بر اساس تازه‌ترین آمارهای منتشرشده از بازار دارویی کشور، در نیمه نخست سال جاری مجموعاً ۱۵۶ هزار میلیارد تومان دارو توسط مردم خریداری شده است. این آمارها نمایی از وضعیت بازار دارویی ایران ارائه می‌دهند که در آن ۲۹۹ شرکت تأمین‌کننده و ۹۰ شرکت پخش فعال، با وجود چالش‌های متعدد، نقش مؤثری در حفظ پویایی چرخه تأمین دارو ایفا کرده‌اند.

ساختار ارزش بازار دارویی؛ سنگینی کفه به‌سود تولید داخل

بر اساس داده‌های رسمی، از مجموع 156 هزار میلیارد تومان ارزش ریالی بازار دارویی در نیمه نخست 1404، میزان 81.75 درصد (حدود 127 هزار و 500 میلیارد تومان) مربوط به داروهای تولید داخل و تنها 18.25 درصد (نزدیک به 28 هزار و 480 میلیارد تومان) مربوط به داروهای وارداتی بوده است.

این نسبت نشان می‌دهد که سیاست‌های تقویت تولید ملی در حوزه دارو، همچنان اثرگذار است و بخش اعظم نیاز دارویی کشور از داخل تأمین می‌شود، بااین‌حال، سهم نسبتاً بالای واردات از نظر ارزش ریالی، گواه آن است که اقلام وارداتی عمدتاً داروهای با فناوری بالا یا گران‌قیمت هستند.

بررسی عناوین داروهای واردشده به کشور نشان می‌دهد بیشترین هزینه‌کرد ایران در واردات داروها مربوط به ایمونوگلوبولین تزریقی است که برای درمان بسیاری از انواع بیماری‌ها از جمله نقص ایمنی و برخی انواع سرطان استفاده می‌شود، پس از آن آلبومین، واکسن اچ‌پی‌وی (برای پیشگیری از ابتلا به ویروس پاپیلومای انسانی) و انسولین آسپارت (برای درمان دیابت) بیشترین سهم بازار واردات دارو را به خود اختصاص داده‌اند.

بازار 28میلیاردعددی دارو؛ ایرانی‌ها ماهانه 4.6میلیارد عدد دارو می‌خرند

در مجموع، در نیمه نخست امسال 28 میلیارد عدد دارو در کشور تأمین شده است، این میزان نشان می‌دهد که میانگین مصرف ماهانه کشور حدود 4.6 میلیارد عدد دارو بوده است.

از نظر عددی نیز، بیش از 98 درصد از داروهای تأمین و توزیع شده در کشور، تولید داخل است و کمتر از 2 درصد وارداتی است، این نسبت از منظر سیاست‌های نظام سلامت، نقطهٔ قوتی مهم تلقی می‌شود که نشان از خودکفایی نزدیک به کامل در داروهای عمومی و پرمصرف دارد.

جغرافیای مصرف دارو در ایران؛ تهران در صدر

میان استان‌های کشور، تهران با مصرف 5.5 میلیارد عدد دارو، رتبه نخست مصرف را به خود اختصاص داده است، پس از تهران، استان‌های خراسان رضوی با 2.1 میلیارد عدد، اصفهان با 1.9 میلیارد عدد، فارس با 1.8 میلیارد عدد، مازندران و خوزستان هرکدام با 1.5 میلیارد عدد و آذربایجان شرقی با 1.4 میلیارد عدد در رتبه‌های دوم تا هفتم قرار دارند.

این توزیع جغرافیایی تا حد زیادی با تراکم جمعیت و تمرکز مراکز درمانی همخوانی دارد و می‌توان گفت که به‌طور تقریبی، پایتخت‌نشینان نزدیک به 17 درصد از کل داروهای مصرفی کشور را مصرف می‌کنند.

بالا بودن مصرف در استان‌های بزرگ دیگر مانند خراسان رضوی و اصفهان نیز حاکی از گسترش مصرف دارو در شهرهای بزرگ و افزایش مراجعه به خدمات درمانی است، در مقابل، استان‌های کم‌جمعیت‌تر و مناطق محروم‌تر سهم ناچیزی از بازار دارند که می‌تواند نشان‌دهندهٔ دسترسی محدودتر یا تفاوت در الگوی درمانی یا فرهنگ مصرف داروها باشد. بین استان‌ها، ایلام با مصرف کمتر از 200 میلیون عدد دارو، در پایین‌ترین رتبه استان‌های کشور از نظر مصرف عددی داروها قرار دارد.

پرمصرف‌ترین داروهای کشور کدام‌اند؟

میان اقلام دارویی، داروی سرماخوردگی بزرگسالان با مصرف 754 میلیون عدد در صدر فهرست قرار گرفته است، پس از آن، داروهای آ.اس.آ. (ASA)، فاموتیدین، متفورمین، آموکسی‌سیلین و لووتیروکسین به‌ترتیب بیشترین میزان مصرف را داشته‌اند.

جایگاه بالای آموکسی‌سیلین در فهرست داروهای مصرفی کشور، نشانه‌ای از تداوم مصرف بالای آنتی‌بیوتیک‌هاست؛ پیش از این نیز سازمان غذا و دارو اعلام کرده بود که میزان تجویز آنتی‌بیوتیک در کشور بالاست به‌گونه‌ای که اگرچه براساس استانداردها باید کمتر از 30 درصد نسخ تجویزی حاوی آنتی‌بیوتیک باشند اما بیش از 40 درصد نسخی که پزشکان ایرانی برای بیماران تجویز می‌کنند حاوی انواعی از داروهای آنتی‌بیوتیک است؛‌ مسئله‌ای که از دید متخصصان، نیازمند نظارت و آموزش بیشتر برای جلوگیری از مقاومت میکروبی است.

موفقیت در تولید، چالش در واردات

بررسی آمارها نشان می‌دهد که صنعت داروسازی ایران در سال 1404 توانسته است تقریباً تمام نیاز عددی بازار را از تولید داخل تأمین کند. این موفقیت نتیجه چند دهه سرمایه‌گذاری در ایجاد خطوط تولید، تقویت تولید داخلی و حمایت از تولید کالاهای ایرانی است،

با این حال، شکاف فناورانه در تولید داروهای جدید و بیولوژیک همچنان محسوس است. این داروها هرچند از نظر عددی سهم اندکی دارند، اما از نظر ارزش ریالی بخش بزرگی از هزینه‌ها را تشکیل می‌دهند، در واقع، واردات کمتر از دودرصدی داروها نزدیک به یک‌پنجم ارزش کل بازار را به خود اختصاص داده است، این مسئله می‌تواند زنگ خطری برای سیاست‌گذاران باشد تا سرمایه‌گذاری در فناوری‌های پیشرفته‌تر داروسازی را در دستور کار قرار دهند و مسیر بومی‌سازی داروهای نوین را تسریع کنند.