در سال ۲۰۲۲ ارزش صادرات سیمان و کلینکر جهان حدود ۱۳.۵ میلیارد دلار بود که از این مقدار ۳۲.۵ درصد کلینکر، ۵.۱ درصد سیمان سفید و مابقی (۶۲.۴ درصد) انواع سیمان‌های تیپ بودند. بررسی‌ها نشان از آن دارد که تجارت جهانی سیمان پرتلند با رشد مواجه نیست، اما کماکان به عنوان اصلی‌ترین محصول این زنجیره شناخته می‌شود. بازارهای جهانی برای سیمان سفید و سایر سیمان‌ها محدود است و رشدی نیز در آن ملاحظه نمی‌شود اما درخصوص تجارت کلینکر و مصنوعات بتنی رشدهای قابل توجهی مشاهده می‌شود. در میان رقبای منطقه‌ای ایران، مهم‌ترین تمایز ترکیه در بالا بودن سهم سیمان پرتلند و سیمان سفید از سبد صادرات و فراتر رفتن محصولات این زنجیره از کشورهای همسایه بوده است.

در سال ۲۰۲۲ ارزش صادرات سیمان و کلینکر جهان حدود ۱۳.۵ میلیارد دلار بود که از این مقدار ۳۲.۵ درصد کلینکر، ۵.۱ درصد سیمان سفید و مابقی انواع سیمان‌های تیپ بودند.

ترخیص کالا از گمرک

ترخیص کالا از گمرک به عنوان یک مرحله حیاتی در فرآیند صادرات و واردات، نقشی اساسی در تسهیل تجارت بین‌المللی و کاهش زمان تأمین محصولات ایفا می‌کند.

بررسی‌ها نشان از آن دارد که تجارت جهانی سیمان پرتلند با رشد مواجه نیست، اما کماکان به عنوان اصلی‌ترین محصول این زنجیره شناخته می‌شود. بازارهای جهانی برای سیمان سفید و سایر سیمان‌ها محدود است و رشدی نیز در آن ملاحظه نمی‌شود. اما درخصوص تجارت کلینکر و مصنوعات بتنی رشدهای قابل توجهی مشاهده می‌شود.

در میان رقبای منطقه‌ای ایران، مهم‌ترین تمایز ترکیه در بالا بودن سهم سیمان پرتلند و سیمان سفید از سبد صادرات و فراتر رفتن محصولات این زنجیره از کشورهای همسایه بوده است.

به گزارش صمت، درحال‌حاضر سیمان جز محصولاتی است که علاوه‌بر پوشش کامل نیاز داخل کشور، ظرفیت صادرات به کشورهای مختلف را نیز داراست. با توجه به آخرین اطلاعات موجود از ظرفیت تولید و میزان فروش سیمان، همچنین با توجه به واقع‌بینانه نبودن توسعه ظرفیت در این صنعت و راکد بودن فعالیت‌های عمرانی در کشور، درحال‌حاضر برای حدود ۲۰ میلیون تن از ظرفیت تولید سیمان کشور (از مجموع ۸۵ میلیون تن)، بازار داخلی وجود نداشته و تنها باید صادر شوند.

ورود سیمان به بورس کالا

با توجه به ورود سیمان به بورس کالا و شفافیت کامل در فروش آن و همچنین کمتر بودن نیاز کشور نسبت به میزان تولید فعلی، می‌توان گفت بازار داخلی کشور درحال‌حاضر اشباع است و میان کارخانجات سیمانی با توجه به منطقه آنها تقسیم شده است. به همین دلیل در حوزه سیمان باید تمرکز بیشتری بر حوزه صادرات سیمان و محصولات جانبی آن انجام شود و به‌خوبی آن را توصیف کرد تا فرصتها و تهدیدهای آن مشخص شده و استراتژی مناسبی در سطح حاکمیتی برای صادرات آن اتخاذ شود.

در سال ۲۰۲۲ میلادی، ارزش صادرات سیمان و کلینکر جهان حدود ۱۳.۵ میلیارد دلار بوده که از این مقدار ۳۲.۵ درصد کلینکر، ۵.۱ درصد سفید و مابقی انواع سیمان‌های تیپ بودند.

ترکیه، پیشتاز صادرات جهانی؛ امریکا بزرگ‌ترین بازار

در میان کشورهای جهان، ترکیه با حدود ۱.۶ میلیارد دلار و ویتنام با ۱.۲ میلیارد دلار صادرات سیمان، اصلی‌ترین بازیگران این حوزه در جهان هستند. به طور کلی در سال‌های گذشته بازیگران اصلی صادرات سیمان جهانی، دائم با افزایش درآمد از این محل مواجه شده‌اند. ارزآوری صادرات سیمان برای ایران در سال‌های گذشته حدود ۲۴۷ میلیون دلار بوده که نشان از عدم توسعه آن در سال‌های گذشته است.

در طرف دیگر، امریکا و بنگلادش هرکدام با ۲۶۹۰ و ۷۳۰ میلیون دلار واردات سیمان، اصلی‌ترین متقاضیان محصولات سیمانی در جهان هستند.

امریکا و چین نیازی روزافزون به این محصول دارند و بازارهای مناسبی برای صادرات آن محسوب می‌شوند. در میان کشورهای آسیایی، بنگلادش ظرفیتی بیش از دو برابر درآمد کشور از صادرات سیمان است.

برای تحلیل صحیح از بازار هدف باید نگاه جامعی به عملکرد در رقبای منطقه‌ای در صادرات سیمان انداخت. چراکه با تحلیل مقاصد صادراتی این کشورها و در عین حال ظرفیت کشورهای مختلف را تحلیل کرد. امریکا اصلی‌ترین مقصد صادراتی ترکیه با حجم ۳۱۱ میلیون دلار است. پس از آن اسراییل، سوریه و ساحل عاج بازارهای اصلی سیمان صادراتی این کشور هستند.

پاکستان بیشترین صادرات به افغانستان، سریلانکا و بنگلادش است. صادرات پاکستان به هر یک از این کشورها بیشتر از ۵۰ میلیون دلار است. جالب اینکه این سه کشور از مقاصد اصلی صادرات سیمان ایران هم به حساب می‌آیند.

سهم ناچیز در صادرات غیر‌نفتی

با توجه به آخرین آمارهای رسمی اعلام شده در تارنمای گمرک جمهوری اسلامی ایران، سهم ارزش صادرات سیمان کشور در سال ۱۴۰۱ حدود ۳۳۲ میلیون دلار (۹.۲ هزار میلیارد تومان) بوده است که کمتر از یک درصد ارزش کل صادرات غیرنفتی کشور بوده است. این آمار نشاندهنده این موضوع است که صادرات سیمان نقش اساسی و کلیدی در مجموع صادرات ایران ندارند.

با وجود اهمیت صنعت سیمان در اقتصادهای درون‌زا، بیشتر کشورها در این زمینه خودکفا بوده و سیمان نقش مهمی در تجارت جهانی بازی نمی‌کند و به علت کم بودن ارزش حجمی در مسافت‌های بین کشوری به‌ندرت مبادله می‌شود. در سال ۱۴۰۱ نرخ هر تن کلینکر به صورت میانگین ۲۲.۵ دلار (حدود ۶۲۴ هزار تومان)‌بوده است که نسبت به هزینه‌های پنهان انرژی و هزینه‌های عملیاتی کارخانجات سیمان، برای تولید سیمان عدد بسیار ناچیزی به شمار می‌رود.

کلینکر اصلی‌ترین محصول در سبد صادراتی ایران است که به رغم داشتن سهم ۶۸ درصدی از کل حجم صادراتی، ۶۰ درصد درآمد دلاری را به کشور وارد کرده است. جزییات مربوط به مقایسه سهم از درآمد و سهم از حجم صادرات انواع محصولات نشان می‌دهد سیمان سفید و انواع سیمان خاکستری ارزش افزوده مناسبی نسبت به کلینکر داشته‌اند.

ایران ۱.۱ درصد از بازار صادراتی سیمان پرتلند را در سال ۲۰۲۱ در اختیار داشته است. این در حالی است که درآمد صادراتی سیمان برای ایران در ۱۱ سال گذشته به‌صورت میانگین حدود ۱۴.۷ درصد کاهش پیدا کرده و جای خود را به کلینکر داده است. گفتنی است ارزش صادراتی کلینکر ایران در سال ۲۰۲۱، حدود ۱۹۰ میلیون دلار بوده که بیشتر به عراق انجام شده است. مقاصد اصلی صادرات سیمان ایران در سال ۱۴۰۱ کشورهای همسایه بوده‌اند. دلیل اصلی این اتفاق ارتباط نزدیک جمهوری اسلامی با کشورهای همسایه و همچنین بالا بودن و توجیه ناپذیر بودن هزینه حمل به کشورهای غیرهمسایه است. در سال ۱۴۰۱ کارخانجات سیمانی در مجموع به ۲۸ کشور صادرات سیمان انجام داده‌اند.

چالش‌های صادرکننده ایرانی

به طور میانگین تفاوت نرخ فروش صادراتی و داخلی کلینکر در سال‌های گذشته ۷ درصد بوده و این تفاوت نرخ برای سیمان ۱۸ درصد است. البته این روند، نوسانات زیادی را تجربه کرد و حتی در برخی از سال‌ها نرخ فروش داخلی از نرخ صادراتی هم گرانتر بود.

از عوامل اثرگذار بر توجیه‌پذیری صادرات محصولات سیمانی، میزان سود خالص ناشی از فروش آنها است. برای در نظر گرفتن حاشیه سود ناخالص فروش سیمان یا کلینکر صادراتی، باید توجه کرد که در بیشتر کارخانجات سیمانی، محصولات سیمانی به‌صورت تحویل در مرز به مشتری‌های خارجی فروخته می‌شود.

در حالی که فروش داخلی از طریق بورس کالا انجام شده و درب کارخانه تحویل مشتری می‌شود. به همین دلیل هزینه حمل محصول تا مناطق مرزی به‌عنوان یکی از مولفه‌های اصلی در هزینه‌های فروش به شمار می‌رود.

درحال‌حاضر برای صادرات سیمان نرخ مشخصی در گمرک تصویب شده است که شرکت‌های سیمانی باید نرخ ارز خود را در سامانه یکپارچه عرضه کنند. به طور مثال اگر ۳۰ دلار فروش دارند، باید ۲۳ دلار در سامانه عرضه کنند. تعیین این میزان می‌تواند به عنوان مهم‌ترین ابزار دلولت برای سیاستگذاری در صادرات سیمان به کار آید؛ به‌نحوی که صادرکنندگان تشویق شود و از معاملاتی که نرخ پایینی در آنها پیشنهاد می‌شود، اجتناب کنند.