واکنش تالار شیشه‌ای به حجم مبنا و چشم‌انداز سیاسی

در ساختار فعلی بورس تهران، ابزارهایی مانند حجم مبنا و دامنه نوسان برای مدیریت نوسانات غیرمنطقی و کنترل رفتار هیجانی سرمایه‌گذاران طراحی شده‌اند. این ابزارها در شرایط عادی یا نزولی بازار می‌توانند مفید و کارآمد باشند، اما در شرایط صعودی پایدار و با نقدشوندگی بالاتر، ادامه محدودیت‌های سختگیرانه می‌تواند کارکرد معکوس داشته باشد و آسیب‌هایی به بازار وارد کند.

تحلیل‌گران بازار در حالی بر اعمال سیاست «محدودیت دامنه نوسان» تا زمان برقراری ثبات در بازار و تمایل به سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت تاکید دارند که با یک پرسش کلیدی مواجه ایم و اینکه  سیاست‌گذار در استفاده از این ابزار کنترلی چقدر موفق بوده است؟ در برخی تحقیقات بخش تحقیق و توسعه (R&D) بازار سرمایه و در رابطه با افزایش دامنه نوسان و تاثیر آن بر افزایش نقدشوندگی این‌طور منتج شد که افزایش دامنه نوسان الزاما موجب افزایش نقدشوندگی نخواهد شد. به‌اعتقاد کارشناسان، حذف یا شناور شدن حجم مبنا به‌عنوان یکی دیگر از ابزارهای کنترلی امکان‌پذیر نیست و وجود آن یکی از الزامات تمام بورس‌های دنیا است.

از آنجا که در روندهای صعودی، تقاضا برای خرید سهام افزایش می‌یابد، اگر دامنه نوسان به‌اصطلاح تنگ باشد، قیمت‌ها به‌درستی و با سرعت کافی نمی‌توانند با واقعیت‌های بازار تطبیق پیدا کنند. این امر باعث صف‌های طولانی خرید و شکل‌گیری تقاضای مصنوعی می‌شود که نهایتا به نوسانات شدیدتر در آینده بازار سرمایه منجر خواهد شد.

حجم مبنا نیز در زمانی که بازار پرتقاضا و نقدینگی بالا وجود دارد، می‌تواند مانع آزادانه حرکت کردن نرخ سهام باشد. این مسئله منجر به قفل شدن منابع در صفوف خرید و کاهش جذابیت بازار برای سرمایه‌گذاران جدید می‌شود. عدم‌تخلیه به‌موقع هیجان خرید، باعث می‌شود پس از عبور از سقف‌های مقاومتی یا تغییر شرایط بنیادی، بازار با افت‌های شدید و هیجانی مواجه شود. در نتیجه بازار به‌جای کنترل نوسان، شاهد نوسانات غیرعادی‌تر خواهد بود.

دامنه نوسان ابزاری به‌منظور محدود کردن تغییرات قیمتی یک سهم در طول یک روز معاملاتی است که به‌واسطه آن، سیاست‌گذار اجازه نمی‌دهد نرخ یک سهم تا محدوده مشخصی بالا یا پایین برود و از این‌رو یک سقف و کف قیمتی برای آن تعیین می‌کند.

هدف از تعیین دامنه نوسان کنترل هیجان بازار و ممانعت از ایجاد نوسانات شدید و هیجانی است و به سهامداران این فرصت را می‌دهد تا اطلاعات جدید را تحلیل کنند و تصمیم عجولانه نگیرند. هدف دیگر این ابزار، حافظت از سرمایه‌گذاران خرد است، چراکه نوسان‌های شدید می‌تواند سرمایه‌گذاران کوچک را با زیان شدید مواجه کند. اگر مدیریت بورس (سازمان بورس) ابزارهای کنترلی مثل «حجم مبنا» یا «مکانیزم توقف معاملات» را درست تنظیم نکند، افزایش دامنه نوسان می‌تواند کل بازار را به‌سمت سفته‌بازی ببرد و سرمایه‌های

خرد را تهدید کند.

 

بازار سرمایه تحت‌تاثیر اقتصاد غیرقابل‌پیش‌بینی

 

حمید مهرآور، کارشناس بازار سرمایه؛ دامنه نوسان و حجم، دو ابزار کنترلی بازار سرمایه است و در هر کشوری استفاده می‌شود. بسته به اینکه آن بازار چقدر عمق و سابقه فعالیت داشته باشد، این ابزارها متغیر هستند. حجم مبنا نیاز است و بازار سرمایه هم به‌درستی از آن استفاده کرده است. بازار سرمایه بیش از اخبار، با روند سرمایه کار و سیاست‌گذاری می‌کند. در صورتی که همه پارامترهای اقتصادی تصحیح و بازار قابل‌پیش‌بینی شود، می‌توان ابزارهای کنترلی را به‌سمت رفتارهای بلندمدت در بورس برد. حجم مبنا به‌عنوان یکی از مهم‌ترین ابزارهای کنترلی بازار سرمایه متناسب با شرایط سیاسی کشور و براساس آن باید تنظیم و مصوب شود. حذف حجم مبنا حداقل تا 5 سال آینده برای بازارسرمایه کشور سیاست مناسبی نخواهد بود و نبودن آن خیلی بیشتر از بودنش می‌تواند به عملکرد بازار سرمایه زیان وارد کند. معتقدم سیاست‌گذاری رئیس سازمان بورس در رابطه با دامنه نوسان تاکنون مناسب و خوب بوده و توانسته است بازار را در مواقعی که تنش ایجاد شده، مدیریت کند.

عملکرد بورس بسیار به بلندمدت یا کوتاه مدت بودن سرمایه‌گذاری‌ها مرتبط است. صف خرید و فروش به نوع سرمایه‌گذاری وابسته است. صف خرید و فروش و مبنا قرار دادن آن بر عملکرد مثبت بورس ناشی از سرمایه‌گذاری‌های کوتاه‌مدت است. در حال‌ حاضر بهترین زمان است که سازمان بورس به بررسی تمامی بخشنامه‌ها و آیین‌نامه‌هایی بپردازد که در گذشته صادر کرده است. بیشترین این قوانین زمانی صادر شده‌اند که بازار در وضعیت نزولی بوده است. مشکل سازمان بورس در حال ‌حاضر این است که متناسب با صعودی و نزولی بودن، دستورالعمل مناسب ندارد. اکنون بهترین زمان است که شورای‌عالی بورس به سازمان بورس تکلیف کند که در این زمینه کار کند و یکی از این موارد، دامنه نوسان بورس است. در حال‌ حاضر نیاز به یک بازنگری کلی در قوانین و مقررات توسط شورای‌عالی بورس حس می‌شود.

نکته دیگر این است که سازمان بورس باید به ارکانی که در بازار سرمایه فعال هستند مانند سبدگردان‌ها و بازارگردان‌ها اعتماد کند و به اینها ابزار لازم را بدهد تا در راستای نقدشوندگی بازار و هدایت بازار سرمایه در راستای درست مداخله داشته باشد.

از این‌رو معتقدم اگر دامنه نوسان بورس با این دست از قوانین و مقررات یک‌باره برداشته شود، تخلفات بسیاری انجام خواهد گرفت. دامنه نوسان هم باید پلکانی افزایش پیدا کند و نمی‌توان درگیر اخبارهای هر روزه شد. از طرفی با خوش‌بینی صرف به توافق در مذاکراتایران و امریکا، نمی‌توان سیاست‌گذاری کرد. دامنه نوسان باید باتوجه به اتفاقات مثبتی که در حال رخ دادن است، تغییر کند. محدودیت دامنه نوسان ابزار کاملی برای کنترل هیجان صف خرید در بازار است.

زمان برای اصلاح دامنه نوسان مناسب است

محمدرضا اعلمی، کارشناس بازار سرمایه؛ بازار سرمایه در هفته گذشته واکنش مثبتی به اخبار مذاکرات نشان داده است. این صعود که بیش از همه در نمادهای صادرات‌محور، بانکی و خودرویی دیده می‌شود، بیش از آنکه حاصل تغییرات بنیادین در سودآوری شرکت‌ها باشد، نتیجه افت ریسک‌های سیستماتیک و بهبود فضای ذهنی سرمایه‌گذاران است. تجربه نشان داده بازار سرمایه ایران به‌شدت از فضای سیاسی و اخبار سیاسی تاثیر می‌پذیرد، اما تداوم روند صعودی، مستلزم ورود سرمایه‌های جدید، اصلاح ساختارها و تقویت محرک‌های اقتصادی است. اما پرسش این است که آیا اکنون زمان مناسبی برای اصلاح دامنه نوسان است؟ پاسخ به این سوال در شرایط فعلی، مثبت است. دامنه نوسان ثابت که در ابتدا با هدف کنترل هیجانات و جلوگیری از سقوط شدید قیمت‌ها وضع شد، در عمل به یکی از موانع اصلی نقدشوندگی و کشف نرخ عادلانه تبدیل شده است. در شرایط پرریسک، شاید بتوان از آن دفاع کرد، اما اکنون که بازار با کاهش محسوس ریسک‌های سیاسی مواجه است، فرصت مناسبی برای حرکت به‌سمت دامنه نوسان پویا یا حتی حذف تدریجی آن فراهم شده است. موافقت یا عدم‌موافقت در مذاکرات پیش‌رو نیز، دو سناریوی اصلی برای آینده بازار سرمایه ترسیم می‌کند.

در صورت توافق، بازار به احتمال زیاد با رشد قابل‌توجهی مواجه خواهد شد، به‌ویژه در گروه‌هایی که از کاهش تحریم‌ها نفع می‌برند. انتظار می‌رود با تسهیل مبادلات مالی و دسترسی بهتر به منابع، فضای کلی کسب‌وکار بهبود یابد و همین عامل می‌تواند به رشد مستمر بازار کمک کند.

در صورت عدم‌توافق نیز، هرچند واکنش منفی بازار دور از انتظار نیست، اما از آنجا که بخشی از بدبینی‌ها پیش‌تر در قیمت‌ها لحاظ شده، می‌توان انتظار داشت که افت بازار محدود و کوتاه‌مدت باشد. البته تشدید تنش‌ها می‌تواند ورق را برگرداند و بازار را وارد فاز جدیدی از نااطمینانی کند.

اکنون نه‌تنها بازار به تحرک درآمده، بلکه فضای ذهنی سرمایه‌گذاران نیز پذیرای اصلاحات است. شاید وقت آن رسیده است که با جسارت بیشتری به‌سمت حذف موانع ساختاری، چون دامنه نوسان حرکت کنیم؛ تصمیمی که می‌تواند نقطه عطفی در بازگشت اعتماد به بازار سرمایه باشد.

واکنش‌های بازار سهام به مذاکرات گره خورده

پیام الیاس کردی، کارشناس بازار سرمایه؛ دو موضوع بازار سهام را تهدید می‌کرد که به‌نظر می‌رسد این دو موضوع جای خود را به مثبت‌تر شدن شرایط داده است؛ موضوع نخست که باعث می‌شد بازار سهام ارزش دلاری خود را از دست بدهد، خطر تنش جدید و اتفاقاتی از این دست بود و موضوع دوم، تشدید تحریم‌ها بود که به‌دلیل مکانیسم ماشه ممکن بود به‌وقوع بپیوندد. به‌نظر می‌رسد مذاکرات اخیر در حال حذف این دو سایه و ترس اخیر از سر بازار سرمایه است و این بازار سهام در تلاش است تا خودی نشان دهد. اما باید منتظر اتفاقات پیش‌رو که مهم هم هست، ماند؛ واکنش‌های بازار سهام بسیار به این مذاکرات پیوسته است.

از طرفی باید این نگاه اشتباه که رشد بازار سرمایه باعث رشد تولید می‌شود را کنار گذاشت. این‌گونه نیست و در واقع رشد تولید است که باعث رشد بازار سهام می‌شود. اگر در فضای واقعی اقتصاد، شرایط خوبی پیدا کنیم، بازار سهام خوبی هم خواهیم داشت. بازار سهام در فضای سیاسی و تولیدی بسیار خوب، شرایط خوبی هم خواهد داشت. آنجا که بازار سهام به‌عنوان بازار ثانویه بتواند پروژه‌ها را در بازار اولیه تامین مالی کند، در آن شرایط می‌توان گفت اتفاق خوبی رخ داده است. اگر توافقی در دور دوم رخ دهد، بازار سرمایه رشد پایدار و صددرصدی خواهد داشت و نمی‌توان شک کرد که اگر تعاملات و روابط خوبی با دنیا داشته باشیم، نه‌تنها در خارج کشور بلکه در داخل کشور هم، می‌توانیم جذب سرمایه‌گذار داشته باشیم.

 

 سخن پایانی

به‌‌اعتقاد کارشناسان، مقایسه بازار سرمایه در کشورهای دیگر در مواقع بحرانی نشان می‌دهد که تجربه این کشورها می‌تواند در زمینه استفاده درست از دامنه نوسان آموزنده باشد. ژاپن، فرانسه، ایتالیا، اتریش، فنلاند و مالزی به‌عنوان کشورهایی که بازار سرمایه پیشرفته‌ای دارند، از دامنه نوسان استفاده می‌کنند و در مقابل کشورهایی هم هستند که از دامنه نوسان استفاده نمی‌کنند مانند امریکا و آلمان. اما در کل مکانیزم متوقف‌کننده‌های خودکار یعنی توقف معاملاتی و دیگری حجم مبنا و دامنه نوسان، چیزهایی نیستند که بتوان از بازار سرمایه جدا کرد. می‌توان دامنه آنها را در مواقعی کاهش یا افزایش داد. اگر کشورهایی از دامنه نوسان استفاده نمی‌کنند، به‌طورحتم از ابزار توقف‌های معاملاتی استفاده می‌کنند و این را باید در نظر گرفت که کشوری نیست که شرایط مشابه کشور ما را داشته باشد و در عین حال، بورس موفقی هم داشته باشد. نمی‌توان شرایط تحریمی را  دست‌کم گرفت. نمی‌توان مشکل بزرگ در بازار سرمایه ما این است که بازار سرمایه را  پیش‌بینی کرد و اگر بتوانیم پیش‌بینی‌پذیری را به اقتصاد خود بازگردانیم، بسیاری از مشکلات‌مان حل می‌شود. از این‌‎رو بورس ما قابل‌مقایسه با بورس دیگر کشورهای جهان نیست.