به گزارش صمت روند تجارت خارجی کشور از سال ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۹ حکایت از آن دارد که پس از امضای برجام در میانه این دهه، شاهد رشد تجارت خارجی بوده‌ایم اما پس از خروج ترامپ از برجام، حجم تجارت خارجی با افت مواجه شده و در سال ۱۳۹۹ به کمترین میزان ارزشی رسیده است. کارشناسان اعتقاد دارند آنچه روند نزولی تجارت خارجی را در سال‌های ۹۷، ۹۸ و ۹۹ رقم زده، به جز خروج امریکا از برجام، سیاست‌های داخلی نادرست از جمله تخصیص دلار ۴۲۰۰ تومانی و صدور بخشنامه‌های متعدد بوده و همین امر نیز تاثیر تحریم‌ها را بر واردات و صادرات افزایش داده است.
آنچه از تحلیل‌ها برمی‌آید سال‌های ۹۰ و ۹۱ سخت‌ترین سال‌های تحریم‌های امریکا بوده است. اما آمارهای منتشرشده از سوی وزارت صنعت، معدن و تجارت از تجارت خارجی سال ۹۰ نشان می‌دهد در سال ۹۰، حجم تجارت خارجی کشور به ۱۰۵ میلیارد و ۶۰۰ میلیون دلار رسیده است. در عین حال، در سال ۹۱ این رقم افت کرده است. البته در آمارهای وزارت صنعت، معدن و تجارت دو رقم برای حجم تجارت خارجی سال ۹۱ ذکر شده که تفاوت چشمگیری با یکدیگر دارد. در آماری که انتهای سال ۹۱ منتشر شده، حجم تجارت خارجی ایران در این سال ۹۴ میلیارد و ۶۸۲ میلیون دلار ثبت شده اما در انتهای سال ۹۲، رقم اعلام شده حجم تجارت خارجی برای سال ۹۱، معادل ۸۶میلیارد و ۱۷ میلیون دلار ثبت شده و مبنای مقایسه تجارت خارجی این سال با سال ۹۲ قرار گرفته است. براساس این آمار، تجار ایرانی در سال ۹۲ توانستند حجم تجارت خارجی را به ۸۰ میلیارد و ۷۵۳ میلیون دلار برسانند که نسبت به سال ماقبل خود افت کرده است.
اما سال ۹۳ ارزش تجارت خارجی کشور نسبت به سال ۹۲ بیش از ۱۰ میلیارد دلار افزایش یافت و به ۹۰ میلیارد و ۱۲۵ میلیون دلار رسید. با این همه، دوباره در سال ۹۴ سیر نزولی صادرات و واردات را شاهد بودیم، به‌گونه‌ای که حجم تجارت در این سال به ۷۷ میلیارد و ۲۵۰ میلیون دلار رسید.

چراغ سبز برجام
امضای برجام در سال ۹۴ موجب شد در سال‌های بعد با افزایش ارزش تجارت خارجی روبه‌رو شویم. رفت‌وآمد‌ کشورهای خارجی به ایران پس از امضای برجام، انگیزه فعالان اقتصادی را بیشتر کرد و چراغ سبز کشورها به همکاری با ایران موجب افزایش حجم تجارت تا بیش از ۱۰ میلیارد دلار در سال ۹۵ شد.
آمارهای ثبت‌شده از سال ۹۵ بیانگر ارزش تجارت ۸۷ میلیارد و ۷۲۶ میلیون دلاری است. افزایش تجارت خارجی در سال ۹۶ نیز ادامه یافت و ارزش آن به ۱۰۱ میلیارد و ۴۴۱ میلیون دلار رسید.
پس از سال ۹۰، تجارت ایران وارد مدار ۱۰۰ میلیارد دلار نشده بود و در این دهه فقط در دو سال ۹۰ و ۹۶ شاهد ارزش تجارت خارجی بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار بوده‌ایم.

ورق برگشت
اما در سال ۹۷ بحران‌های جدیدی در اقتصاد و روابط بین‌المللی ایران ایجاد شد. ترامپ، رئیس‌جمهوری امریکا، به صورت یک‌طرفه از برجام خارج شد و بازگشت تحریم‌های اقتصادی علیه ایران، شرایط اقتصادی کشور را تغییر داد.
مقامات دائما اعلام می‌کردند در شرایط جنگ اقتصادی قرار گرفته‌ایم و همین موضوع نیز باعث اتخاذ تصمیمات ناگهانی و نادرست در سال ۹۷ شد. تصمیماتی که فعالان اقتصادی از آن به‌عنوان تحریم‌های داخلی یاد می‌کردند. سیاست‌های اعمال‌شده در کشور در سال ۹۷ انقباض تجارت خارجی را به‌دنبال داشت. از یک سو تخصیص دلار ۴۲۰۰ تومانی و از سوی دیگر، لزوم رفع تعهد ارزی با روش‌های اعلام‌شده از سوی متولیان تجارت خارجی، جامعه اقتصادی کشور را وارد بحران‌هایی به جز تحریم‌های امریکا کرد. تاثیر عملکرد متولیان تجارت خارجی را می‌توان در حجم تجارت خارجی ایران در سال ۹۶ مشاهده کرد. در این سال، ارزش واردات و صادرات به ۸۶ میلیارد و ۹۲۲ میلیون دلار رسید. البته افت تجارت در سال ۹۸ نسبت به سال ۹۷ سرعت کمتری به خود گرفت و ۸۵ میلیارد و ۱۰۵ میلیون دلار ثبت شد. در سال ۹۹ کمترین میزان تجارت خارجی یک دهه اخیر رقم خورد. حجم تجارت خارجی در سال ۹۹ معادل ۷۳ میلیارد دلار اعلام شده که در مقایسه با سال ۹۸ کاهش بیش از ۸ میلیارد دلاری را تجربه کرده است.

شرکای تجاری دهه ۹۰
بررسی شرکای تجاری ایران از سال ۹۰ تا ۹۹ حکایت از آن دارد که ۵ سکوی اول صادرات و واردات همواره در اختیار کشورهای محدودی بوده که مهم‌ترین آنها چین و امارات است. به جز سال ۹۱، چین در تمام سال‌های مورد بررسی عمده‌ترین بازار هدف صادراتی بوده و در صدر جدول مقاصد صادرات کشور قرار گرفته است. همچنین در ۷ سال اخیر این کشور به بزرگ‌ترین واردکننده کالا به ایران تبدیل شده و عمده‌ترین کشور طرف معامله ایران به‌شمار می‌رود. پس از چین، امارات بزرگ‌ترین شریک تجاری ایران است که در سال‌های مورد بررسی، نامش در فهرست عمده‌ترین مقاصد صادراتی و عمده‌ترین کشورهای طرف معامله ایران از سال ۹۰ تا ۹۹ به چشم می‌خورد. این کشور در سال‌های ۹۰، ۹۱ و ۹۲ بزرگ‌ترین واردکننده کالا به ایران بوده است. امارات به جز سال‌های ۹۵ که دومین مقصد کالاهای صادراتی ایران بوده و سال ۹۸ که به چهارمین مقصد صادراتی ایران تبدیل شده، در مابقی سال‌های دهه ۹۰ سومین بازار هدف صادرکنندگان ایرانی بوده است. در تمام سال‌های دهه اخیر نام کشورهایی همچون عراق و افغانستان در صادرات و ترکیه در واردات در فهرست عمده‌ترین شرکای تجاری ایران قرار گرفته‌اند.
در سال ۹۰، مهم‌ترین مقاصد صادراتی ایران عبارتند از چین، عراق، امارات، هند و افغانستان. امارات، چین، کره جنوبی، آلمان و ترکیه نیز مهم‌ترین مبادی واردات ایران در این سال هستند.
در سال ۹۱، عمده‌ترین مقاصد صادراتی ایران به ترتیب ارزش شامل عراق، چین، امارات، افغانستان و هند است. امارات، چین، کره جنوبی، ترکیه و سوئیس نیز در فهرست عمده‌ترین مبادی وارداتی ایران در این سال قرار گرفته‌اند.
در سال ۹۲ نیز صادرات عمده ایران به ۵ مقصد بوده که عبارتند از چین، عراق، امارات، هند و افغانستان. بیشترین واردات در سال ۹۲ نیز از کشورهای امارات، چین، هند، کره‌جنوبی و ترکیه انجام شده است.
در سال ۹۳ نیز مقاصد عمده صادراتی در اختیار چین، عراق، امارات، هند و افغانستان بوده است. علاوه بر این، چین، امارات، کره جنوبی، ترکیه و هند هم مهم‌ترین مبادی وارداتی ایران در سال ۹۳ هستند.
در سال ۹۴، عمده صادرات ایران متعلق به ۵ کشور چین، عراق، امارات، افغانستان و هند بوده و عمده واردات از ۵ کشور چین، امارات، کره‌جنوبی، ترکیه و سوئیس انجام شده است.
در سال ۹۵، چین، امارات، عراق، ترکیه و کره جنوبی، بزرگ‌ترین خریداران کالاهای ایرانی بودند و بیشترین واردات نیز از کشورهای چین، امارات، کره جنوبی، ترکیه و آلمان انجام شد.
در سال ۹۶، بازارهای هدف عمده صادرات ایران شامل چین، امارات، عراق، کره جنوبی و ترکیه بوده و مبادی عمده وارداتی نیز کشورهای چین، امارات، عراق، کره جنوبی، ترکیه و آلمان ثبت شده است.
در سال ۹۷، بیشترین صادرات کالا از ایران به کشورهای چین، عراق، امارات، افغانستان و کره جنوبی و بیشترین واردات نیز از کشورهای چین، امارات، ترکیه، هند و آلمان انجام شده است.
در سال ۹۸ نیز چین، عراق، ترکیه، امارات و افغانستان مهم‌ترین مقاصد صادراتی ایران بودند و مهم‌ترین مبادی وارداتی شامل چین، امارات، ترکیه، هند و آلمان بود.
در سال ۹۹ نیز ۵ کشور مهم مقصد صادراتی ایران عبارت از چین، عراق، امارات، ترکیه و افغانستان و ۵ مبدأ وارداتی مهم نیز چین، امارات، ترکیه، هند و آلمان بودند.