بنادر در انتظار سرمایه‌گذاری
بسترهای مناسب حمل‌ونقل، یکی از لوازم مهم توسعه تجارت است و ایران به‌دلیل قرارگیری در شاهراه‌های مهم تجاری، باید برنامه‌ریزی صحیحی برای افزایش بهره‌مندی خود از فرصت‌های ترانزیتی موجود را داشته باشد.
کارشناسان و فعالان تجاری معتقدند اگر میزان تولیدات ایران افزایش یابد، بسترهای حمل ونقل فعلی به هیچ عنوان پاسخگوی صادرات و تجارت کالاهای تولیدشده نخواهد بود، از این رو اگر خواهان توسعه تجارت ایران هستیم، باید ضمن بهبود روابط خود با کشورهای توسعه یافته، چالش های ترانزیتی خود را رفع کنیم. یکی از بخش هایی که ایران در آن حوزه بیشترین مشکلات را دارد، حمل ونقل دریایی است؛ بنادر، ناوگان کشتیرانی، پسکرانه ها و سایر تاسیساتی که به این بخش مربوط می شوند، همگی دارای ضعف های جدی هستند و به این دلیل، طی سال های گذشته آن طور که باید و شاید، نتوانستیم از ظرفیت های حمل ونقل دریایی استفاده کنیم. به بهانه روز ملی حمل ونقل، صمت در این گزارش ضمن پرداختن به فرصت های حمل ونقل دریایی، به مشکلات و چالش های فعلی این بخش در ایران پرداخته و درباره آن با کارشناسان و فعالان تجاری گفت وگو کرده است.
کاهش تصدی گری دولت بر حمل ونقل دریایی
پرویز محمدنژاد قاضی، نماینده مردم گیلان در مجلس شورای اسلامی با تاکید بر استفاده از ظرفیت بخش خصوصی به منظور فعالیت هرچه بهتر در حوزه دریایی و بندری، اظهار کرد: نقش سرمایه گذار در توسعه حمل ونقل دریایی کشور و رونق بنادر و توسعه اقتصاد دریامحور بر کسی پوشیده نیست و باید این اعتماد و باور در بخش خصوصی ایجاد شود تا به صورت جدی در این حوزه ورود کند. براساس گزارش ایسنا، وی ادامه داد: در حوزه ترانزیت، ایران از ظرفیت های بالایی برخوردار است و باید اشاعه فرهنگ دریایی در دستور کار قرار گیرد. با کاهش تصدی گری دولت در حوزه حمل ونقل دریایی، باید شرایطی را رقم بزنیم که شاهد تحول آفرینی در حوزه دریایی و بندری باشیم. از سویی دیگر، دولت باید امکانات و زیرساخت های لازم را در حوزه دریایی و بندری ایجاد کند و حمایت های مادی و معنوی را از فعالان اقتصادی در دستورکار قرار دهد. فعالیت های حوزه دریایی و بندری می توانند با نگاه توسعه تجاری و توسعه اقتصادی به بخش خصوصی برون سپاری شوند.
وی ادامه داد: ظرفیت های دریایی و بندری کشور یک منبع ثروت برای اقتصاد ایران است و باید از ظرفیت حمل ونقل دریایی و ترازنزیتی کشور به نحو مطلوب استفاده کنیم و از حضور خود در کریدور شمال، جنوب، شرق و غرب بهره مند شویم.
محمدنژاد با بیان اینکه رفع موانع پیش روی بخش خصوصی و برداشتن موانع فعالیت اقتصادی، به مجلس شورای اسلامی تکلیف شده است، اظهار کرد: بنادر شمالی بازار جدیدی برای اقتصاد ایران هستند و باید از بازار کشورهایی که در شمال کشور قرار گرفته اند، استفاده کنیم. از طریق دریای خزر می توان به بازار کشورهای سازمان همکاری شانگهای و کشورهای اوراسیا راه یافت و مسیری جدی برای تجارت ایران محسوب می شود.
فرسودگی ناوگان ترانزیت
جمشید نفر، فعال بازرگانی در گفت وگو با صمت، نسبت به اهمیت توجه به زیرساخت های حمل ونقل واکنش نشان داد. او توسعه تجارت را وابسته به مولفه های متعددی دانست و در این باره توضیح داد: طی یک سال گذشته، دولت با همکاری سازمان توسعه تجارت، تلاش کرد تا روابط خود را با کشورهای منطقه به ویژه اعضای اتحادیه اقتصادی اوراسیا توسعه دهد. در این مدت توجه دولت بیشتر بر کشورهای همسایه شمالی و همواره در ظرفیت های صادراتی به این منطقه تاکید داشته است. به طورکلی بازار کشورهای منطقه، همواره از ظرفیت های بالقوه برای صادرات ایران محسوب می شوند، اما پیش از پرداختن به ظرفیت روابط تجاری ایران با سایر کشورهای همسایه و منطقه، باید به اهمیت وجود بسترهای مناسب برای توسعه بخشیدن به فعالیت های بازرگانی اشاره کرد.
وی تصریح کرد: برای توسعه تجارت و صادرات غیرنفتی، لوازم متعددی همچون دارا بودن تولیدات صادرات محور و فراهم بودن بسترهای حمل ونقل و ترانزیت حائزاهمیت است. متاسفانه ایران در هر 2 مورد مذکور ضعف دارد و باید به رفع این کمبودها توجه داشته باشیم. بخش مهمی از راه ارتباطی ایران با کشورهای همسایه شمالی، راه دریای خزر و حمل ونقل ریلی است که هردو دارای نقص های زیادی است. در بخش حمل ونقل دریایی، هنوز بنادر شمالی کشور آن طور که باید و شاید تجهیز نشده و ناوگان کشتیرانی ایران در مناطق شمالی از شرایط مناسبی برخوردار نیست. وی افزود: حمل ونقل ریلی نیز نه تنها در شمال، بلکه در سایر بخش های کشور مشکلات جدی دارد؛ فرسودگی، کمبود ریل کشی در مناطق موردنیاز، توسعه نیافتگی ناوگان ریلی و سایر موارد این چنینی را می توان جزو این معضلات معرفی کرد.
تاسیسات بندری نامناسب است
نفر در ادامه صحبت های خود، نبود زیرساخت های حمل ونقل را یکی از ضرورت های مهم برای افزایش صادرات غیرنفتی عنوان کرد و توضیح داد: ایران کشوری پهناور و علاوه بر دارا بودن 4فصل در خود، از شمال و جنوب به راه های آبی متصل است، اما تا به امروز تنها توانستیم حداکثر ۱۰ درصد از ظرفیت های ایران برای تجارت به ویژه صادرات غیرنفتی استفاده کنیم. دلیل اصلی این عدم بهره مندی، نبود زیرساخت ها و تجهیزات حمل ونقل مثل راه آهن، جاده، مسیر هوایی و در نهایت کشتیرانی و دریایی است. زیرساخت های حمل ونقل فعلی در کشور، جوابگوی نیاز فعالیت های تجاری در کشور نیست و همین مسئله، اصلی ترین گره فعالیت های بازرگانی ایران است. وی ادامه داد: حمل ونقل دریایی ایران در حال حاضر گرفتار نبود تجهیزات مناسب است. تاسیسات بنادر برای بارگیری، تخلیه و انتقال بار مناسب نیست؛ ناوگان کشتیرانی ایران در بنادر شمالی و جنوبی متناسب با پیشرفت های جهانی ارتقا نیافته اند و بخش زیادی از تجهیزات فرسوده هستند، همچنین به اندازه کافی بنادر مجهز برای تبادلات تجاری در شمال و جنوب کشور وجود ندارد و همین موضوع سبب شده تا حمل ونقل دریایی ایران با ضعف های جدی همراه باشد. سرمایه گذاری، برنامه ریزی و توجه به حمل ونقل دریایی نه تنها بخش مهمی از توسعه کشور را به همراه خواهد داشت، بلکه بستر توسعه تجارت و بهره مندی از فرصت های بازرگانی را برای ایران فراهم خواهد کرد.
ناوگان فعلی جوابگوی تجارت نیست
این فعال تجاری در ادامه صحبت های خود، حضور ایران در اتحادیه های مختلف اقتصادی بین المللی را یک فرصت برای تجارت معرفی کرد. او معتقد است: بدون توجه به مسئله ترانزیت، نمی توان از وجود روابط مثبت دیپلماتیک بهره گرفت و در این باره توضیح داد: حضور ایران در سازمان های همکاری تجاری مختلف مانند شانگهای، اکو، اوراسیا و همایش های مختلف اقتصادی مانند همایش خزر، از جمله اتفاقات مثبتی است که می تواند کشور را در پیشرفت های تجاری و امور بازرگانی یاری رساند، اما ضروری است که تجارت تنها به روابط دیپلماتیک وابسته نباشد و باید سایر لوازم ضروری آن مهیا شود. همان طور که پیش تر عنوان شد، بنادر شمالی کشور مجال استفاده از مزایای دریای خزر و حمل ونقل دریایی را فراهم می کنند و ایران برای دستیابی به بازارهای کشورهای همسایه های شمالی مانند روسیه باید از دریای خزر نهایت بهره مندی را داشته باشد. وی تاکید کرد: به دلیل ضعف بنادر این منطقه و کمبودهای مربوط به ناوگان کشتیرانی، ایران تا به امروز نتوانسته دستاوردهای جدی از ناوگان حمل ونقل دریایی از دریای خزر داشته باشد. بدون دارا بودن بسترهای مناسب، نه تنها نمی توان از ظرفیت های خزر بهره گرفت، بلکه از سایر کشورهای این منطقه نیز در استفاده از موقعیت دریای خزر عقب خواهیم ماند.
نفر در ادامه به محدود بودن تولیدات صادرات محور ایران اشاره و خاطرنشان کرد: در حال حاضر تولیدات ایران برای صادرات، به میزان کمی بوده و تنها با نهایت ظرفیت ۵ الی ۱۰ درصد توان داخلی خود، مشغول تولید هستیم. برای صادرات این حجم از تولیدات، در حال حاضر مشکلات متعددی در ناوگان حمل ونقل وجود دارد. اگر ایران برنامه ای برای توسعه تولید خود داشته باشد، با وضعیت فعلی، حمل ونقل و ترانزیت کالاها با کمبودهای جدی مواجه خواهد بود.
معضل کمبود تجهیزات بندری
مسعود دانشمند، فعال بازرگانی در گفت وگو با صمت ابتدا به تشریح ابعاد مشکلات حمل ونقل کشور پرداخت. او اظهار کرد: کمبود تاسیسات برای امور ترانزیتی کشور یکی از چالش های اصلی برای فعالیت های بازرگانی است و در این باره توضیح داد: ترانزیت ایران در قسمت های مختلف درگیر ضعف و آسیب است و شرایط خوبی را در این بخش شاهد نیستیم. مشکلات جاده ای، کمبود ماشین های حمل ونقل زمینی، کند بودن تراتزیت ریلی و نبود شرکت بزرگ کامیون دار، از مهم ترین و بازرترین مشکلات فعلی در عرصه حمل ونقل است. به عنوان مثال، در حال حاضر شرکت بزرگ کامیون داری در کشور وجود ندارد که بتواند درباره مدت زمان ارائه بار، به صاحب کالا ضمانتی دهد. هم اکنون تمامی شرکت های حمل ونقل داخلی ایران تنها دفتر صدور بارنامه هستند و با کمبود جدی کامیون مواجهیم. وی ادامه داد: اما تنها ترانزیت جاده ای و ریلی کشور دارای مشکل نیست و حمل ونقل دریایی نیز از شرایط بسیار نامناسبی برخوردار است. نبود تجهیزات و تاسیسات مناسب حمل ونقل دریایی سبب شده تا نه تنها فعالیت بنادر ایران اعم از بارگیری و تخلیه بار با سرعت بسیار پایین انجام شود، بلکه بخش زیادی از بنادر کشور بدون استفاده بمانند. امروزه بخش زیادی از تبادلات تجاری ایران تنها از 2 بندر شهید رجایی و امام خمینی انجام شده و در سایر بنادر ساخته شده، هیچ باری تخلیه نمی شود. این نشان از ضعف مدیریت بنادر کشور و استفاده نکردن از فرصت های بندری و حمل ونقل دریایی است.
سرمایه وارد حمل ونقل دریایی نمی شود
دانشمند، نبود حمایت های دولتی برای سرمایه گذاری در بخش ترانزیت کشور را یکی از دلایل توسعه نیافتگی ناوگان حمل ونقل به ویژه بخش دریایی عنوان کرد و در این باره توضیح داد: امروزه بخش زیادی از تجارت جهانی، توسط حمل ونقل دریایی انجام شده و ایران می تواند از مزیت نزدیکی به 2 دریا در شمال و جنوب کشور نهایت استفاده را داشته باشد، اما در حال حاضر نظام اداری و مالیاتی کشور از افرادی که در راستای بهبود فعالیت های ترانزیتی به ویژه حمل ونقل دریایی سرمایه گذاری کنند، حمایت نمی کند و این موضوع را می توان دلیل اصلی ثبات وضعیت نامساعد فعلی بر ناوگان حمل ونقل به ویژه ترانزیت دریایی معرفی کرد. بخشی از وظیفه بهبود شرایط برعهده دولت است و بخشی دیگر می تواند توسط بخش خصوصی انجام شود. این فعال تجاری تاکید کرد: دولت نه تنها باید خود به سمت سرمایه گذاری بر تزانزیت کشور حرکت کند، بلکه باید مجال و بستری را برای ورود سرمایه گذاران بخش خصوصی فراهم کند. این کار با اصلاح قوانین، در نظر گرفتن تسهیلات برای سرمایه گذاران و سایر موارد اینچنینی، امکان پذیر است، بنابراین اگر دولت حتی قصد سرمایه گذاری و بهبود وضعیت لجستیکی و تجهیزاتی بنادر و حمل ونقل دریایی را ندارد، باید به فعالان بخش خصوصی اجازه حضور و سرمایه گذاری را بدهد.
سخن پایانی
فعالان تجاری می گویند یکی از راهکارهای مناسب بهبود ناوگان حمل ونقل به ویژه در بحث ترانزیت دریایی و کشتیرانی، توسعه سرمایه گذاری موثر بر این بخش است. برخی از آنها براین باورهستند که بخش خصوصی باید در این عرصه ورود کرده و با کاهش تصدی گری دولت در حوزه حمل ونقل دریایی، فضا برای ورود سرمایه و تحول آفرینی در حوزه دریایی و بندری مهیا خواهد شد. بعضی دیگر نیز فراهم کردن بسترهای مناسب لجستیکی و ترانزیتی را برعهده دولت دانسته و معتقدند این مسئله یکی از نکاتی است که دولت باید در نظر داشته باشد.
