ورود به این عرصه تجاری، کشور را در معرض چالش‌ها و پرسش‌های گوناگونی درباره کم وکیف این موضوع و عوامل موثر بر افزایش سود قرار خواهد داد. صادرات مصالح ساختمانی تنها یک تجارت همه‌جانبه و با محوریت تولیدکننده نیست، بلکه در این مسیر با صنوف دیگر نیز همکاری‌ها افزایش پیدا می‌کند. متاسفانه صادرات مصالح ساختمانی تا به امروز ضعیف عمل کرده، چراکه دستیابی به بازارهای جهانی، نیازمند راهکار و برنامه‌ریزی است. بخش مسکن یکی از موتورهای اصلی برای به حرکت درآوردن اقتصاد کشور محسوب می‌شود و در این بین، تولید مصالح ساختمانی مرغوب، نقش اساسی در پویایی صنعت ساختمان‌سازی دارد. در 2 دهه اخیر باتوجه به نیاز جمعیت رو به رشد کشور به مسکن، صنایع مرتبط با این بخش هم، به‌تدریج از حالت سنتی خارج شده و همگام با صنایع دیگر رشد کرده، اما برخی حوزه‌ها همچون سنگ کاشی و سرامیک هنوز به‌طورکامل نتوانسته است تا رضایت مشتریان داخلی و خارجی را کسب و توان رقابت در بازارهای بین‌المللی را پیدا کند. برای دستیابی به جایگاه مطلوب در صادرات مصالح ساختمانی، باید اجرای راهکارها و روش‌های نوین علمی را در دستور کار خود قرار دهیم. مصالح ساختمانی ایران در صنعت ساختمان جهان از لحاظ کیفیت زبانزد بوده، اما در زمینه صادرات آن‌طور که باید عمل نشده،بنابراین لازمه پیشرفت آن، تقویت بازاریابی بین‌المللی است. صمت در این گزارش، عملکرد و ظرفیت‌های کشور را برای صادرات مصالح ساختمانی بررسی کرده است.

ضرورت بازاریابی بین‌المللی برای توسعه صادرات

در سال ۱۴۰۰ میزان تولید سیمان در کشور به ۸۵ میلیون تن رسید. از این میزان تولید، ۶۵ میلیون تن نیاز داخلی کشور و ۲۰ میلیون تن از آن در بخش صادرات سیمان وارد شد. ایران از بابت تامین مواد اولیه صنعت ساختمان، خوشبختانه هیچ کمبود و نگرانی ندارد. همچنین کشور در اقلام مهم نظیر فولاد، سیمان و کاشی سرامیک کمابیش بیش از 2برابر نیاز داخلی تولید دارد. این ظرفیت صنعت ساختمان، فرصت‌های بسیاری را به روی بازرگانان ایرانی می‌گشاید. محصولات ایرانی با تولیدات باکیفیت می‌توانند به ارزآوری و رونق اقتصاد کشور کمک قابل‌توجهی کنند.باوجود تحریم‌ها، ایران توانسته در صادرات مصالح ساختمانی و خدمات مهندسی، به بازارهای بین‌المللی نفوذ داشته باشد. عمده‌ترین بازارهای ایران در بخش مصالح ساختمانی، بازار انواع سنگ کشور قطر، ترکیه، هند و چین هستند. ایران سالانه ۱۲ میلیون تن صادرات کلینکر دارد و عراق، بزرگ‌ترین خریدار کلینکر ایران به‌شمار می‌رود. کویت و افغانستان نیز در رتبه‌های بعدی قرار دارند. ۳۰ درصد صادرات کلینکر کشور، اکنون از طریق منطقه آزاد اروند انجام می‌شود. منطقه آزاد اروند به‌زودی تبدیل به صادرکننده اول کلینکر کشور خواهد شد.کشور ما در زمینه صادرات مصالح ساختمانی باتوجه به ظرفیت‌های موجود باید بهتر عمل کند. مصالح ساختمانی ایران در صنعت ساختمان جهان از لحاظ کیفیت موردتوجه است و همان‌طور که گفته شد، تقویت بازاریابی بین‌المللی برای پیشرفت صادرات مصالح ساختمانی ضرورت دارد. نیاز مشتری خارجی به خرید مصالح ساختمانی، استراتژی قیمت‌گذاری صحیح و روش‌های بازاریابی بین‌المللی از عواملی است که باید در همه مراحل صادرات به آن توجه شود.

فرصتی بزرگ برای توسعه صنعت ساختمان

کیاکسار محمدی، کارشناس اقتصاد مسکن درباره توان کشور برای صادرات مصالح ساختمانی به صمت توضیح داد: صادرات مصالح ساختمانی می‌تواند یک فرصت بزرگ برای توسعه این صنعت، آن هم با قابلیت تولید اضافی مصالح و منابع‌معدنی باشد. کشور ما به‌دلیل تحریم‌های بین‌المللی که بر آن تحمیل شده، با محدودیت‌ها و مشکلات زیادی در صادرات مصالح ساختمانی مواجه است. این تحریم‌ها مانع از دسترسی به بازارهای بین‌المللی و ایجاد مشتریان جدید شده است. از طرفی، در برخی موارد، کیفیت مصالح ساختمانی تولیدشده در کشور با استانداردهای بین‌المللی مطابقت ندارد که موضوع می‌تواند به عدم‌رضایت مشتریان و کاهش تقاضا برای محصولات ایرانی منجر شود. وی در ادامه افزود: باید پذیرفت در بازار جهانی مصالح ساختمانی، رقابت بسیار شدید است. کشورهای دیگر در این زمینه فعالیت می‌کنند و محصولات باکیفیت‌تر و با نرخ مناسب‌تری را نسبت به کشور ما ارائه می‌دهند. این موضوع نیز باعث محدود شدن روند صادرات مصالح ساختمانی ایران شده است. به‌طورکلی ایجاد روابط با واردکنندگان، پیمانکاران و توزیع‌کنندگان محصولات ساختمانی در بازار هدف، می‌تواند در پیدا کردن مشتریان و تسهیل فرآیند صادرات کمک کند. شرکت در نمایشگاه‌ها، کنفرانس‌ها و رویدادهای صنعتی نیز فرصت‌های شبکه‌سازی مناسبی برای کشور ایجاد می‌کند که به همه این موارد باید توجه شود.

بهبود زیرساخت‌های حمل‌ونقل اهمیت ویژه‌ای دارد

این کارشناس با بیان اینکه نقص در زیرساخت‌های حمل‌ونقل می‌تواند باعث افزایش هزینه‌ها و تاخیر در تحویل محصولات صادراتی شود، افزود: بهبود زیرساخت‌های حمل‌ونقل، از جمله بنادر و راه‌های ارتباطی، می‌تواند به رونق صادرات مصالح ساختمانی کمک کند. به‌طورقطع، تشویق تولیدکنندگان به استفاده از فناوری‌های پیشرفته مانند نرم‌افزارهای مدیریت پروژه، سیستم‌های اتوماسیون تولید و استفاده از ماشین‌آلات پیشرفته، می‌تواند به بهبود کیفیت و افزایش بهره‌وری در صنعت مصالح ساختمانی و به‌طبع، افزایش صادرات کمک کند. توسعه و استفاده از فناوری‌های نوین در تولید مصالح ساختمانی می‌تواند رقابت‌پذیری را افزایش دهد. اگرچه کشور در برخی زمینه‌ها پیشرفت‌هایی کرده، اما نیاز به برنامه‌ریزی و سرمایه‌گذاری بیشتر در زمینه نوآوری و فناوری دارد. محمدی خاطرنشان کرد: با توجه به اهمیت موضوع محیط‌زیست در دنیا، باید در نظر داشت که استفاده از مصالح ساختمانی پایدار و دوستدار محیط‌زیست، در بازار جهانی رو به رشد بوده و بسیار اهمیت دارد. توجه به استانداردهای محیط‌زیست و اخذ گواهینامه‌های مربوطه می‌تواند در جلب‌توجه مشتریان بین‌المللی کمک کند. با تمام مواردی بیان شد تا حد زیادی می‌توانیم به صادرات موفقیت‌آمیز مصالح ساختمانی برسیم و در بازار جهانی حضور قابل‌توجهی داشته باشیم. به هر حال، دولت باید متوجه این امر باشد که هر کشور و بازار ممکن است نیازها و محدودیت‌های خاص خود را داشته باشد، بنابراین تطبیق استراتژی صادراتی با هر بازار مشخص از اهمیت زیادی برخوردار است. وی در پایان گفت: برای مقابله با این ضعف‌ها و افزایش صادرات مصالح ساختمانی، می‌توان بر کیفیت محصولات تمرکز، بازارهای جدید را کشف و ارتباطات تجاری را بهبود بخشید و در توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل و فناوری سرمایه‌گذاری کرد. همچنین، تسهیلات و حمایت‌های دولتی در این امر بسیار موثر است که باید به آن توجه کنیم. سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه برای بهبود فناوری و نوآوری در صنعت مصالح ساختمانی، می‌تواند بهبود یابد و عملکرد محصولات را به ارمغان آورد و رقابت‌پذیری را افزایش دهد. این موضوع شامل بهبود فرآیندهای تولید، کاهش هزینه‌ها و افزایش بهره‌وری است.

ضعف در صادرات مصالح ساختمانی

حسین مرادی، فعال صنعت ساختمانی به صمت گفت: تا به امروز، عملکرد ما در صادرات مصالح ساختمانی ناکافی بوده و برای ورود به بازارهای جهانی، نیازمند راهبردها و برنامه‌ریزی مناسب هستیم. کشور، برای تامین مصالح ساختمانی نیازی به واردات ندارد و واردات فعلی در این حوزه بسیار محدود و اندک است، زیرا کشور ما منابع غنی از مواد کانی غیرفلزی دارد. این مواد به محصولات نهایی در کارخانه‌ها تبدیل می‌شوند، به‌شکلی که تولید سرامیک، کاشی و سیمان با موفقیت‌های چشمگیری همراه بوده و سیمان ایران دارای بسیاری از مشتریان جهانی است و به‌عنوان یک مصالح ساختمانی درجه یک شناخته می‌شود.

وی در ادامه گفت: صادرات مصالح ساختمانی بسیار ضعیف است و دلایل این موضوع را می‌توان در مسائل بین‌المللی و سیاسی جست‌وجو کرد. هزینه‌های بالای حمل‌ونقل و مشکلات در بازاریابی خارجی، از جمله عوامل دیگری هستند که برای دستیابی به جایگاه مطلوب در صادرات مصالح ساختمانی، نیاز به شناخت و استفاده از راهکارهای علمی و عملی در ورود به بازار داریم.

اعتماد مشتریان خارجی افزایش یابد

این کارشناس افزود: ارائه مصالح ساختمانی با کیفیت بالا و استانداردهای جهانی می‌تواند به افزایش اعتماد مشتریان خارجی و جذب بازارهای جدید کمک کند. برنامه‌های کنترل کیفیت دقیق و استفاده از تکنولوژی‌های پیشرفته در تولید مصالح ساختمانی می‌تواند این هدف را نهایی کند. کیفیت مصالح ساختمانی یک موضوع مهم است و برای تضمین کیفیت مصالح ساختمانی، مجموعه‌ای از استانداردها و قوانین وجود دارد.

وی بیان کرد: یکی از دلایل اصلی بهبود کیفیت ساخت‌وساز، بالا بودن کیفیت مصالح ساختمانی و بکارگیری صحیح آنها است. متاسفانه، بسیاری از مصالح ساختمانی استفاده‌شده در صنعت ساختمان، کیفیت مناسبی ندارند و استانداردهای موردنیاز را نمی‌توانند رعایت کنند. این موضوع منجر به کاهش عمر مفید ساختمان‌ها به کمتر از ۳۰ سال شده است. در حالی که در کشورهای اروپایی، از همین مصالح ساختمانی استفاده می‌شود و عمر ساختمان‌ها به ۱۵۰ سال می‌رسد. این وضعیت به‌طورمستقیم نشان‌دهنده هدررفت سرمایه‌های ملی است.یکی از علل کاهش کیفیت مصالح ساختمانی در کشور، بی‌توجهی به استانداردهای ملی است. این مسئله به‌دلیل تولید مصالح توسط نیروی غیرمتخصص و ناآگاه به استانداردها رخ می‌دهد. علاوه بر این، افزایش شدید تقاضا در یک بازه زمانی کوتاه نیز یکی از دلایل اصلی کاهش کیفیت مصالح است. پژوهش‌های انجام‌شده نشان می‌دهند که به‌دلیل کیفیت پایین بسیاری از مصالح ساختمانی استفاده‌شده در کشور و عدم‌تطابق آنها با ویژگی‌های استاندارد، هر سال خسارت‌های زیادی به منابع مالی کشور وارد می‌شود و بازارهای صادراتی از دست می‌رود.

رقابت ناسالم در بخش تولید را کمرنگ کنیم

مرادی با بیان اینکه با نظارت بیشتر و برنامه‌ریزی کامل‌تر، واسطه‌گری‌ها حذف می‌شود، به صمت گفت: همین امر می‌تواند میزان ضرر و زیان کارخانه‌های تولید مصالح ساختمانی را به‌اندازه چشمگیری کاهش دهد. از طرفی، باید رقابت ناسالم در بخش تولید را کمرنگ کنیم، چراکه کاهش بخش‌های ناسالم تولید می‌تواند در کاهش ضرر و زیان کارخانجات تاثیر بگذارد و بازار منظم‌تری را در کشور ایجاد کند. وی در پایان گفت: وابستگی کشور در حوزه صنعت به دنیا امری اجتناب‌ناپذیر است. برای دستیابی به اهداف صادراتی در حوزه مصالح ساختمانی نمی‌توان تنها به اجرای یک طرح اکتفا کرد، بلکه باید مسئولان حضور شرکت‌ها و فعالان در عرصه‌های مختلف را مدیریت کنند. برای دستیابی به اهداف صادراتی در حوزه مصالح ساختمانی نیاز به مدیریت حضور شرکت‌ها و فعالان در عرصه‌های مختلف داریم.

سخن پایانی

صادرات مصالح ساختمانی باتوجه به توان تولید و ظرفیت‌های معدنی کشور امری شدنی و کاملا دست‌یافتنی است. در بالا از مشکلات حمل‌ونقل و ترانزیت برای ارسال مصالح به کشورهای دیگر صحبت شد، اما ایران می‌تواند باتوجه به ظرفیت تولیدی خود، کشورهای اطراف را برای اهداف صادراتی اشباع کند و نیازی به بازار دوردست ندارد، چراکه کشورهای حوزه خلیج‌فارس، ترکیه، عربستان و... برای توسعه زیرساختی و افزایش ساخت‌وساز مصمم هستند و در این راه به مصالح ساختمانی متنوع و بسیار زیادی نیاز دارند،بنابراین ایران به‌راحتی می‌تواند از این بازارها استفاده کنند و ظرفیت صادراتی خود را بالا ببرد. کشور ما اگر می‌خواهد در امر صادرات مصالح ساختمانی حرفی برای گفتن داشته باشد و به بازارهای جدید دست پیدا کند، باید برنامه‌ریزی و سطح کیفی تولید محصولات خود را بالا ببرد.