ناترازی، فرزند ناخلف انرژی
ذخیره‌سازی گاز، یکی از بهترین راهکارها برای حل مشکل ناپایداری عرضه گاز در صنایع در ماه‌های سرد سال است.
یکی از مهم‌ترین راه‌های برون‌رفت از ناترازی گاز، ذخیره‌سازی است. کشورهایی مانند روسیه که صادرکننده گاز هستند، برای ایجاد حاشــیه امن برای حفظ میزان صادرات، باید میزان ذخیره‌سازی گاز خود را افزایش دهند تا از امکان صادرات در همه فصول سال اطمینان حاصل کنند. دولت طرح‌های ذخیره‌سازی گاز را در پیش گرفته است که باید دید در زمستان امسال تا چه اندازه پاسخگوی ناترازی خواهد بود.ایران با دارا بودن بیـش از ۳۲.۱ تریلیون مترمکعب از ذخایر گاز طبیعی، بعد از روسیه، دومین کشور بزرگ دارنده ذخایر گازی در دنیا شناخته می‌شود و از کل ذخایر اثبات‌شده گاز طبیعی در دنیا، دارای سهم ۱۷.۱ درصد است. ایران باوجود داشتن چنین ذخایری، به‌دلیل ضعف در مدیریت منابع، در سال‌های اخیر با بحران شدید ناترازی گاز دست‌وپنجه نرم می‌کند که هر سال نیز میزان آن افزایش می‌یابد. ناترازی گاز هرساله بحران‌های بزرگی در صنعت به‌وجود می‌آورد تا جایی که برخی صنایع تا مرز تعطیلی پیش می‌روند.تا پیش از سال ۱۳۹۸، مدیریت ناترازی فصلی گاز تا حد بسیاری با کنترل بخش نیروگاهی قابل‌حل بود، اما در سال‌های اخیر، بخش صنعتی نیز به‌دلیل افزایش بی‌رویه مصرف گاز در بخش خانگی و محدودیت ظرفیت تولید با عدم‌تامین گاز مواجه شده است. یکی از مهم‌ترین راه‌های برون‌رفت از ناترازی گاز، ذخیره‌سازی است. کشورهایی مانند روسیه که صادرکننده گاز هستند، برای ایجاد حاشیه امن برای حفظ میزان صادرات، باید میزان ذخیره‌سازی گاز خود را افزایش دهند تا از امکان صادرات در همه فصول سال اطمینان حاصل کنند.
قطعی گاز صنایع و افت فشار گاز خانگی تکرار می‌شود؟
برای کشورهایی که واردکننده گاز هستند، باتوجه به متکی بودن این کشورها به واردات گاز، همواره دغدغه‌های سیاسی، اقتصادی، دیپلماسی و نظامی در تامین گاز از کشور مبدأ وجود دارد، بنابراین باید برای تامین پایدار گاز در همه فصول نسبت به افزایش ظرفیت ذخیره‌سازی اقدام کنند. میزان اتکای کشورها به گاز در میزان افزایش ظرفیت ذخیره‌سازی موثر است. اغلب کشورهایی که وابستگی کمتر از ۲۰ درصد دارند، سهم ذخیره‌سازی آنها نیز کمتر از ۲۰ درصد است. زمستان گذشته، ایران ناترازی گاز را به‌وضوح لمس کرد و بسیاری از صنایع به‌دلیل کمبود گاز تعطیل شدند و بخش خانگی نیز در نقاطی با قطعی و افت فشار گاز روبه‌رو شد. درحال‌حاضر میزان تولید گاز کشور به‌طورمیانگین در حدود ۸۰۰ میلیون مترمکعب است؛ به‌واسطه اینکه روند افزایش میزان تولید گاز با افزایش میزان مصرف، همخوانی نداشته و سبد انرژی کشور به‌شکل قابل‌توجهی به گاز متکی شده، ایران در زمستان با ناترازی بیش از ۲۵۰میلیون مترمکعبی گاز روبه‌رو است.مده افزایش مصرف در بخش خانگی، تجاری و صنایع غیرعمده رخ می‌دهد. میزان مصرف گاز در بخش خانگی، تجاری و صنایع غیرعمده در تابستان حدود ۲۰۰ میلیون مترمکعب است و در زمستان، این عدد به بالای ۶۰۰ میلیون مترمکعب در روز می‌رسد. براساس آمارهای شرکت ملی گاز، نمی‌توان سهم هر یک از ۳ بخش را در افزایش ۴۰۰ میلیون مترمکعبی تعیین کرد تا با انجام پروژه‌های بهینه‌سازی مناسب، میزان مصرف را کاهش داد. علاوه‌براین، بهینه‌سازی به‌تنهایی برای حل این مسئله کافی نیست و برای جبران ناترازی، افزون بر اجرای پروژه‌های بهینه‌سازی مصرف انرژی در همه بخش‌ها با هدف کاهش شدت مصرف، باید حفظ ظرفیت تولید کنونی، افزایش تولید گاز و افزایش ذخیره‌سازی گاز هم در دستور کار قرار گیرد. آیا همچون زمستان گذشته، شاهد قطعی گاز صنایع و افت فشار گاز خانگی خواهیم بود؟
مصرف‌کنندگان انگیزه‌ای برای کاهش مصرف ندارند
حبیب‌الله ظفریان، کارشناس انرژی به صمت گفت: انگیزه اقتصادی برای مردم عادی، بخش خصوصی و حتی برای بخش‌های دولتی برای ورود به طرح‌های بهینه‌سازی مصرف انرژی وجود ندارد. به‌عنوان‌مثال، در فصل زمستان که مصرف گاز در بخش خانگی افزایش می‌یابد، مصرف‌کنندگان خانگی هیچ انگیزه‌ای برای کاهش مصرف ندارند، چراکه اقدامات ساده‌ای مانند خاموش کردن یک بخاری اضافی، استفاده از نایلون برای پوشاندن پنجره‌ها در مناطق سردسیر یا حتی استفاده بیشتر از لباس در داخل منزل، از نظر اقتصادی برای آنها سودمند نیست. باتوجه به نرخ پایین گاز، این اقدامات هیچ انگیزه‌ای برای مردم و بخش خصوصی به‌وجود نمی‌آورد.
وی در ادامه توضیح داد: شاخص شدت انرژی در کشور ما چندبرابر کشورهای توسعه‌یافته است. برنامه هفتم انرژی که در تعامل مجلس با دولت مصوب شده، نشان می‌دهد که بهینه‌سازی مصرف انرژی به‌صورت واقعی در دستور کار قرار می‌گیرد. در حوزه انرژی، تصمیمات بسیار خوبی اتخاذ شده است که می‌تواند بهبود قابل‌توجهی در نابرابری‌های انرژی در کشور ایجاد و مشکلات این حوزه را رفع کند.
ظفریان با بیان اینکه بهینه‌سازی مصرف انرژی، مهم‌ترین موضوعی است که در برنامه هفتم تمرکز و تصمیمات مجلس در این زمینه تصویب شده، افزود: نخستین تصمیمی که تصویب شد، ذخیره‌سازی گاز طبیعی است؛ این تصمیم در لایحه دولت قرار داشت و مجلس آن را تقویت کرد.
استفاده از انرژی در حوزه‌های مختلف از جمله کشاورزی، صنعت، ساختمان و حمل‌ونقل انجام می‌شود. به‌عبارت‌دیگر، مصرف انرژی شامل بخش‌های متنوعی است و بهینه‌سازی مصرف آن یک وظیفه فرادستگاهی و بین‌بخشی است که با تشکیل سازمان مربوطه، مسئله بهینه‌سازی در هر حوزه را حل می‌کند.
تخفیف گازی بزرگ دولت به صنایع
وی عنوان کرد: در ابتدای امسال، به همه صنایعی که در فصل زمستان با کمبود گاز مواجه هستند، اعلام شد که در صورت سرمایه‌گذاری در زمینه ایجاد مخازن ذخیره‌سازی گاز، به‌میزان تمام ظرفیت مخزن مربوطه، گاز طبیعی یا سی ان جی، ال پی جی و ال ان جی در اختیار آنان قرار خواهد گرفت. دولت مشوق‌هایی هم برای صنایع در راستای سرمایه‌گذاری در ایجاد مخازن ذخیره‌سازی گاز در نظر گرفته که یکی از این اقدامات، تخفیف گازی بزرگی است که دولت به صنایع ارائه می‌دهد. به این صورت که نرخ گاز تحویلی به صنایع برای ذخیره‌سازی گاز، معادل تعرفه گاز طبیعی برای مصارف روزمره آنها خواهد بود.
ظفریان گفت: در فصول سرد سال، نرخ گاز به‌طرز چشمگیری افزایش می‌یابد، اما صنایع می‌توانند با ذخیره‌سازی گاز و استفاده از تخفیف گازی بزرگی که به‌عنوان پاداش سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های ذخیره‌سازی از دولت دریافت می‌کنند، در این فصول از گاز با نرخ مناسب استفاده کنند. از سوی دیگر، صنایع انرژی‌بر به‌دلیل کاهش تولید در فصول سرد سال و همچنین افزایش نرخ گاز طبیعی به‌عنوان سوخت یا خوراک، با افزایش نرخ بالا مواجه می‌شوند. با استفاده از گاز ذخیره‌شده، صنایع می‌توانند از توقف تولید جلوگیری کنند و سود قابل‌توجهی را به‌دست آورند.
او با تاکید بر اینکه ذخیره‌سازی گاز، بهترین راهکار برای حل مشکل ناپایداری عرضه گاز در صنایع در ماه‌های سرد سال است که مزایای بسیاری برای کشور و دولت دارد؛ افزود: آیین‌نامه‌ای برای ساخت و اختصاص گاز به مخازن ذخیره‌سازی به صنایع توسط دولت ابلاغ شده و از آنها خواسته شده است که در طول زمستان، سرمایه‌گذاری در ذخیره‌سازی گاز انجام دهند. این عمل به‌عنوان یک بازی دو سر با سود بالا محسوب می‌شود، زیرا صنایع می‌توانند در فصل گرما و زمانی که نرخ گاز پایین است، آن را ذخیره کرده و در زمان بالقوه افزایش نرخ کالاهای تولیدی خود، آن را مصرف کنند و بسیار سودآور باشند.
پیش‌بینی دولت برای ذخیره‌سازی گاز
این کارشناس بیان کرد: سرمایه‌گذاری صنایع صادراتی در زمینه ذخیره‌سازی گاز، می‌تواند منجر به افزایش فروش محصولات صنایع در فصل زمستان شود و در نتیجه، سود وارداتی برای دولت و کشور را به‌ارمغان بیاورد. بدیهی است که صنایع باید اختیار داشته باشند تا براساس امکانات، شرایط و نیازهای خود، مدل مناسبی از ذخیره‌سازی گاز را انتخاب کنند. اینکه دولت به صنایع اجازه داده باتوجه به قدرت فنی و مالی خود، در زمینه ذخیره‌سازی فعالیت کنند، یک انگیزه قابل‌قبول است.
وی در پایان گفت: دولت برای ذخیره‌سازی گاز در فصل گرم سال، زیرساخت‌های قانونی و فنی را پیش‌بینی کرده است. صنایعی که توان مالی لازم را دارند، در صورت عدم‌سرمایه‌گذاری در این حوزه و مواجه شدن با قطعی گاز در زمستان، به‌نوعی خود مسئول این مشکل هستند. صنایع بزرگ با توان مالی موردنیاز، باید باتوجه به زیرساخت‌های موجود، در زمینه ذخیره‌سازی گاز فعالیت کنند.
دلایل افزایش مصرف انرژی در ایران
حسن مرادی، کارشناس انرژی درباره ناترازی گاز به صمت گفت: دولت در سال‌های قبل تلاش کرده است تا توزیع منابع گاز را به‌گونه‌ای مدیریت کند که کمبود گاز در مصرف خانگی ایجاد نشود. امسال نیز دولت قصد دارد تا از وقوع کمبود گاز جلوگیری کند.
وی در ادامه افزود: با این حال، باید توجه داشت که تعادل بین مصرف و تولید گاز در کشور ما برقرار نیست و در صورت عدم‌افزایش منابع جدید، امسال نیز با چالش‌هایی مواجه خواهیم شد. کشور ما به‌اندازه چندین برابر کشورهایی با جمعیت مشابه، مصرف گاز دارد و مصرف ایران به‌اندازه کل مصرف کشورهای اروپایی تلقی می‌شود. در حقیقت، باید متوجه باشیم که در ایران شاهد مصرف بی‌رویه گاز هستیم.
مرادی خاطرنشان کرد: یکی از علل افزایش مصرف گاز در ایران، عدم‌انطباق وسایل گرمایشی با استانداردهای روز است. ایران یکی از کشورهای پرمنابع است و در رتبه دوم و پنجم از نظر ذخایر گازی و تولید قرار دارد. با این حال، در تامین گاز برای فصول سرد سال با مشکل روبه‌رو است. اگر مصرف گاز ایران را با سایر کشورها مقایسه کنیم، بدون‌شک می‌توان گفت که مصرف گاز در ایران بیشتر است؛ اما باید توجه داشت که این مقایسه بدون در نظر گرفتن شاخص‌ها و متغیرها انجام نمی‌گیرد، زیرا نیاز کشورهای مختلف به گاز متفاوت است.ناترازی گاز در کشور ما معلول یک‌سری مسائل جانبی است. یکی از مشکلاتی که ما داریم، گستردگی کشور است. تنها استانی هم که مشکل تامین گاز داشت، سیستان و بلوچستان بود که آن هم به شبکه اصلی وصل شد. هرروزه ده‌ها مشترک جدید به مشترکان قبلی گاز افزوده می‌شود، در حالی که منابع، ثابت هستند. مسئله صرفه‌جویی به‌هیچ‌وجه رعایت نمی‌شود و خود دولت هم به این موضوع اذعان دارد. موتورخانه‌هایی که در ادارات، اماکن تجاری و منازل در شهرهای بزرگ نصب شده‌اند، متاسفانه کاملا غیراستاندارد هستند.
وی همچنین افزود: شیوه مصرف گاز در کشور ما کم‌نظیر است، یعنی هیچ کجای دنیا به این شکل، گاز را مصرف نمی‌کنند. بنابراین، یکی از برنامه‌های دولت باید اصلاح سیستم‌های گرمایشی و شوفاژخانه‌های اداری، تجاری و صنعتی باشد. متاسفانه کارخانجات هم استفاده بهینه از گاز ندارند. به‌عنوان‌مثال، اگر یک کارخانه آلومینیوم‌سازی میزان مصرف گاز و برق خود را ۱۰ درصد کم کند، در حوزه انرژی سود کلانی به جامعه می‌رساند. اگر تمامی بخش‌های کشور، چه صنعتی و چه اداری، صرفه‌جویی گاز را دنبال کنند، موضوع ناترازی نیز حل می‌شود. البته این موضوع وظیفه دولت را از این بابت که به‌دنبال منابع جدید باشد، منتفی نمی‌کند. امیدواریم دولت همان‌طور که در طرح توسعه فاز ۱۱ پارس‌جنوبی اقدام کرد، بتواند باز هم اقدامات اجرایی صنعتی دقیقی انجام دهد و تولید نیز افزایش پیدا کند. یکی از دلایل ایجاد ناترازی گاز در ایران، مصرف بالای داخلی است. باتوجه به رشد جمعیت و توسعه صنعتی، مصرف گاز در داخل کشور افزایش یافته، همچنین، تولید گاز در ایران نیز در دوره‌های مختلف با مشکلاتی مواجه شده است. همین‌طور، مشکلاتی مانند ناتوانی در توسعه زیرساخت‌های لازم برای انتقال گاز، مشکلات مالی و اقتصادی و تحریم‌های بین‌المللی نیز ناترازی گاز در کشور را افزایش داده است. در نتیجه، حل این مسئله به غیر از صرفه‌جویی مصرف‌کنندگان، همت دولت در توسعه زیرساخت انرژی کشور را نیز می‌طلبد.
سخن پایانی
ایران دارای دومین ذخایر گازی جهان است و وجود این حجم از گاز طبیعی در کشور موجب می‌شود تا ظرفیت گسترده‌ای بر افزایش تولید، صادرات و توسعه زنجیره ارزش گاز طبیعی در کشور وجود داشته باشد. اما توسعه همه میادین گازی تاکنون در کشور مغفول مانده است و تولید گاز از میادین بزرگی همچون پارس‌شمالی انجام نمی‌شود. افزایش ظرفیت تولید گاز طبیعی به‌سادگی انجام نمی‌شود و علاوه بر تامین مالی، نیاز به گواهی‌های به‌روز و پیچیده‌ای دارد. به‌همین‌دلیل، ضروری است تا در کنار توسعه میدان، زیرساخت‌های ذخیره‌سازی گاز هم توسعه پیدا کند.همواره ذخیره‌سازی موجب از دست رفتن بخشی از گاز ذخیره‌شده می‌شود و ممکن است اقتصادی نباشد. با این وجود، برای کشوری که ناترازی قابل‌توجه گاز دارد، ذخیره‌سازی گاز در فصول گرم، تاثیر مهمی در شرایط ناترازی فصول سرد خواهد داشت، اما درحال‌حاضر ظرفیت ذخیره‌سازی گاز در کشور بسیار محدود است و تنها مخازن شوریجه و سراجه قابلیت ذخیره‌سازی گاز را با بازدهی مطلوبی دارند. بنابراین مسئله ذخیره‌سازی گاز، باید به‌صورت جدی مورد بررسی قرار گیرد و به‌عنوان یکی از راه‌حل‌های تاثیرگذار برای مسئله ناترازی گاز کشور، توسعه پیدا کند.
