مهدی هاشم‌زاده، کارشناس حوزه انرژی، درباره طرح‌های پیشنهادی دولت برای اصلاح نظام یارانه بنزین اظهار کرد: یکی از گزینه‌های مطرح‌شده، اجرای مدل سه نرخی است که شامل ۶۰ لیتر بنزین با نرخ ۱۵۰۰ تومان، ۴۰ لیتر با نرخ ۳۰۰۰ تومان و مصرف مازاد با نرخ سوم خواهد بود. با این حال، اجرای این طرح بار دیگر از سوی مسئولان تکذیب شده است.

او با انتقاد از کارآمدی این مدل گفت: بنزین سه نرخی نه‌تنها تأثیر قابل‌توجهی در مدیریت مصرف ندارد، بلکه از منظر اقتصادی و سیاست‌گذاری نیز فاقد اثربخشی لازم است. به گفته وی، این طرح نمی‌تواند معضل اصلی بازار سوخت یعنی قاچاق را برطرف کند، چرا که قیمت بنزین آزاد در مرزها بیش از ۸۰ هزار تومان به ازای هر لیتر است و حتی تعیین نرخ سوم در محدوده ۱۰ هزار تومان نیز تأثیر بازدارنده‌ای نخواهد داشت.

هاشم‌زاده در ادامه افزود: همچنین عیب بعدی بنزین سه نرخی این است که بنزین به نرخ سوم شناخته می‌شود و همچنین مصرف بنزین نیز بعد از مدت کوتاهی کنترل نخواهد شد و از همه معایب بزرگ‌تر این است که تفاوتی بین مصرف صنعت حمل و نقل و مصرف شخصی افراد ایجاد نخواهد شد و کماکان تک‌سرنشینی صرفه خواهد داشت و شاهد تداوم سفرهای تک سرنشینی خواهیم بود. از طرف دیگر هیچ یک از دهک‌های مختلف جامعه ذی‌نفع اصلاح وضعیت بنزین با اجرای طرح بنزین سه نرخی نخواهد شد و در نهایت این طرح منجر به افزایش درآمد دولت بدون هیچ مزیتی برای دهک‌های مختلف جامعه خواهد شد.

این کارشناس انرژی با اشاره به طرح تخصیص یارانه بنزین به کد ملی در مقابل طرح پر از عیب بنزین سه نرخی خاطر نشان کرد: در مقابل طرح سه نرخی بنزین، موضوع تخصیص یارانه بنزین به کد ملی و تفکیک مصرف شخصی افراد از مصرف صنعت حمل‌ونقل قرار دارد. این طرح نه تنها معایب طرح سه نرخی کردن بنزین را ندارد بلکه با رویکردی جدید در اصلاح شیوه توزیع یارانه بنزین منجر به تقویت همراهی مردم با این طرح خواهند شد و مردم منتفع اصلی اجرای طرح تخصیص یارانه بنزین به کد ملی هستند.

هاشم‌زاده در تشریح طرح تخصیص یارانه بنزین به کد ملی یا همان بنزین به نفر افزود: در طرح تخصیص یارانه بنزین به کد ملی اولا ماهانه به هر کد ملی معادل 30 لیتر یارانه بنزینی به قیمت 1500 تومان پرداخت می‌شود و در مقابل اعطای یارانه بنزین صرفا محدود به مصارف شخصی افراد خواهد شد و در مقابل مصارف صنعت حمل و نقل مبتنی بر سوخت جایگزین بنزین مبتنی بر سوخت‌های برق، CNG و LPG خواهد بود و به این ترتیب صنعت حمل و نقل متولی اصلی تنوع بخشیدن به سبد سوختی کشور خواهد شد و به افراد فعال در این بخش مبتنی بر پیمایش چه در صنعت حمل‌ونقل عمومی چه در بخش حمل‌ونقل خصوصی، سوخت جایگزین بنزین به شکل یارانه‌ای تعلق خواهد گرفت و قیمت سوخت جایگزین هر ساله با تورم و معادل همین میزان افزایش خواهد داشت و تثبیت نخواهد شد. درضمن صرفا مبتنی بر پیمایش، یارانه سوخت جایگزین بنزین به خودروهای فعال در صنعت حمل‌ونقل تعلق خواهد گرفت.

وی ادامه داد: هر فرد مستثنی از اینکه خودرو دارد یا خیر، از سهمیه بنزین روزانه یک لیتر بنزین بهره‌مند خواهد شد و هر ماه حساب هر کد ملی 30 لیتر بنزین شارژ خواهد شد.

وضعیت مصرف هر فرد در طرح تخصیص یارانه بنزین به کد ملی چگونه خواهد بود؟

هاشم‌زاده کارشناس انرژی در رابطه با بهره‌مندی مستقیم مالی به نفع کسانی که مصرف بهینه دارند و مازاد سهمیه بنزین در هر ماه دارند؛ گفت: اگر کسی مصرفی از این بنزین یارانه‌ای خود نداشته باشد؛ به قیمت تعادلی در بازار آزاد نزدیک به قیمت صادراتی بازار (به طور مثال 80 درصد قیمت فوب و صادراتی بنزین ایران) بنزین خود را به فروش خواهد رساند و از محل مصرف بهینه‌سازی شده خود و حذف استفاده از خودروی شخصی و استفاده از حمل‌ونقل عمومی، از این محل بهره مالی خواهد برد. این بهره مالی برای یک خانواده 6 نفره در دهک‌های پایین جامعه که مصرفی از بنزین نداشته باشد بسیار چشم‌گیر است؛ به طور مثال همین خانواده 6 نفره معادل 180 لیتر بنزین سهمیه خواهد گرفت و اگر تمام این بنزین را مصرف نکند؛ در آخر ماه معادل 11 میلیون تومان از محل فروش سهمیه بنزین خود درآمد کسب خواهد کرد. با اعطای روزانه یک لیتر بنزین به هر کد ملی هشت دهک جامعه از این اصلاح و طرح تخصیص یارانه بنزین به کد ملی نفع خواهند برد و ضریب جینی کاهش بسیار چشم‌گیری پیدا خواهد کرد و مزیت طرح تخصیص یارانه بنزین به کد ملی این است که قیمت صنعت حمل و نقل به دلیل تخصیص یارانه سوخت جایگزین بنزین هیچ تغییری نخواهد کرد.

وی در ادامه افزود: در مقابل کسانی که بیشتر از سهمیه بنزین روزانه یک لیتر یا ماهانه 30 لیتر خود استفاده می‌کنند؛ باید به قیمت روز و نه از دولت و از مردم و در رقابت با صادرکننده بنزین، سهمیه مازاد خریداری کند و به این ترتیب، مصارف خارج از الگوی بهینه مصرف که به نوعی مشترکان پرمصرف بنزینی نیز لحاظ می‌شوند، با قیمت نزدیک به قیمت صادراتی بنزین را دریافت خواهند کرد و هزینه مصرف خارج از عرف خود را از طریق قیمت نزدیک به قیمت صادرات بنزین، توسط خود آن‌ها پرداخت خواهد شد.

مزیت‌های کلیدی و راهبردی طرح تخصیص یارانه بنزین به کد ملی برای کشور و مردم

این کارشناس انرژی در ادامه بیان مزیت‌های طرح بنزین به نفر خاطرنشان کرد: مزایای اجرای طرح تخصیص یارانه بنزین به کد ملی فقط در بهبود ضریب جینی و افزایش درآمد دهک‌های پایین و متوسط جامعه نیست؛ بلکه کشور نیز از این اصلاح وضعیت توزیع یارانه بنزین نفع خواهد برد. بزرگ‌ترین برد حاکمیت، ایجاد شفافیت در خروج بنزین از کشور و به صفر رسیدن قاچاق بنزین از کشور خواهد بود. دیگر مردم شهرهای مرزی نیازی به فروش سوخت خود به شکل غیررسمی به قاچاقچیان سوخت ندارند و به طور کاملا رسمی، سهمیه مازاد بر مصرف هر کد ملی توسط خود مردم به صادرکنندگان شفاف و مشخص بنزین انتقال داده می‌شود و معادل قیمت روز تابلو بورس انرژی، از صادرکننده برای هر لیتر بنزین، دریافتی خواهند داشت.

وی افزود: درآمد مردم از طرح تخصیص یارانه بنزین به کد ملی به شکل روز و تورم در رفته است و هر میزان تورم افزایش یابد، قیمت نهایی فروش سهمیه مازاد مردم نیز افزایش خواهد یافت و دیگر به مانند یارانه نقدی، سهمیه بنزین مردم آب نخواهد رفت و کاهش ارزش پیدا نخواهد کرد.

هاشم‌زاده مهم‌ترین مزیت طرح تخصیص یارانه بنزین به کد ملی را اصلاح نظام بازتوزیع رفاهی در مصرف انرژی کشور دانست و خاطرنشان کرد: مهم‌تر از بهبود ضریب جینی، افزایش درآمد دهک‌های پایین و متوسط جامعه و همچنین شکل‌گیری صادرات رسمی بنزین و صفر شدن قاچاق سوخت، ساختار جدید بازتوزیع رفاه در مصرف انرژی در کشور است که به جای اینکه پرمصرف‌ها نفع بیشتری از یارانه ببرند یا صرفا از محل افزایش مصرف انرژی، هر فرد رفاه بیشتری کسب کند؛ در طرح تخصیص یارانه بنزین به کد ملی، هر فرد خود به شکل اختیاری و برای کسب منافع بیشتر در نظام بازتوزیع جدید رفاهی حاصل از اجرای بنزین به نفر، به سمت بهینه‌سازی مصرف خواهد رفت. این مزیت کلیدی طرح تخصیص یارانه بنزین به کد ملی، مهم‌ترین اصلاح ساختاری در مصرف انرژی در کشور و نظامات بازتوزیع رفاه در کشور است.

آیا زیرساخت‌های حمل‌ونقل کشور برای اجرای طرح تخصیص یارانه بنزین به کد ملی آماده است؟

وی در ادامه افزود: مهم‌ترین سوالی که در مواجهه با این طرح مدنظر قرار می‌گیرد این است که نمی‌توان یک شبه زیرساخت موردنیاز برای نقل و انتقال افراد به محل کار خود را با این طرح ایجاد کرد و همچنین افرادی که با خودروی سواری خود و به شکل تک‌سرنشینی به محل کار خود می‌رفتند؛ در حال حاضر چه کاری باید انجام دهند؟

هاشم‌زاده در پاسخ به وضعیت حمل‌ونقل مردم در طرح طرح تخصیص یارانه بنزین به کد ملی اظهارنظر کرد: پاسخ به این سوال نیز کاملا مشخص است؛ اولا کما فی‌سابق، صنعت حمل‌ونقل عمومی و خصوصی از یارانه سوخت جایگزین بنزین بهره خواهد برد و از طرفی با واقعی شدن قیمت بنزین، به مانند کلیه کشورهای مختلف در دنیا، ابداعات جدیدی مبتنی بر سفر اشتراکی و همچنین حمل‌ونقل اشتراکی شکل خواهد گرفت. همین حالا، در سرویس‌های حمل‌ونقل خصوصی، گزینه‌ای مبتنی بر سفر اشتراکی فعال شده است که مبتنی بر هوش مصنوعی، نزدیک‌ترین نقاط مبدا سوار شدن دو فرد و همچنین نقاط مقصد پیاده شدن دو فرد را محاسبه می‌کند و به رانندگان پیشنهاد می‌دهد و سفر اشتراکی با هزینه بسیار کمتر از سفر شخصی و خصوصی فراهم شده است.

وی ادامه داد: از آن مهم‌تر، مدل جدیدی از حمل‌ونقل اشتراکی است که مبتنی بر یک مفهوم تحت عنوان هم‌پیمایی (carpooling) افراد با ماشین شخصی خود به جای سفر تک‌سرنشینی، با همراهانی که مقاصد و مبداها نیز به صورت هوشمند تعریف می‌شود؛ سفر خواهد داشت و به این ترتیب، سفر تک‌سرنشینی افراد به مدل هم‌پیمایی تبدیل خواهد شد و به این ترتیب، افراد با استفاده از سوخت بنزین، به صورت سفر اشتراکی و مبتنی بر هم‌پیمایی به محل کار خود خواهند رفت.

این کارشناس انرژی در پایان گفت: همچنین همه منابع حاصل از اجرای این طرح نظیر صادرات مازاد تولید بنزین کشور از 90 میلیون لیتر در روز تا منابع حاصل از کارمزد و مالیات خریدوفروش سهمیه‌ها و همچنین عوارض اخذ شده از صادرکنندگان بنزین، مبتنی بر محل اسکان فروشنده سهمیه، به زیرساخت‌های حمل‌ونقل افراد تعلق خواهد گرفت.