کیسه‌دوزی‌های عیدانه
در آستانه فرارسیدن تعطیلات نوروزی، به نظر می‌رسد کشمکش‌ها و نابه‌سامانی‌های بازار بلیت هواپیما همچنان ادامه دارد.
بحث کمبود بلیت هواپیما به دلیل نقایص ناوگان حمل ونقل هوایی کشور، چند ماهی است که بیش از پیش داغ شده و در این مدت شاهد اظهار نظرها و حتی گلایه هایی در این باره بودیم. همزمان با کمبود بلیت هواپیما، اصرار شرکت های هواپیمایی برای گران کردن و افزایش نرخ بلیت ها منجر به گرانی مقطعی بلیت ها شد. ایرلاین ها در اواسط زمستان امسال نرخ بلیت هواپیما را افزایش دادند که در نهایت به دلیل مخالفت ستاد تنظیم بازار، مجبور به بازگرداندن قیمت ها به سابق شدند. بحث عودت دادن هزینه های اضافی دریافت شده از مردم در مدت زمان گرانی بلیت هواپیما، هنوز به ثمر نرسیده که با داستان جدید فروش «بلیت اجباری» روبه رو هستیم. رویکردهای دوگانه سازمان هواپیمایی کشوری در این موضوع، زمینه را برای ایرلاین ها فراهم کرده و شاهد فروش حجم گسترده ای از بلیت اجباری توسط شرکت ها هستیم. بلیت اجباری به معنای فروش تور همراه بلیت در مواقعی که مسافران متقاضی خرید تنها بلیت هستند یا تحمیل هرگونه شرایط غیر از خواست مسافران به آن ها است. بدیهی است که در ایام نوروز اجبار به خرید این بلیت ها از سوی مسافران، نکته ای مهم بوده و هرگونه سهل انگاری در این زمینه، به تضییع حقوق مسافران و مردم منتج خواهد شد. صمت در این گزارش، به بررسی وضعیت فعلی فروش بلیت های نوروزی هواپیما و رویکرد سازمان های مربوط به این حوزه پرداخته است.
چراغ سبز رئیس سازمان هواپیمایی به ایرلاین ها
اواسط اسفند سال جاری، رئیس سازمان هواپیمایی کشوری چراغ سبز فروش بلیت اجباری را به شرکت های هواپیمایی نشان داد. محمد محمدی بخش، رئیس سازمان هواپیمایی در سخنانی با پیش بینی جابه جایی ۲ میلیون مسافر در تعطیلات نوروزی، گفت: برای مسیر های داخلی ۱۱ هزار و ۷۰۰ پرواز برنامه ای و ۷۰۰ پرواز فوق العاده و ۴ هزار و ۷۰۰ پرواز بین المللی در نظر گرفته که ۶۳۵ مجوز پرواز فوق العاده صادر شده است. وی با اعلام این که فروش بلیت به صورت بسته ای در برخی مسیر های پروازی مجاز است، افزود: در بعضی مسیر ها فروش چارتری ممنوع بوده و در صورت تخلف مجوز پرواز شرکت های هواپیمایی خاطی لغو می شود. چنانچه شرکت های هواپیمایی نرم افزار های موبایلی فروش یا آژانس های هواپیمایی خارج از نرخ مصوب اقدام به فروش بلیت کنند، با آنان برخورد قانونی می شود. این اظهارات رئیس سازمان هواپیمایی در حالی بود که پس از گذشت چند روز، سخنگوی این سازمان خبر از ممنوعیت فروش بلیت اجباری خبر داد.
ممنوعیت فروش اجباری بلیت
شانزدهم اسفند سال جاری جعفر یازرلو، سخنگوی سازمان هواپیمایی کشوری از صدور بخشنامه ممنوعیت فروش اجباری بلیت هواپیما به مسافران خبر داد و گفت: رعایت سقف نرخ بلیت مصوب برای ایرلاین ها الزامی است.
این سخنگوی جدید سازمان هواپیمایی کشوری به صدور بخشنامه جدید این سازمان اشاره کرد و گفت: با توجه به لزوم مدیریت امور در راستای تامین بلیت هواپیما در آستانه تعطیلات نوروزی، انجام به موقع پروازها و ایفای تعهدات شرکت های هواپیمایی در هنگام بروز تاخیر، سازمان هواپیمایی کشوری بخشنامه تمهیدات و الزامات اجرایی نوروز ۱۴۰۲ را صادر کرد. براساس این بخشنامه فروش اجباری (فروش تور همراه بلیت در مواقعی که مسافران متقاضی خرید تنها بلیت هستند یا تحمیل هرگونه شرایط غیر از خواست مسافران به آن ها) ممنوع بوده و ارائه هرگونه خدمات به مسافران باید با در نظر گرفتن ظرفیت های خالی صندلی و توافق و رضایت مسافران باشد.
وی تصریح کرد: رعایت سقف نرخ بلیت تعیین شده مطابق نرخنامه مصوب دی ۱۴۰۰ در تمامی مسیرهای داخلی و نظارت کامل برعملکرد تمامی نمایندگان فروش و برخورد با متخلف یا متخلفان از سوی واحد بازرگانی آن شرکت هواپیمایی الزامی است.
با وجود اعلام این خبر، خبرگزاری تسنیم در گزارشی با ذکر یک نمونه از وضعیت فعلی بازار، از فروش بلیت پروازهای داخلی با شرایط اجباری خبر داد. به نظر می رسد ایرلاین ها صحبت های رئیس سازمان هواپیمایی را ارجح تر از بخشنامه های مصوب می دانند.
ورود سازمان بازرسی به موضوع بلیت هواپیما
از سویی دیگر مهدی خنجری، بازرس کل امور راه و شهرسازی سازمان بازرسی کل کشور به صحبت های رئيس سازمان هواپیمایی کشوری، واکنش نشان داد. خنجری با توجه به در پیش بودن سفرهای نوروزی، طی هشداری به رئیس سازمان هواپیمایی کشوری از ممنوعیت فروش اجباری بلیت پروازهای داخلی (فروش تور همراه بلیت در مواقعی که مسافران متقاضی خرید تنها بلیت هستند یا تحمیل هرگونه شرایطی خارج از خواست مسافرین) خبر داده است.در این راستا سازمان بازرسی کل کشور در راستای رعایت حقوق عامه در نامه ای هشداری به رئیس سازمان هواپیمایی کشوری، خواستار اعمال نظارت بیشتر بر فروش بلیت به نرخ های اعلامی شد.
اعمال نظارت بیشتر بر فروش بلیت به نرخ های اعلامی و جلوگیری از فروش خارج شبکه رسمی فروش بلیت شرکت های هواپیمایی (ایجاد بازار سیاه) و مازاد بر ظرفیت هواپیما، اعلام ممنوعیت فروش بلیت گروهی یا چارتری در ایام سفرهای نوروزی از طریق ابلاغ بخشنامه به شرکت های هواپیمایی و تاکید بر قابل استرداد بودن بلیت و رعایت سقف قیمت ها از جمله موارد مطروحه در نامه مذکور است.
حمل ونقل هوایی کشور سامان گیرد
همچنین سازمان بازرسی کل کشور خواستار آن شد تا اعمال نظارت روزانه و برنامه ریزی شده بر عملکرد شرکت های هواپیمایی، سامانه های فروش بلیت، آژانس های مسافری و دفاتر فروش، شرکت های خدمات هندلینگ و فرودگاه های کشور از طریق انجام بازدیدهای میدانی و کنترل های فرایندی و مبتنی بر داده های کلان صورت گیرد. تاکید به شرکت های هواپیمایی مبنی بر رعایت حقوق مسافران و نظارت بر عملکرد فرودگاه ها جهت ارائه تسهیلات و امکانات و خدمات رفاهی قبل، حین و بعد از سفر و همچنین رسیدگی با سرعت و دقت مضاعف به شکایات واصله از سوی مسافران نیز مورد تاکید سازمان بازرسی کل کشور واقع شده است.
سازمان بازرسی کل کشور در این نامه خطاب به رئیس سازمان هواپیمایی کشوری خواستار آن شد تا در برنامه ریزی و صدور مجوزهای پروازی، ایجاد توازن لازم برای جلوگیری از کمبود پرواز در مسیرهای پرتردد داخلی، زیارتی و سیاحتی معمول شود. سازمان بازرسی کل کشور بر این امر تاکید کرد که باید تمهیدات لازم جهت استفاده از هواپیمای پشتیبان در مواقع مورد نیاز مانند موارد ابطالی و تاخیر پرواز با همکاری تمامی شرکت های هواپیمایی اتخاذ شود. از سوی دیگ با توجه به افزایش تقاضا برای بلیت، سازمان بازرسی بر لزوم دقت در احراز هویت مسافران تاکید کرد تا افراد با بلیت شخص دیگر امکان سفر نداشته باشند.
همچنین مشخصات آن ها با کد ملی در مرحله فروش بلیت و احراز هویت ملاک سفر قرار گیرد تا فروش بلیت خارج از سیستم صورت نپذیرد. تاکید بر انتشار حقوق مسافر برای اطلاع، پیگیری و بهره مندی مسافران از حقوق خود نیز در این زمینه مورد توجه قرار گرفته است. سازمان بازرسی همچنین تاکید کرده است که فروش اجباری ممنوع است.
عدم تمکین شرکت های هواپیمایی
نابسامانی و بلاتکلیفی در فروش بلیت های هواپیمایی نوروزی به یک طرف، ادامه دار بودن مشکلات پیشین از سویی دیگر حوزه حمل ونقل هوایی کشور را تبدیل به بخشی بدقول به مردم کرده است. پس از بازگشت قیمت بلیت هواپیما به قبل از گرانی های ایجاد شده در اواسط زمستان امسال، رئیس سازمان هواپیمایی کشوری، ایرلاین ها را موظف کرد اضافه هزینه را به خریداران بلیت بازگردانند. اما رییس انجمن صنفی دفاتر خدمات مسافرتی می گوید شرکت های هواپیمایی از این دستور تمکین نمی کنند. به گزارش ایسنا، اوایل بهمن سال جاری بلیت هواپیما با افزایش ناگهانی قیمت مواجه شد که پس از ورود دادستانی به ماجرا با اعلام این که قیمت های جدید مورد تایید ستاد تنظیم بازار نیست، قیمت ها به پیش از این گرانی برگشت. همچنین تاکید شد که اضافه دریافتی ها باید به مردم برگردانده شود.
پول ها به مردم بازگردانده شود
با این وجود حرمت الله رفیعی، رییس هیات مدیره انجمن صنفی دفاتر خدمات مسافرت هوایی و جهانگردی ایران گفت: دفاتر و آژانس های مسافرتی ملزم به استرداد اضافه دریافتی ها به مردم هستند، اما مسئله این است که براساس گزارش های رسیده، تاکنون شرکت های هواپیمایی از دستوری که داده شده است، تمکین نکرده اند. افزایش قیمت بلیت هواپیما در این دوره خودسرانه نبود اما فرآیند قانونی اجرایی شدن آن، مورد تایید سازمان هواپیمایی نبود. در نهایت نهادهای مسئول مجوز این افزایش قیمت را ابلاغ نکرده بودند. هنوز هم به خاطر شرایطی که پیش آمد، با افزایش قیمت موافقت نشده و نرخ گذاری به تعویق افتاده است.
رفیعی درباره بازگشت ندادن اضافه دریافتی ها به مردم، اظهار کرد: مشکل این است که بخشی از مسافران، پول بلیت را به آژانس و دفاتر خدمات مسافرتی داده اند. آژانس هم آن پول را به شرکت هواپیمایی داده و باید نخست فرایند بازگشت پول از ایرلاین به آژانس صورت گیرد تا پول به دست مردم برسد که این اتفاق نیفتاده است. وقتی شرکت هواپیمایی اضافه دریافتی را برنگردانده، آژانس از کجا این پول را بیاورد به مردم پس بدهد؟ او اضافه کرد: در دیداری که به تازگی با رئیس سازمان هواپیمایی داشتیم، تاکید شد چون اضافه دریافتی ها خلاف قانون بوده، باید به مردم استرداد شود. اگر مسافری شکایت کرده باشد و شرکت های هواپیمایی تمکین نکرده باشد، باید انجمن صنفی دفاتر خدمات مسافرت هوایی و جهانگردی ایران و سازمان هواپیمایی کشوری پیگیری کنند. شرکت های هواپیمایی از اجرای این دستور تمکین نکرده اند، چون اعتقاد دارند این افزایش قیمت باید رخ می داد و طبق قانون، حق مسلم آن ها بوده است.
انصراف مردم از پیگیری
رفیعی درباره مبلغ اضافه دریافتی ها که هنوز استرداد نشده است، گفت: چون امکان دارد شکایت ها و پیگیری ها برای بازگشت اضافه دریافتی ها از بخش های دیگری هم صورت بگیرد، بنابراین ما عدد دقیق و کلان را در اختیار نداریم که اعلام کنیم. اما براساس ۲۰۰ تا ۳۰۰ تلفن و شکایتی که تاکنون به انجمن صنفی دفاتر خدمات مسافرتی ایران رسیده، مبلغ اضافه دریافتی ها خیلی زیاد نبوده و شاید در مجموع به ۵۰ تا ۶۰ میلیون تومان برسد. اما به خاطر فرآیند طولانی و پیچیده ای که تعیین شده و باید شکایت شود و پول از ایرلاین به آژانس برسد، مردم متحمل هزینه و صرف انرژی و زمان اضافه می شوند. به این دلیل اغلب از پیگیری انصراف می دهند. در نهایت، با این اقدام این مردم بودند که متضرر شدند.
سخن پایانی
در زمان حاضر بازار حمل ونقل هوایی مسافری کشور با کمبود شدید عرضه مواجه است. مشخص نیست دلیل این کمبود مشکل در تامین ناوگان است یا این که برای فشار بر متولی حمل ونقل در راستای افزایش قیمت ها. اما آنچه مشخص است بخش حمل ونقل هوایی کشور از یک نابسامانی شدید رنج می برد که سازمان هواپیمایی کشوری نیز قادر به رفع آن نیست. حتی در برخی موارد این سازمان به تنش ها بازار دامن زده و با اظهارات متفاوت و متناقض، بازار را متلاطم تر و مسافران را سردرگم تر کرده است. به یقین مشکلات و ضعف های مدیریتی، عامل اصلی شکل گیری شرایط فعلی بخش حمل ونقل هوایی کشور بوده و به نظر می رسد حتی سازمان های مسئول در این حوزه نیز ابتدا سود و منفعت کسب وکار خود را بر دفاع از حقوق مردم ارجح تر می دانند.
