور، زمین به سیاره‌ای بدون‌سکونت و حیات تبدیل شود؛ سرنوشتی که به‌گفته دانشمندان برای سیاره ونوس رخ داد. دانشمندان معتقدند سیاره ونوس روزگاری بسیار شبیه به زمین بوده و اقیانوس‌هایی مملو از آب داشته که بر اثر یک فاجعه طبیعی ناپدید شده‌اند.
گرم شدن هوای ونوس در زمان‌های دور سبب شد از دنیایی بسیار شبیه به زمین به سیاره‌ای غیرقابل سکونت تبدیل شود.
هوای زمین در حال گرم شدن است. بخشی از این گرما مربوط به خودروها و آلایندگی آنهاست. کشورهای جهان سوم در این میان با چالش‌های بسیاری روبه‌رو هستند. به‌عنوان مثال، ایران سال‌هاست با پدیده هوای آلوده و خودروهای فرسوده دست‌به‌گریبان است. مثلا در ۳ ماه گذشته، تهران فقط تعداد محدودی هوای پاک را تجربه کرد. با آمدن ریزگردها، هوای خطرناک هم رقم خورد و شاخص‌های آلودگی هوا در برخی نقاط کشور به ۵۰۰ رسید.
آلودگی هوا منجر به تشدید بیمارهای ریوی و قلبی و در نتیجه افرایش آمار مراجعان به اورژانس‌ها شده است.
زخم‌کاری فرسوده‌ها
تجربه نشان می‌دهد برخی از مدیران زمانی که مسئولیتی را برعهده می‌گیرند نسبت به کارهای انجام‌نشده در گذشته انتقاد می‌کنند اما در ادامه هم موردنقد مدیر بعدی قرار می‌گیرند. به این ترتیب، چالش‌ها از مدیری به مدیر دیگر به ارث می‌رسند، بدون اینکه چالشی واقعا رفع شود؛ بنابراین در کشور معضل و بحران آلودگی هوا از مدیری به مدیر بعدی دست‌به‌دست می‌چرخد و هر سال پرونده آن قطورتر از گذشته می‌شود و در این میان، دریغ از اجرای یک راهکار اساسی.
اکسیژن سوزی
آمار ۲۰۲ هزار و ۵۰۰ خودرو فرسوده در سال ۹۶ و بیش از ۱۰ میلیون موتورسیکلت فرسوده در سال ۹۸، این روزها خیلی بیشتر شده است. پرسش تکراری چند سال اخیر می‌گوید برنامه نوسازی خودروهای فرسوده بالاخره به کجا رسید؟
محمود مشهدی‌شریف، رئیس هیات‌مدیره انجمن صنفی مراکز اسقاط خودروهای فرسوده به صمت گفت: سال گذشته تا حدود نیمه بهمن فقط ۳۳ هزار خودرو اسقاط شد. با توجه به حجم خودروهای فرسوده در حال تردد، این ارقام نمی‌تواند در برابر قانون هوای پاک پاسخگو باشند. در حال‌حاضر حدود ۲ میلیون و ۲۰۰ تا ۳۰۰ هزار خودرو فرسوده در کشور وجود دارد که در خوشبینانه‌ترین حالت، اگر سالانه ۴۰ هزار خودرو اسقاط شود (البته برآورد این است که نمی‌شود.) ۶۰ سال زمان نیاز است تا خودروهای فرسوده از سطح کشور جمع‌آوری شوند؛ این در حالی است که ظرفیت اسقاط سالانه ۷۰۰ هزار خودرو بوده اما به‌دلیل گرانی خودرو کسی اشتیاق به نوسازی وسیله نقلیه خود ندارد. همچنین خودروهای فرسوده بنزینی نسبت به خودروهای نو حدود ۲ برابر مصرف سوخت دارند. به‌طور میانگین هر خودرو در پیمایش ۱۰۰ کیلومتر ۴.۲ لیتر بنزین مصرف می‌کند و این رقم برای فرسوده‌ها ۸.۴ لیتر است. همین آمار در کامیون‌های فرسوده گازوئیل‌سوز در پیمایش ۱۰۰ کیلومتر ۶۵ تا ۸۰ لیتر است، در حالی‌که این رقم در کامیون‌های نو بدون‌‌بار در هر ۱۰۰ کیلومتر ۱۸ لیتر و بابار حدود ۲۸ لیتر است. به‌طور میانگین، مصرف گازوئیل در کامیون‌ها ۲۳ لیتر در هر ۱۰۰ کیلومتر پیمایش می‌شود. تفاوت ۲۳ تا ۸۰ لیتر چقدر است؟ از سوی دیگر، براساس آمار پلیس راهنمایی و رانندگی حدود ۱۱ میلیون موتورسیکلت فرسوده در کشور تردد دارد. به‌طور میانگین، میزان سوخت این وسیله نقلیه ۳ لیتر در هر ۱۰۰ کیلومتر پیمایش است. این عدد برای موتورسیکلت‌های فرسوده به ۵ لیتر در هر پیمایش می‌رسد.
نوسازی پلکانی
احمد کریمی، دبیر انجمن کامیونداران درباره واردات کامیون‌های دست‌دوم برای نوسازی ناوگان فرسوده حمل‌ونقل به صمت گفت: براساس طرح مجلس برای واردات این کامیون‌ها این الزام زیر ۳ سال ساخت به ۵ سال ساخت تغییر کرده و به این ترتیب، واردکنندگان کامیون‌های کارکرده اجازه دارند خودروهایی با عمر ۵ سال ساخت هم وارد کنند. اما نکته مهم این است که سال‌ها موضوع نوسازی مطرح است اما به اجرای کامل نرسیده؛ بنابراین دولت نباید سنگ بزرگ بردارد. دولت‌های قبل این‌گونه عمل کرده و عنوان کردند تمام خودروهای بالای ۲۵ سال، فرسوده هستند. به این ترتیب، حجم انبوهی خودرو را شامل شد که دولت‌ها نتوانستند برنامه درستی برای نوسازی آنها داشته باشند. پیشنهاد می‌شود دولت سیزدهم برای نوسازی به شکل پلکانی عمل کند. به‌عنوان مثال، نخست خودروهای بالای ۵۰ سال ساخت را در دستور کار قرار دهد که تعداد آنها کمتر است. در ادامه برای تشویق افراد به نوسازی، زمان اعلام کند و در کنار آن تسهیلات و تخفیفات مناسب لحاظ شود. این تسهیلات ویژه ضروری است، زیرا به‌دلیل مشکلاتی مانند کرونا که در چند سال اخیر گریبانگیر حمل‌ونقل شد، دارندگان خودروهای فرسوده نتوانستند پس‌اندازی داشته باشند تا از این طرح استفاده کنند. از سوی دیگر، تعداد ناوگان حمل‌ونقل فرسوده کشور بسیار زیاد است که دیوان عدالت اداری هم به‌نوعی سن فرسودگی را حذف و اعلام کرده، خودرو در صورتی که آزمون‌های معاینه فنی را بگذراند، اجازه فعالیت دارد اما همه می‌دانیم که بخشی از ناوگان فعلی در حال آسیب‌زدن به سلامت جامعه و اقتصاد به لحاظ آلایندگی و مصرف سوخت است.
تردد میلیون‌ها موتورسیکلت آلاینده
در یکی از گفت‌وگوهایی که صمت با کارشناس فعال در حوزه معاینه فنی در سال ۹۷ داشت، عنوان شده بود از حدود ۲۵۰ تا ۲۶۰ هزار خودرویی که مشمول معاینه فنی نمی‌شدند اما برای دریافت معاینه فنی برتر به مراکز معاینه فنی مراجعه کرده بودند، حدود ۱۳۰ هزار خودرو معاینه فنی برتر را دریافت کرده‌اند؛ اینکه بیش از ۴۰ درصد خودروهای نو مراجعه‌کننده رد شدند، جای بسی تامل دارد. با وجود اینکه سهم موتورسیکلت‌ها در آلودگی‌های موجود بالاست اما صاحبان موتورسیکلت الزامی برای داشتن برگ معاینه فنی ندارند. براساس قانون هوای پاک ضرورت دارد همان‌گونه که استانداردهای هشتادوپنج‌گانه برای ماشین‌ها الزامی شده شرکت‌های موتورسیکلت‌ساز نیز ملزم به رعایت استانداردها شوند؛ این در حالی است که الزام استاندارد یورو ۵ برای موتورسیکلت‌ها تعلیق و به ۱۴۰۳ محول شد. الزام نبودن معاینه فنی موتورسیکلت‌ها چقدر به اجرای قانون هوای پاک آسیب زده و هزینه‌های سربار را افزایش داده است؟
محمدجواد شریفی یکی از کارشناسان حوزه معاینه فنی درباره وضعیت استانداردی موتورسیکلت‌های تولید داخل عنوان کرد: در حال حاضر، تست معاینه فنی موتورسیکلت در کشور انجام نمی‌شود. به‌طور قطع، اگر این امر الزامی شود، بخش زیادی از موتورسیکلت‌ها از آزمون فنی رد خواهند شد. همچنین در شرکت‌های خودروساز کنترل کیفیت از سوی سازندگان الزامی است اما در واحدهای تولیدی موتورسیکلت این امر با جدیت دنبال نمی‌شود. شرکت‌های تولیدکننده، آزمونی ساده با دستگاه‌هایی ابتدایی انجام می‌دهند که نمی‌تواند خیلی قابل اعتماد باشد. در حالی‌که نیاز است هر وسیله نقلیه هر ۶ ماه یک‌بار به مراکز معاینه فنی مراجعه کند. توجیه ندارد یک وسیله نقلیه تولید شود اما پس از ۴ سال الزام شود به مراکز معاینه فنی مراجعه کند. چگونه خودروسازان هنگام خرید به مشتریان اعلام می‌کنند پس از هزار کیلومتر تردد، لازم است خودرو دوباره از سوی کارشناسان فنی این شرکت‌ها مورد آزمون قرار گیرد اما در قانون الزام معاینه فنی این الزام ۴ سال پس از ساخت لحاظ شده است.
همان‌گونه که پزشکان توصیه می‌کند هر فرد هر ۶ ماه چکاپ داشته باشد این امر برای وسایل نقلیه در حال تردد هم ضروری است. براساس آمار اعلام شده حدود ۱۲ میلیون موتورسیکلت در کشور تردد دارند که عدد بزرگی است. در قانون هوای پاک آمده موتورسیکلت‌ها باید هر سال برای تست فنی به مراکز معاینه فنی مراجعه کنند اما این قانون هرگز اجرا نشده است. از سوی دیگر، چون پذیرش‌ها آنلاین نیست، آماری از تعداد مراجعات موتورسیکلت به مراکز معاینه فنی کشور در دست نیست و همین امر حاکی از جدی نبودن موضوع برای نهاده‌های ذی‌ربط است.
برای الزام معاینه فنی موتورسیکلت‌ها باید مراکز آن همچون خودرو به سامانه سیمفا متصل باشد. امروز برای گزارش از تعداد مراجعات موتورسیکلت به مراکز معاینه فنی باید به تک‌به‌تک مراکز تماس گرفته و به این شکل آمار احصا شود. برای اجرای قانون هوای پاک و حرکت شرکت‌های موتورسیکلت به سوی رعایت الزامات فنی در موتورسیکلت، ضرورت دارد معاینه فنی آنها الزامی شود.
در این‌باره متولیان از سازمان حفاظت محیط‌زیست گرفته تا پلیس باید با جدیت اقدامات لازم را انجام دهند تا تکلیف این حجم موتورسیکلت کاربراتوری در حال تردد روشن شود. در قانون هوای پاک به صراحت ضروری بودن معاینه فنی برای خودروها اعم از ماشین و موتورسیکلت آمده که مجری آن وزارت کشور است. زیرساخت‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری مهیاست و نیروی انسانی موردنیاز وجود دارد اما متاسفانه جدیتی در انجام کار دیده نمی‌شود. تعداد موتورسیکلت‌ها در مقابل خودروها و میزان آلودگی ناشی از آنها، آمار نگران‌کننده‌ای است.
عیسی کلانتری، رئیس اسبق سازمان حفاظت محیط‌زیست در مصاحبه‌ای که با صمت داشت به آمار وسایل نقلیه فرسوده کشور اشاره کرده و در این‌باره گفته بود «۸۷ درصد مینی‌بوس‌ها، ۸۱ درصد موتورسیکلت‌ها، ۷۳ درصد اتوبوس‌های درون‌شهری، ۶۰ درصد کامیون‌ها، ۵۸ درصد تاکسی‌ها، ۴۴ درصد اتوبوس‌های برون‌شهری، ۲۷ درصد وانت‌ها و ۴ درصد سواری‌های کشور اسقاطی بوده که ۸۰ درصد خود این سواری‌ها هم غیراستاندارد هستند. با این حجم از وسایل نقلیه اسقاطی طبیعی است هوای سالم نداشته باشیم. شما در هیچ جای جهان، چنین آماری را نمی‌بینید. این آمار نشان از یک فاجعه برای هوای پاک کشور دارد. این ناوگان فرسوده اگر بهترین بنزین‌های جهان را هم مصرف کند، باز هم آلایندگی بالایی دارد.»
در بخشی دیگر از سخنان کلانتری آمده، حدود ۱۲ میلیون موتورسیکلت در کشور تردد دارند که از این تعداد، ۹ میلیون و ۵۰۰ هزار موتورسیکلت فرسوده هستند. گویا پس از این آمار، گزارش جدیدی از حجم وسایل نقلیه فرسوده به‌ویژه موتورسیکلت منتشر نشده؛ بنابراین همچنان حجم زیادی موتورسیکلت کاربراتوری بالای ۷ سال ساخت، در حال بلعیدن اکسیژن هوا هستند.
شریفی در ادامه سخنان خود گفت: در شرایط فعلی باید سازمان حفاظت محیط‌زیست اعلام کند شاخص آلایندگی هوا بسیار بالا بوده و با تایید سازمان ملی استاندارد که موارد موردنیاز استاندارد تدوین شده، موضوع در اجرا پیگیری شود. همان‌گونه که در سال‌های ۸۷ برگه معاینه فنی برای صاحبان خودرو الزامی شد همین سیاست باید برای موتورسیکلت نیز انجام شود؛ اما برنامه‌ای که پلیس در برخورد با خودروهای بدون معاینه فنی دارد، برای موتورسیکلت اجرایی نکرده است. همان‌گونه که اگر صاحبان موتورسیکلت مدارک لازم را نداشته باشند، پلیس موتورسیکلت آنها را توقیف می‌کند، باید موتورسیکلت‌های بدون معاینه فنی را نیز متوقف کند. تردد موتورسیکلت‌های دچار مشکل فنی، هم برای راکب و هم عابر پیاده، خطرآفرین است.
سخن پایانی
در حال حاضر، میلیون‌ها خودرو فرسوده اعم از ماشین‌های سبک و سنگین و موتورسیکلت در سطح شهرهای کشور تردد دارند، برنامه دولت سیزدهم برای کاهش این حجم از وسایل نقلیه آلاینده چیست؟
