موقعیت ایران در مناطق مشترک نفت و گاز(بخش پایانی)
رضا پدیدار-رئیس کمیسیون انرژی و محیط‌زیست اتاق تهران
در سال های اخیر، به دلیل وجود مشکلاتی، ایران نسبت به سایر رقبای خود در بهره برداری از میادین مشترک عقب افتاده است. در این زمینه می توان گفت عواملی مانند عدم سرمایه گذاری کافی، سرعت کند توسعه، بالا بودن هزینه های توسعه، ضعف کیفیت پروژه ها، مشکلات نگهداشت تولید و افت شدید تولید میادین مشترک، عملا توسعه میدان های مشترک در ایران را با مشکلاتی روبه رو کرده که این مشکلات منجر به عقب ماندن ایران از رقبا در بهره برداری از ذخایر مشترک شده است. در مطالعات تطبیقی انجام شده ازسوی بهروز شیرمحمدی در جامعه اندیشکده انرژی اولویت بهره برداری از میادین مشترک نفت و گاز چنین آمده که توسعه میادین مشترک ایران در سال های اخیر همواره با مشکلاتی روبه رو بوده است. براساس بررسی های صورت گرفته در این اندیشکده و باتوجه به چند شاخص کلیدی مانند اصل محدودیت سرمایه در اقتصاد، شرایط برداشت طرف مقابل، ظرفیت مهاجرت سیال در میادین مختلف و میزان حجم هر یک از میادین مشترک، اولویت های توسعه میادین مشترک پیشنهاد شده است. همچنین براساس این پژوهش باید توسعه و بهره برداری از میدان مشترک را در سه ضلع فرآیندی دنبال کرد.
۱ - اقدامات ملی: نقطه شروع فعالیت های مربوط به اقدامات ملی، پس از فراهم کردن و آماده سازی زمینه های داخلی، انجام مذاکره با کشورهای همسایه است. در این مذاکره عرف و استانداردهای بین المللی باید رعایت شود. به همین منظور تشکیل کارگروهی تخصصی پیشنهاد می شود که باید برای رسیدن به اهداف زیر برنامه ریزی کند:
الف- فراهم کردن زیرساخت های حقوقی موردنیاز: در این زمینه لازم است به وزارت نفت اختیار داده شود که در باره میادین مشترک همکاری و مشارکت کند. از آنجا که تصمیم گیری درباره میادین مشترک تنها یک تصمیم گیری فنی-مهندسی نیست، باید به ابعاد سیاسی، حقوقی و نیز بین المللی آن توجه جدی معطوف داشت.
ب- مطالعه دقیق میدان نفتی مشترک: شناخت میادین مشترک نخستین گام وزارت نفت یا هر سازمان متولی این میادین است. مطالعات فنی و مهندسی مربوط به مخزن برای مشخص کردن نیاز یا عدم نیاز به همکاری با کشورهای همسایه و سطح همکاری نیز ضروری است.
ج - تهیه برنامه اکتشاف، توسعه و بهره برداری از میدان مشترک: پس از انجام مطالعات فنی و مهندسی، باید برنامه موردنیاز مدیران مشترک برای فرآیند اکتشاف، توسعه و بهره برداری تهیه شود و به تایید مدیریت عالی اکتشاف برسد.
۲ - تعامل با کشورهای همسایه برای قراردادهای تحدید حدود: حرکت به سمت همکاری با کشورهای همسایه، پا به پای تحول صنعت نفت بین المللی، شروع شد و کشورهایی که این حرکت را آغاز کردند، در این مدت، قوانین و مقررات داخلی خود را همزمان با تغییر و بهبود قراردادهای تحدید حدود، تغییر دادند و در صورت نیاز آن را اصلاح کردند، اما در ایران، نه تنها این اتفاق نیفتاده، بلکه همکاری و هماهنگی با کشور همسایه در باره میادین مشترک، در قوانین و مقررات داخلی منعکس نشده و قراردادهای تحدید حدود نیز بدون کوچک ترین تغییری ثابت مانده است. اجرای اقدامات زیر در این وضعیت مناسب خواهد بود:
الف- مذاکره با کشور همسایه برای همکاری و مشارکت در میدان مشترک.
ب- تشویق کشورهای همسایه به همکاری و مشارکت.
ج- اقدام به اعتراض کتبی در صورت بهره برداری یکجانبه کشور همسایه از میدان مشترک. همچنین باتوجه به اینکه تعامل با کشور همسایه در صحنه بین المللی انجام می گیرد، باید عرف بین المللی را رعایت و طبق معاهدات پذیرفته شده، مانند کنوانسیون زیست محیطی، عمل کرد. در مرحله اول، در صورت همکاری نکردن کشور همسایه، از طریق مراجع قضایی منطقه ای و بین المللی اعتراض صورت پذیرد، زیرا این اعتراض ها در دعاوی حقوقی به نفع کشور اعتراض کننده است. در مرحله بعدی، از ضمانت اجرای حقوق بین الملل، برای حفظ منافع ملی استفاده شود. گرچه نمی توان با استفاده از این ضمانت ها، کشور همسایه را وادار به همکاری کرد، اما برای حفظ منافع ملی در سطح بین المللی، چاره ای جز استفاده از این ابزار وجود ندارد که با دیپلماسی سنجیده اقتصادی و سیاسی این کار می تواند انجام شود.در کلام پایانی می توان گفت به دلیل مشکلاتی مانند عدم سرمایه گذاری کافی، سرعت کند توسعه و ضعف تکنولوژیک نسبت به رقبا، ایران در استفاده از میادین مشترک نفت و گاز دچار عقب افتادگی هایی شده است. بر این اساس ضروری است با شناخت موانع، اقداماتی برای انتفاع ایران از این میادین مشترک صورت گیرد. در این صورت پس از بررسی وضعیت ایران، پیشنهاد می شود وزارت نفت، توسعه میادین مشترک با اولویت میادین گازی را از طریق شرکت های داخلی یا همکاری با شرکت های بین المللی خارجی در دستور کار قرار دهد و به سرعت آنها را به بهره برداری برساند. همچنین باید بازنگری هایی در قوانین تحدید حدود صورت گیرد و در صورت همکاری نکردن کشور همسایه، موضوع از طریق مراجع قضایی بین المللی پیگیری شود. امید است موقعیت ایران در مناطق مشترک نفت و گازی دچار تحولی بنیادین شود.
