با روی کار آمدن دولت چهاردهم و ابقای محمدرضا فرزین در کسوت رئیس کل بانک مرکزی، مجدد داستان ارزریال مطرح شد. چندی پیش معاون فناوری‌های نوین بانک مرکزی نیز اعلام کرد: «مرحله آزمایشی ریال‌دیجیتال به پایان رسیده و برنامه‌ریزی برای توسعه و گسترش کاربردهای آن در حال انجام است.»

آنچه محل پرسش است، اهداف و اعتبار یا پشتوانه رمزریال است. در پیش‌نویس سند ریال دیجیتال که از سوی بانک مرکزی منتشر شده، جزئیاتی درباره اعتبار و پشتوانه ریال دیجیتال مطرح نشده و تنها در تعریف پول دیجیتال بانک مرکزی آمده است: «توکن پول دیجیتال بانک‌های مرکزی، گونه‌ای از پول دیجیتال است که توسط بانک‌های مرکزی صادر شده و به‌صورت همتا به همتا مورد تبادل قرار می‌گیرد». از این‌رو مفهوم عام پول دیجیتال بانک‌های مرکزی خلاف برداشتی که در ابتدا در ذهن مخاطب ایجاد می‌کند، ماهیت جدیدی نداشته و سال‌ها است در موارد متنوعی مانند حساب‌هایی که برای بانک‌ها نزد بانک‌های مرکزی افتتاح می‌شود، نوع مشخصی از پول دیجیتال بانک مرکزی است.

 با نیم‌نگاهی به طبقه‌بندی انواع پول می‌توان گفت پولی که منحصرا از سوی بانک مرکزی منتشر شده و فرآیندهای مرتبط با خلق و انتشار آن به‌صورت کاملا الکترونیک انجام شده باشد، مشمول تعریف عام پول دیجیتال بانک مرکزی خواهد بود. بر همین اساس پول دیجیتال بانک مرکزی می‌تواند به‌صورت‌کامل در اختیار عموم قرار گیرد یا تنها به‌عنوان ابزاری به‌منظور تسهیل تسویه بین‌بانکی و مدیریت نقدینگی در اختیار بانک‌ها و موسسات اعتباری باشد.

همچنین در پیش‌نویس سند ریال دیجیتال نیز اثر پول دیجیتال بانک‌های مرکزی به‌طورکلی بر سیاست‌های پولی و ثبات مالی ذکر شده است. اما همچنان اعتبار و پشتوانه ریال دیجیتال نامعلوم است که می‌تواند منجر به شکست پروژه آزمایشی رمزریال باشد. صمت درباره هدف بانک مرکزی از ایجاد ریال دیجیتال با کارشناسان پولی و بانکی گفت‌وگو کرده که در ادامه می‌خوانید.

ریال پرقدرت، مقدمه موفقیت پروژه رمزریال

یوسف کاووسی، کارشناس بازارهای مالی؛ پروژه رمزریال در مجموع در اقتصاد ایران معنای خاصی پیدا نخواهد کرد. آنچه ما از رمزارز جهانی در ذهن داریم، با آنچه درباره رمزریال تاکنون مشخص شده، زمین تا آسمان با هم تفاوت دارد. رمزریال تنها یک ارزش ذاتی دارد که رو به کاهش است. رمزارزها بنا به پروژه‌هایی که در دست دارند و بنا بر بهره‌وری‌هایی که دارند، افزایش اعتبار پیدا می‌کنند. به‌نظر می‌رسد بانک مرکزی به این واسطه بیشتر به‌دنبال کنترل و نظارت حساب و کتاب‌های بین دستگاه‌ها و جابه‌جایی‌های مالی آنها است. به‌عنوان‌مثال کیف پول‌هایی را به برخی وزارتخانه‌ها بدهند و در انتقال پول بین این سازمان‌ها کنترلی هم داشته باشند. از این رو پروژه رمزریال بیشتر افق کنترلی دارد و حتی ممکن است در موارد پولشویی استفاده شود. اما در حال حاضر نمی‌تواند به‌عنوان یک ابزار مبادلاتی و به‌منظور خریدوفروش در دست مردم باشد، به این دلیل که به‌عنوان ابزار خرد در نظر گرفته شده و افراد عادی که از پول خرد استفاده می‌کنند، شاید از نظر تکنولوژیک اصلا توان استفاده از این ارز را نداشته باشند؛ در نظر داشته باشید که کیف‌پول الکترونیک در میان مردم هنوز جا نیفتاده است و مرسوم و آشنا نیست. از این‌رو نمی‌تواند محبوبیتی ایجاد کند و بیشتر برای کنترل مبادلات و جریان پرداخت‌های دولت و شرکت‌ها و وزارتخانه‌ها می‌تواند مورداستفاده داشته باشد.

 باوجود اینکه یکی از اهداف ایجاد آن، کنترل تورم در نظر گرفته شده اما تاثیری روی تورم نخواهد داشت. به این دلیل که ابزار تولیدکننده تورم و ذات آن، چیز دیگری است. رمزریال تنها یک عملیات حسابداری است که قرار است جایگزین اسکناس فیزیکی شود. اما نقدی که به آن می‌شود هم، صحیح است؛ زمانی که ما ابزار بانکداری الکترونیک داریم و با یک کلیک روی گوشی تلفن‌همراه می‌توان پول جابه‌جا کرد، اصلا رمزریال چه معنایی می‌تواند داشته باشد! جز اینکه در آینده از این ابزار برای کنترل بسیاری مبادلات استفاده کنند.

آن هم در صورتی که این پروژه آزمایشی با موفقیت انجام شود اما بعید به‌نظر می‌رسد گام رو به جلویی داشته باشد، چراکه مردم تمایلی به آن نشان نخواهند داد. اگر این‌طور گفته می‌شد که مردم می‌توانند با ریال دیجیتال رمزارز جهانی خریداری کنند یا رمزارز خود را تبدیل به رمزریال کنند، ممکن بود جایگاهی نزد مردم و آن عده‌ای که در بازار ارزهای دیجیتال هستند، پیدا کند اما در حالت عادی، فردی اعتماد نمی‌کند منابع مالی خود را در قالب این رمزریال تعریف کند. ضمن اینکه ما چند وقت گذشته، تجربه بسته شدن درگاه‌های صرافی‌های ارز دیجیتال را داشتیم و اگر فردی نیاز به ریال داشت، نمی‌توانست پول دیجیتال خود را جابه‌جا کند. چنین ریسک‌هایی هم وجود دارد که دولت هرگاه اراده کند، دسترسی افراد به درگاه‌ها و صرافی‌های ارز دیجیتال را می‌بندد. آن افق کنترلی که پیش از این بیان کردم، در همین نقطه است که معنا پیدا می‌کند. اگر ما ریال و پول پرقدرتی داشتیم، احتمال موفقیت رمزریال هم بود.  مانند چین که در حال‌ حاضر یوآن‌دیجیتال دارد. اما یوآن عقبه و پشتوانه و تمام زوایای آن مشخص است. ارزش ذاتی آن از حد مشخصی بالاتر و پایین‌تر نمی‌رود. این مورد قبلا در چین آزمایش شده و شاید نظام پولی و مالی ما هم در تلاش برای آزمایشی شبیه به یوآن چین است. به‌تازگی روبل هم به‌دنبال تحقق چنین هدفی است، اما خب چون روبل هم هر لحظه در حال سقوط است مانند نمونه آزمایشی ریال دیجیتال احتمالا موفقیتی نداشته باشد.

آیا ارزریال به سرنوشت پتروارز ونزوئلا دچار خواهد شد؟

میثم حقیقی، کارشناس پولی و مالی؛ ابتدا باید ماهیت رمزریال را بررسی کرد و بعد در گام بعدی به تفاوت آن با ارزهای دیگر دیجیتال جهانی پرداخت.

رمزریال با عنوان همان پول‌های بانک مرکزی است و ماهیتی شبیه به بدهی بانک مرکزی دارد، با این تفاوت که به‌شکل مجازی منتشر می‌شود و هدف بانک مرکزی این است که نقل و انتقال از طریق این ارز آسان اتفاق بیفتد و هزینه‌های چاپ پول و ضرب سکه کاهش پیدا کند.

 اما پشتوانه این ارز کیست؟ و چیست؟ این مسئله مهم است. ناشر آن بانک مرکزی و پشتوانه آن هم بانک مرکزی است.  اما عمده ارزهای جهانی مانند بیت‌کوین و سایر ارزهای دیجیتال پشتوانه‌ای ندارند و ناشر آنها عمدتا معلوم نیست، اما خب در فضای ایمن تبادل می‌شوند. از این‌رو ارزریال هم همان اسکناس اما به‌شکل مجازی است و در تمامی تبادلات به‌جای اسکناس فیزیکی و معاملات از ریال دیجیتال استفاده شود.

 اتفاقی که در حال ‌حاضر هم به‌واسطه موبایل‌بانک‌ها در حال رخ دادن است. رمزریال در واقع مانند همان پرداخت‌های مستقیمی است که توسط بارکدها در ایام کرونا انجام می‌شد و از همان زمان هم مرسوم‌تر شد. در تجربه جهانی هم نمونه ارز دیجیتالی که از سوی بانک مرکزی منتشر شده باشد، پتروارز ونزوئلا بود که در سال ۲۰۱۸ بانک مرکزی ونزوئلا به پشتوانه دارایی‌های فیزیکی از جمله طلا، الماس، آهن و نفت پتروارز را طراحی کرد و به‌دنبال این بود که برخی پرداخت‌های خود از جمله خرید بلیت هواپیما و حمل‌ونقل عمومی و حتی پرداخت مالیات برپایه این ارز اتفاق بیفتد،اما متاسفانه آن موضوع با شکست مواجه شد، چراکه نرخ بولیوار واحد پول ونزوئلا با کاهش ارزش شدید مواجه شد و با اینکه بانک مرکزی ناشر این ارز بود، خیلی با استقبال عمومی مواجه نشد و عملا تبدیل شد به یک پروژه شکست‌خورده.

امیدواریم که بانک مرکزی ما تجربه‌ای از این دست نداشته باشد. از طرفی اعتبار ارزریال هم بسیار مهم است. باید برای تبدیل کردنش به ارزهای دیگر، قابلیت ریسک هم داشته باشد که این موضوع به‌نظر من محال است. در تمام بانک‌های مرکزی دنیا هنوز رمزارزها را به‌عنوان پول رایج و رسمی نشناخته‌اند و اینکه بانک مرکزی ما بخواهد در این میان رمزریال منتشر کند، بعید است موفق از آزمون بیرون بیاید. برداشت شخصی من این است که ریال دیجیتال فرقی با اسکناس فیزیکی ندارد و فقط می‌توانید پرداخت‌های الکترونیک به این واسطه داشته باشید.

 با در نظر گرفتن نظریه مقداری پول، ریال دیجیتال شاید بتواند در سرعت گردش پول تاثیر داشته باشد، چراکه راحت‌تر و سریع‌تر از پول فیزیکی، گردش پول اتفاق می‌افتد.

 به‌عنوان‌مثال یک واحد رمزریال سرعت گردش‌اش ۱۰برابر یک واحد پول فیزیکی است. از این نظر چون سرعت گردش پول را افزایش می‌دهد، در صورت موفقیت نیاز به نقدینگی کمتری در جامعه وجود خواهد داشت. باتوجه به اینکه هزینه تمام‌شده چاپ پول فیزیکی برای بانک مرکزی بسیار است، حسن دیگرش می‌تواند این باشد که حداقل هزینه چاپ پول برای بانک مرکزی کاهش پیدا کند. مهم‌ترین موضوع این است که باید درباره چیستی رمزریال شفاف‌سازی و پشتوانه آن از سوی بانک مرکزی تعیین شود.

سخن پایانی

 در کنار تمام ابزارهایی که بانک مرکزی برای کنترل تورم در دست دارد، گویا قرار است رمزریال هم تبدیل به یکی از این ابزارها شود. اگرچه هنوز یک پروژه آزمایشی است، اما پیش‌بینی کارشناسان اقتصادی به‌دلیل شفاف نبودن تمام ابعاد و اهداف این اقدام مثبت نیست. رمزریال با اهداف مختلف مانند کاهش تورم، کم کردن اسکناس در دست مردم و افزایش ارزش پول ملی قرار است از سوی مهم‌ترین نهاد مالی و پولی کشور به‌طورآزمایشی و محدود سنجیده شود. اما مشخص نیست در رقابت با دیگر ارزهای دیجیتال جهانی که مردم شناخت و داده‌هایی نسبت به آنها یافته‌اند، چقدر می‌تواند پیشرفت کند. آیا این پروژه در حد یک پروژه آزمایشی باقی می‌ماند؟ شکست می‌خورد یا تغییر کاربرد و هدف می‌دهد؟ شاید مانند بسیاری از طرح‌ها تلاشی است برای آنکه حداقل روی کاغذ در رقابت با بانکداری الکترونیک ولو در حد منطقه از بانکداری خود حمایت کنیم.