آتش منطقه بر جان نفت

موشک ایران در حالی سه‌شنبه شب به سمت اسرائیل شلیک شد که شاید قابل‌پیش‌بینی بود که همزمان با شلیک این موشک‌ها و زمان ۱۲دقیقه‌ای رسیدن آنها به هدف‌های تعریف شده در اسرائیل می‌تواند واکنشی شدید و تکانه‌های جدی در بازار‌های انرژی، نفت و سرمایه در جهان ایجاد کند. حالا آتش خاورمیانه فقط دامنگیر ساکنانش نیست و به‌نظر می‌رسد این آتش دست‌کم در حال سرخ کردن بازار‌های جهانی است.

قیمت نفت در معاملات سه‌شنبه شب به‌طور ناگهانی تا بیش از ۳ دلار افزایش یافت و در کمتر از چند دقیقه هزینه امریکا برای پر کردن ذخایر راهبردی‌اش را یک میلیارد دلار افزایش داد.

به گزارش اقتصاد ۲۴، ۳ دلار افزایش قیمت نفت در کمتر از چند دقیقه سبب شد امریکا مجبور شود برای پر کردن ذخایر نفتش یک میلیارد دلار بیشتر هزینه کند. واشنگتن برای پر کردن ذخایر نفتش به‌دنبال نفت ارزان است و وزارت انرژی آن روز چهارشنبه اعلام کرد تا زمانی که قیمت‌ها ۷۰ دلار در هر بشکه یا کمتر باشد، به خرید نفت برای ذخایر راهبردی‌اش ادامه خواهد داد.

پس از مخابره اولین پیام‌ها از حمله موشکی سپاه پاسداران به اسرائیل، قیمت جهانی نفت در اولین واکنش روز سه‌شنبه، ۱۰ مهر، حدود 4 درصد افزایش یافت و در ادامه نیز، به‌رغم بازگشت قیمت‌ها پس از اوج حملات موشکی، روز چهارشنبه، ۱۱ مهر وضعیت بازار تا حدودی ملتهب و صعودی بود؛ به‌گونه‌ای که روز ۱۱ مهر قیمت هر بشکه نفت برنت دریای شمال، به‌عنوان شاخص بازار جهانی از ۷۴.۵ دلار هم عبور کرد. نفت وست تگزاس اینترمدیت امریکا نیز با ۰.۷۴ درصد افزایش به ۷۱.۷ دلار رسید. اساسا هرگاه در خاورمیانه تنشی اتفاق می‌افتد یا حمله‌ای صورت می‌گیرد، قیمت نفت شیب صعودی به خود می‌گیرد. حمله موشکی سپاه پاسداران هم جدا از این رویه نبوده و نگرانی فعالان بازار نفت را به‌دنبال داشته است.

ارزش طلای سیاه طی روز‌های اخیر به‌دنبال کاهش تقاضای چین به کف ۶۶ دلار هم عقب‌گرد کرده بود، اما با افزایش تنش‌ها در خاورمیانه حالا آتشی بر جان خود می‌بیند که به مرز ۷۵ دلار رسیده است. این اتفاق در حالی رخ داد که پیش از این تحلیلگران از عوامل کاهش قیمت نفت باتوجه به عرضه و تقاضای نفت سخن می‌گفتند، اما بار دیگر ترکش حملات و تنش‌های سیاسی به جان نفت افتاد.

دیپلماسی ما در موضع انفعال است

یک کارشناس ارشد حوزه انرژی درباره تاثیر تحولات فعلی منطقه بر حوزه نفت و انرژی بیان کرد: میزان تاثیرپذیری حوزه انرژی کشور از تنش‌ها در منطقه خاورمیانه بستگی به این دارد که ایران تا چه حدی بخواهد در مسائل منطقه درگیر شود؛ اگر بنا بر ورود پیدا کردن و درگیر شدن نباشد، این تحولات تاثیر چندانی نخواهد داشت.

غلامحسین حسن‌تاش، کارشناس و پژوهشگر حوزه انرژی در پاسخ به این سوال صمت که آیا می‌توان امید به رهایی از سیطره نفت بر بودجه کشور داشت گفت: به‌دلیل متنوع شدن سبد سوخت کشورهای صنعتی، سیاست‌های بهینه‌سازی که به‌کار گرفته‌اند و ذخیره‌سازی‌های استراتژیک و کمتر شدن سهم نفت در سبد سوخت این کشورها، اهمیت استراتژیک نفت مانند گذشته نیست و ما شاهدیم که در سال‌های اخیر میزان تاثیر تحولات سیاسی، نظامی، ژئوپلتیکی و منطقه‌ای بر قیمت جهانی نفت بسیار کمتر از گذشته بوده است. با این حال قیمت کالایی مانند نفت خام که از عوامل متعددی تاثیر می‌پذیرد، همیشه نوسانی بوده و هست.

سیاست‌های اقتصادی کشور است که باید جلوی اثر این نوسانات بر اقتصاد را بگیرد و یکی از کارکردهای مکانیسم‌ ذخیره ارزی همین است. در هر حال می‌‌توان به رها شدن از سیطره درآمدهای نفتی بر اقتصاد امید داشت و امید چیز خوبی است، اما باید در جهت تحقق آن کار و تلاش کرد.

این کارشناس حوزه انرژی در تشریح الزامات جدایی نفت از بودجه اظهار کرد: به‌نظر من تحقق هدف رهایی از درآمدهای نفتی مستلزم حرکت به سمت توسعه همه‌جانبه و داشتن برنامه جامع توسعه است و توسعه همه‌جانبه نیز مستلزم تعامل هوشمندانه و صلح‌جویانه با جهان است.

وی در این باره افزود: کشورهایی موفق شده‌اند اقتصادشان را از وابستگی به دلارهای نفتی نجات دهند که با برنامه‌ریزی بلندمدت در مسیر رشد و توسعه و با هموار کردن تعاملات جهانی خود سعی کرده‌اند اقتصاد خود را متنوع کنند.

تحریم، عامل فرسودگی صنعت نفت

این پژوهشگر حوزه انرژی درباره تاثیر تحریم‌ها بر شرایط تاسیسات و تجهیزات حوزه نفتی توضیح داد: تحریم‌ها هم از طریق محدودیتی که در سرمایه و نرخ سرمایه‌گذاری ایجاد کرده‌اند و هم از طریق محدودیت در تامین تجهیزات و قطعات، موجب عدم بازسازی‌ها و نوسازی‌های به‌موقع و فرسودگی صنعت نفت شده‌اند.

حسن‌تاش در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه برداشت اندک ایران نسبت به شرکا از میادین مشترک، ناشی از ضعف سیاسی است یا تجهیزاتی، تاکید کرد: به نظر من ضعف اصلی در فقدان برنامه‌ریزی جامع توسعه ذخایر هیدروکربنی بوده است، زیرا متاسفانه حتی در دوره‌هایی که تحریم‌ها به‌شدت فعلی نبوده و امکان جذب سرمایه خارجی هم بوده، در این زمینه به‌شدت ضعیف عمل کرده‌ایم. متاسفانه در حال حاضر به‌دلیل شرایط کلی روابط بین‌المللی کشور، به‌نظر من دیپلماسی ما در موضع انفعال است و البته در شرایط قدرت در سیاست خارجی و فعال بودن دیپلماسی، می‌تواند امکان تعاملاتی در راستای ایجاد تناسب مطلوب در برداشت از میادین مشترک وجود داشته باشد.  این کارشناس حوزه انرژی در برآوردی از میزان ضرر ناشی از ارزان‌فروشی نفت متاثر از شرایط تحریم بیان کرد: در دوره‌ای، به‌ویژه بعد از حمله روسیه به اوکراین که روسیه هم در رقابت با قاچاق‌فروشی قرار گرفت، میزان ضرر ناشی از ارزان‌فروشی نفت چشمگیر بوده، اما به‌نظر می‌رسد در یک سال اخیر کاهش یافته است.

حسن‌تاش در پایان درباره الگوی توسعه‌ای که در کشور حاکم است، گفت: به‌نظر می‌رسد متاسفانه ما الگوی روشنی برای توسعه نداریم و اصولا بعضی با توسعه و مفهوم آن به‌دلایل موهوم یا براساس برداشت‌های غلط، مخالف هستند.

ضعف دیپلماسی، عامل اصلی شرایط فعلی است

رئیس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی ایران درباره تاثیر تحولات فعلی منطقه بر حوزه نفت و انرژی بیان کرد: پیامدهای منفی هرگونه تنش‌های سیاسی در هر منطقه‌ای بیش از دستاوردهای آن است. درباره ایران نیز باتوجه به تنش‌های منطقه خاورمیانه، حتی به‌فرض درگیر نبودن ما، همین که بخشی از افکار مدیریتی درگیر این مسئله خواهد بود، سبب می‌شود نتوانیم تمرکز درستی بر مسائل اقتصادی داشته باشیم. این حداقل خسرانی است که تنش‌های سیاسی به ما وارد می‌کند.

آرش نجفی، رئیس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی ایران در پاسخ به سوال صمت مبنی بر اینکه آیا می‌توان روزی از سیطره دلارهای نفتی نجات پیدا کرد تا دست‌کم مسائل سیاسی برنامه‌های اقتصادی ما را دچار مشکل نکند، بیان کرد: من سوال شما را درست نمی‌دانم. ما نباید مشکلات ناشی از سوءمدیریت داخلی‌‌مان را به گردن دلارهای نفتی بیندازیم؛ عربستان در همسایگی ما با همین دلارهای نفتی که بسیار بیشتر از ما بوده، در حال ساخت نیروگاه‌های خورشیدی است، دارای صنعت بسیار پیشرفته نفت است، در حال اجرای پروژه‌های پیچیده پتروشیمی در ابعاد بسیار کلان است.

این کارشناس حوزه انرژی در این باره افزود: باید سوالات و پرسشگری‌ها به گونه دیگری باشد؛ باید بپرسیم چرا آنقدر هوشیاری در سطوح مدیریتی‌مان وجود ندارد که با پول نفت پروژه‌های توسعه‌ای اجرا کنند؟ چرا ما اقدامی برای توسعه صنایع پتروشیمی و پیچیده کردن آن نمی‌کنیم؟ چرا ما جوامع مهندسی و پژوهشی‌مان را مکلف به پیچیده کردن صنعت نفت نمی‌کنیم تا در نهایت قیمت فروش کالاهای حاصل از این صنایع افزایش یابد؟

لزوم آمادگی برای تغییر ذائقه انرژی دنیا

نجفی با تاکید بر اینکه در شرایط فعلی ما آمادگی اینکه درآمدهای نفتی‌مان صفر شود را نداریم، بیان کرد: ما باید آمادگی پیدا کنیم تا وقتی روزی ذائقه انرژی دنیا از نفت به حامل‌های دیگر تغییر پیدا کرد، آسیب‌های ناشی از این تغییر سلیفه برای ما در کمترین میزان ممکن باشد.

رئیس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی ایران در تشریح دلایل عقب‌ماندگی ایران در برداشت از میادین مشترک با همسایگان تصریح کرد: عوامل گوناگونی سبب برداشت اندک ما از میادین مشترک نسبت به همسایگان شده که از جمله این عوامل می‌توان به ضعف دیپلماسی و ضعف فناوری و تکنولوژیکی اشاره کرد. اگر خواهان افزایش برداشت از میادین مشترک هستیم باید قوای تکنیکالی‌مان را تقویت کنیم.

نجفی درباره تاثیر تحریم بر شرایط تجهیزاتی و امکانات در حوزه نفت بیان کرد: حتی در زمان تحریم هم ما آنچه را که می‌خواستیم برای کشور تامین کنیم، کردیم و اینکه تحریم را مانع ارتقای فناوری تجهیزات و زیرساخت‌های نفت می‌دانند، بیشتر شبیه بهانه است. در واقع عامل اصلی عقب‌‌ماندگی ما در این بخش عدم تعامل مناسب و ناتوانی از بده‌‌بستان‌های معقول با جامعه جهانی است.

سخن پایانی

کارشناسان ضعف دیپلماسی را عامل اصلی شرایط اقتصادی فعلی می‌دانند و بر این باورند که تا توسعه تعامل سرفصل مناسبات بین‌المللی‌مان قرار نگیرد، وضعیت فعلی برقرار خواهد بود؛ وضعیتی که در سال‌های آینده ما را در تناسب با کشورهای دیگر به سطحی نازل هدایت خواهد کرد. بر این اساس دولتمردان و مسئولان کشور را راهی جز گسترش تعامل و ارتقای سطح مناسبات با کشورهای منطقه و در مجموع جامعه جهانی نخواهد بود.