اروپا در انتظار جهش نرخ کربن
اروپا در آستانه یکی از سختترین تغییرات اقلیمی و اقتصادی تاریخ خود ایستاده است؛ تغییری که با پایان یافتن سهمیههای رایگان انتشار و جهش بهای کربن، صنایع بزرگ و انرژیبر این قاره را وارد دورهای تازه از فشار، رقابت و هزینههای بیسابقه میکند. تازهترین اجماع پژوهشی نشان میدهد که نرخ کربن تا سال ۲۰۳۰ به مرز ۱۲۶ یورو برای هر تن خواهد رسید؛ رقمی که معنای آن برای صنعت اروپا، بازتعریف مدل تولید، بازنگری در انرژی و تسریع ناگزیر مسیر کربنزدایی است. اروپا رسما وارد عصر «کربن گران» شده است.
اروپا در آستانه یکی از مهمترین تحولات اقلیمی
اروپا در آستانه یکی از مهمترین تحولات اقلیمی و اقتصادی خود قرار گرفته است؛ تحولی که میتواند مسیر صنعت، انرژی و تجارت این قاره را تا سالها تحتتاثیر قرار دهد. اکنون، تازهترین اجماع پژوهشی نشان میدهد که نرخ کربن در اتحادیه اروپا در پایان این دهه نهتنها کاهش نخواهد یافت، بلکه با شتاب بیشتری مسیر صعودی خود را ادامه میدهد.
طبق گزارشی که مرکز GMK منتشر کرده، میانگین نرخ مجوزهای انتشار کربن (EUA) در سیستم تجارت انتشار اروپا (EU ETS) تا سال ۲۰۳۰ به حدود ۱۲۶ یورو برای هر تن CO₂ خواهد رسید؛ رقمی که از میانگین پیشبینیهای معتبرترین نهادهای پژوهشی جهان از بلومبرگ گرفته تا موسسه پوتسدام استخراج شده است. این پیشبینیها بازه نسبتا گستردهای از ۸۰ تا ۱۴۷ یورو را پوشش میدهد؛ اما نکته مشترک همه آنها روشن است: اروپا در مسیر افزایش مداوم نرخ کربن قرار دارد. روایت اصلی این تغییر، از دل سیاستگذاریهای جدید اتحادیه اروپا بیرون میآید. تا همین چند سال پیش، بسیاری از صنایع اروپایی برای حفاظت از رقابتپذیری خود، بخش عمدهای از مجوزهای انتشار را بهصورت رایگان دریافت میکردند. اما اکنون قوانین جدید، این وضعیت را دگرگون کرده است. از ۲۰۲۶ سهمیههای رایگان برای صنایعی که در معرض خطر جدی نشت کربن نیستند، تنها ۳۰ درصد خواهد بود، این سهمیهها تا ۲۰۳۰ کاملا حذف میشود و برای کالاهای مشمول CBAM نیز، سهمیه رایگان تا ۲۰۳۴ پایان خواهد یافت.
به بیان دیگر، نظامی که سالها با تخصیص رایگان در حال مدیریت انتشار بود، اکنون به نقطهای رسیده که باید هزینه واقعی کربن را از صنایع مطالبه کند. همین موضوع، محور اصلی انتظارات افزایشی در نرخ کربن است. متغیرهای بازار انرژی نیز این روند را تقویت میکنند. افزایش نرخ گاز طبیعی در اروپا باعث شده بسیاری از نیروگاهها دوباره به زغالسنگ روی بیاورند. این تغییر سوخت، بهطورطبیعی انتشار CO₂ را بالا میبرد و تقاضا برای مجوزهای انتشار را افزایش میدهد. در چنین شرایطی، سازوکار تثبیت بازار (MSR) نیز ممکن است با جذب بخش بیشتری از مازاد مجوزها، فشار افزایشی را تشدید کند و قیمتها را بالا ببرد.
سرمایهگذاری در کربنزدایی صنعتی
با این حال، داستان بازار کربن فقط روایت فشار و افزایش نیست. در کنار این روند صعودی، دو نیروی مهم؛ گسترش انرژیهای تجدیدپذیر و سرمایهگذاری در کربنزدایی صنعتی نقش تعدیلکننده ایفا میکنند. اروپا اکنون با سرعت قابلتوجهی در حال توسعه ظرفیت انرژی پاک است و این روند میتواند شدت تقاضا برای مجوزهای انتشار کربن را کاهش دهد.
عامل دیگری که ممکن است در آینده بازار را تغییر دهد، بررسیهای کمیسیون اروپا درباره ادغام جذب دائمی کربن (CDR) در سیستم تجارت انتشار است. اگر پروژههای حذف مستقیم CO₂ از اتمسفر وارد بازار شوند، نوعی «اعتبار کربن جدید» شکل خواهد گرفت؛ هرچند تحلیلگران معتقدند اثر آن تا پایان این دهه کم و محدود خواهد بود.
بازار کربن اروپا در هفتههای اخیر نیز نشانههایی از حرکتهای افزایشی بروز داده است. نرخ EUAs در ماه نوامبر برای مدتی از ۸۰ یورو گذشت. این افزایش تحتتاثیر خوشبینی صنایع انرژیبَر نسبت به برنامه جدید دولت آلمان برای کاهش هزینه برق از سال ۲۰۲۶ رخ داد.
آینده کوتاهمدت قیمتها نیز به چند عامل اختلاف نرخ بین گاز، زغالسنگ و دیگر سوختها، میزان تقاضای برق در زمستان و حجم سهمیههای عرضهشده در مزایدهها گره خورده است. این مجموعه عوامل، بازار را وارد دورهای از حساسیت بالا و نوسانپذیری کرده است.
واقعی شدن نرخ کربن
گزارش GMK تصویری روشن از آینده ترسیم میکند. اروپا در دهه پیشرو با ۳ واقعیت جدید؛ پایان سهمیههای رایگان و واقعی شدن نرخ کربن، افزایش تدریجی تقاضا برای مجوزهای انتشار، تغییر چهره بازار انرژی و سیاستهای اقلیمی روبهروست.
در چنین چشماندازی، رسیدن نرخ کربن به ۱۲۶ یورو نه یک احتمال دور از ذهن، بلکه نتیجه طبیعی سیاستگذاریهای اقلیمی سختگیرانه و روند جهانیگذار به اقتصاد کمکربن است. این تحول، نهتنها بازار کربن، بلکه ساختار صنعتی اروپا را نیز در سالهای آینده متحول خواهد کرد.
آشنایی با کربن
کربن چهارمین عنصر فراوان در جهان و دومین عنصر فراوان در بدن انسان است که با نماد C و عدد اتمی ۶ شناخته میشود. کربن برای حیات روی زمین ضروری است، زیرا این عنصر این توانایی را دارد تا انواع مختلفی از مولکولها را از طریق ایجاد پیوند کووالانسی بسازد. بنابراین کربن قادر است مولکولهای آلی که اجزای اصلی حیات به شمار میروند، هیدروکربنها که اجزای اصلی سوختهای فسیلی هستند و دیاکسیدکربن را که عامل به دام انداختن گرما در جو زمین است، بسازد.
کربن در اشکال مختلفی وجود دارد که از آن جمله میتوان به گرافیت و الماس اشاره کرد. الماس را سختترین ماده جهان مینامند، اما گرافیت نرم است و رسانا. همچنین کربن به شکل گاز CO۲ نیز وجود دارد و ترکیبات کربنی نقش پررنگی در فرآیندهای صنعتی نظیر تولید پلاستیک، مقاطع فلزی و تولید سوخت دارند.
شاید این گونه به نظر برسد که کربن از فلز ساخته شده، اما واقعیت ندارد. کربن به اشکال مختلف در طبیعت یافت میشود و همان طور که پیشتر اشاره کردیم، کربن همان زغالسنگ است. با این وجود میتوان کربن را به شکل گاز از گیاهان و حیوانات بهدست آورد. این موجودات، اکسیژن را تنفس میکنند و گاز دیاکسیدکربن پس میدهند.
همچنین مقداری از این گاز به صورت معمول در هوا وجود دارد و در جو زمین یافت میشود. این عنصر را میتوان در دل معادن در زمین نیز پیدا کرد. کافی است سنگ آهک یا گرافیت را پیدا کنید. کربن در زغالسنگ، نفت، پلاستیک هم یافت میشود. الماس با ظاهر جذاب و صیقلی خود نیز نوعی کربن است و جالب تر اینکه کربن در ترکیبات زندهای مانند کربوهیدراتها، پروتئینها و اسیدها هم وجود دارد. از آنجایی که کربن عنصر اصلی در ترکیب پروفیل فولادی و خود فولاد است، مقدار و کیفیت کربن بهکار رفته در آن مستقیما بر استحکام، کاربرد صنعتی و در نتیجه نرخ پروفیل در بازار تاثیر میگذارد. مفهوم سنگ کربن چیست؟ به موادی مانند زغالسنگ اشاره دارد که منبع انرژی هستند.
کربن فلز نیست و در دسته عناصر نافلزی قرار میگیرد، اما بهدلیل تنوع بسیار زیاد در شکل کربن، گاهی این تصور اشتباه بهوجود میآید. اگر بپرسیم کربن چیست و چه کاربردی دارد، باید گفت این عنصر پایه اصلی زندگی و بسیاری از صنایع مدرن است. سنگ کربن در طبیعت به صورتهایی مانند زغال، گرافیت و الماس دیده میشود که هرکدام ویژگیهای کربن را به شکلی متفاوت نشان میدهند. از نظر علمی، انواع کربن شامل آلوتروپهایی مانند الماس، گرافیت، فولرن و گرافن است. عنصر کربن با وجود اینکه گاهی به اشتباه با عنوان فلز کربن شناخته میشود، در اصل رسانایی و رفتار شیمیایی یک نافلز را دارد. یون کربن در واکنشهای شیمیایی نقش مهمی ایفا میکند و در پیوند با عناصر دیگر ساختار میلیونها ماده را میسازد. خالصترین کربن در جدول تناوبی همان الماس و گرافیت هستند. در نهایت فولاد کربنی چیست؟ آلیاژی از آهن و کربن است که استحکام آن به مقدار کربن وابسته است.
کاربرد کربن چیست؟
اربرد کربن در صنعت بسیار متنوع و فراوان است و نقشی اساسی در صنایع مختلف بازی میکند. از صنایع فولاد و آهن گرفته تا تولید برق و از صنعت شیمیایی تا خودروسازی و جواهرسازی، همه و همه به نوعی به کربن وابستهاند. در صنعت فولاد، کربن یکی از عناصر اصلی در آلیاژهای فولادی است که بر میزان سختی، استحکام و شکلپذیری فولاد تاثیر میگذارد. همچنین کربن نقش اساسی در فرآیند کاهش اکسید شدن آهن دارد.
در صنایع مرتبط با برق، گرافیت بهعنوان شکلی از کربن که قابلیت رسانا دارد، در قطعات الکترونیک مورد استفاده قرار میگیرد. در صنایع شیمیایی و داروسازی، کربن در تولید ترکیبات آلی از جمله پلیمرها، حلالها و داروها نقش اساسی دارد. باتوجه به اینکه کربن میتواند پیوندهای مختلفی ایجاد کند و ترکیبهای جدیدی به وجود بیاورد، برای ساخت مواد شیمیایی و داروها مورد استفاده قرار میگیرد. از پودر کربن خوراکی برای ساخت داروهای ضد اسید و کاهشدهنده سطح کلسترول نیز استفاده میشود.
کربن جامد است یا گاز؟
پاسخ دقیق این است که خود عنصر کربن در طبیعت بهصورت جامد دیده میشود، اما ترکیبات آن میتوانند گازی باشند. بسیاری از مردم به اشتباه تصور میکنند کربن یک گاز است، چون با گاز دیاکسیدکربن اشتباه گرفته میشود. وقتی میپرسیم آیا کربن جامد است، پاسخ علمی کاملا مثبت است. کربن در دمای محیط هرگز بهصورت گاز مشاهده نمیشود و تنها در فشارها و دماهای بسیار خاص میتوان رفتارهای متفاوتی از آن دید. کربن در طبیعت به چند صورت وجود دارد که همگی جامد هستند. ساختار الکترونی و تعداد الکترونهای کربن باعث شده است این عنصر بتواند پیوندهای بسیار پایداری بسازد. این ویژگی هم در صنایع اهمیت دارد و هم در نقش کربن در بدن انسان که اساس مولکولهای زیستی برپایه آن بنا شده است.
سخن پایانی
عنصر کربن یکی از فراوانترین عناصر در طبیعت است و در بخشهای مختلف زمین و بدن موجودات زنده یافت میشود. اگر بپرسیم کربن در طبیعت به چند صورت وجود دارد، پاسخ آن شامل کربن معدنی مانند زغالسنگ، الماس و گرافیت و کربنآلی در گیاهان و جانوران است.
