آتش ماشه بر جان بازارها
کیمیا ملکی: چهارم تیر ۱۴۰۴ در تقویم سیاسی و اقتصادی ایران به روزی حساس بدل شده است، روزی که شورای امنیت سازمان ملل با تکیه بر رأی‌گیری اخیر، عملا زمینه بازگشت تحریم‌های بین‌المللی را فراهم می‌کند. همان مکانیسم ماشه‌ای که سال‌ها همچون سایه‌ای بر سر اقتصاد ایران سنگینی می‌کرد. از چند روز پیش، خبر فعال شدن این مکانیسم در محافل اقتصادی و سیاسی دست‌به‌دست می‌شود و بازارهای داخلی پیش از آنکه آثار رسمی و اجرایی تحریم‌ها آشکار شود، با پیش‌بینی و واکنش‌های هیجانی خود را برای آینده‌ای مبهم آماده کرده‌اند. از صرافی‌ها گرفته تا طلافروشان، از تابلوی نرخ دلار تا نرخ تتر، همه‌چیز نشان می‌دهد که روان عمومی جامعه برپایه انتظارات نه‌چندان روشن، بر سرعت تغییرات می‌افزاید. حال جای سوال دارد که آیا مکانیسم ماشه چه اندازه می‌تواند بر طلا، سکه و دلار اثرگذار باشد و از سوی دیگر، مردم باز به تکرار رفتارهای هیجانی گذشته روی می‌آورند؟
سایه سنگین انتظارات
در روزهای منتهی به رأی‌گیری شورای امنیت، بازار ارز تهران حال و هوایی متفاوت داشت. دلالان و صرافی‌ها نرخ دلار را با احتیاط بالا می‌بردند و هر تغییر کوچک در فضای خبری به‌سرعت در نرخ‌ها بازتاب می‌یافت. دلار آزاد در هفته گذشته نوسانی پرشتاب را تجربه کرد و در کانال‌های بالای ۱۰۸هزار تومان تثبیت شد. معامله‌گران می‌گویند، از زمان جدی‌تر شدن بحث فعال‌سازی مکانیسم ماشه، موج تقاضای سفته‌بازی دوباره زنده شده است؛ چراکه بسیاری بر این باورند که بازگشت تحریم‌ها می‌تواند دسترسی به منابع ارزی کشور را سخت‌تر کند و در نتیجه، فشار بر بازار ارز داخلی افزایش یابد. در این میان، دولت و بازارساز تلاش کرده‌اند با تزریق محدود ارز، جو روانی را مدیریت کنند، اما تجربه‌های گذشته نشان داده است که در بزنگاه‌های سیاسی، سرمایه‌گذاران خرد با نگاه به آینده‌ای نامطمئن، معمولا هیجانی‌تر عمل می‌کنند و همین امر به شتاب گرفتن موج افزایشی کمک می‌کند.
تتر و رمزارزها
تتر در روزهای اخیر دوباره در کانون توجه فعالان بازار قرار گرفته است. با نزدیک شدن به زمان اجرای مکانیسم ماشه، اختلاف نرخ تتر در صرافی‌های ایرانی با دلار آزاد افزایش یافته و در برخی موارد تا چند صد تومان بالاتر معامله شده است. این تفاوت، همان پریمیومی است که از رشد تقاضای هراس‌زده ناشی می‌شود. بسیاری از خریداران خرد، تتر را به‌عنوان ابزاری برای دور زدن محدودیت‌های احتمالی و ذخیره ارزش در برابر سقوط ریال انتخاب می‌کنند. اما کارشناسان هشدار می‌دهند که اتکای بیش‌ازحد به تتر، در فضایی که سیاست‌گذار می‌تواند هر لحظه محدودیت‌های تازه‌ای بر درگاه‌ها و تراکنش‌ها اعمال کند، ریسک بزرگی است. برخی گزارش‌ها حاکی از افزایش حجم خریدهای خرد در صرافی‌های آنلاین طی هفته اخیر است. روندی که نشان می‌دهد مردم بار دیگر تجربه جهش‌های ارزی گذشته را به‌یاد آورده‌اند و سعی می‌کنند خود را در برابر شوک‌های احتمالی بیمه کنند.
انعکاس مستقیم دلار و هیجان عمومی
بازار طلا و سکه همواره آیینه تمام‌نمای تحولات ارزی در ایران بوده است. طی روزهای گذشته نرخ هر گرم طلای ۱۸عیار و سکه امامی متناسب با افزایش نرخ دلار رشد کرده و تقاضا در بازار خرده‌فروشی نیز افزایش یافته است. طلافروشان می‌گویند، برخی مشتریان در خریدهای کوچک، حتی به‌سراغ ربع‌سکه و سکه گرمی رفته‌اند، چراکه خرید این قطعات نیازمند سرمایه کمتر است و برای اقشار متوسط امکان ورود به بازار را فراهم می‌کند. رفتار مردم در این بازار، بیش از آنکه مبتنی بر تحلیل دقیق آینده اقتصاد جهانی یا حتی پیش‌بینی نرخ جهانی طلا باشد، بر محور روانشناسی جمعی می‌چرخد. تجربه تحریم‌های گذشته در ذهن بسیاری حک شده است و همین یادآوری کافی است تا عطش خرید سکه و طلا دوباره شعله‌ور شود. در این شرایط، هرچند بازار جهانی طلا نیز تحت‌تاثیر تنش‌های ژئوپلتیک روندی افزایشی را تجربه کرده، اما آنچه در ایران قیمت‌ها را جابه‌جا می‌کند، بیش از هر چیز، دلار و جو روانی است.
دهن‌کجی بورس به مکانیسم‌ماشه
بازار سهام در نخستین روز کاری هفته با صعودی قدرتمند به کار خود پایان داد. شاخص کل بورس با جهش ۵۳ هزار و ۲۶۹ واحدی معادل ۲.۱۱ درصد افزایش یافت و در سطح ۲میلیون و ۵۷۷ هزار و ۵۲۶ واحد ایستاد. شاخص کل هم‌وزن نیز با افزایش ۱۰ هزار و ۸۳۹ واحدی معادل ۱.۴۱درصد به عدد ۷۸۰ هزار و ۸۵ واحد رسید.
پایان معاملات شنبه ۵ مهر، ۶۵۱ نماد در محدوده مثبت قرار داشتند و تنها ۱۴۰ نماد منفی بودند.
بورس تهران در معاملات روز شنبه ۵ مهر ۱۴۰۴ یکی از متفاوت‌ترین روزهای معاملاتی خود را تجربه کرد. شروع منفی گسترده نمادها به‌سرعت جای خود را به رشد پرقدرت و صف‌های خرید متعدد داد. جهش بیش از ۵۳ هزار واحدی شاخص کل، افزایش چشمگیر شاخص هم‌وزن، ورود بیش از ۱.۳هزار میلیارد تومان پول حقیقی، خروج سنگین سرمایه از صندوق‌های درآمد ثابت و رشد قابل‌توجه صف‌های خرید از مهم‌ترین نشانه‌های این تغییر بودند.
سخن پایانی
چهارم تیر روزی که مکانیسم ماشه در شورای امنیت عملا فعال شده، برای اقتصاد ایران بیش از آنکه رویدادی صرفا حقوقی یا دیپلماتیک باشد، نماد یک تغییر روانی بزرگ است. در چنین بزنگاه‌هایی، بازارها زودتر از آنکه نتایج واقعی تحریم‌ها بر شاخص‌های اقتصادی نمایان شود، با پیش‌داوری و ترس واکنش نشان می‌دهند. دلار، تتر، طلا و سکه هر یک در حکم دریچه‌ای برای فرار سرمایه‌های خرد از ریال عمل می‌کنند، اما این فرار نه براساس محاسبه عقلانی، بلکه به پشتوانه خاطرات تلخ گذشته و ترس از آینده‌ای مبهم است. تجربه نشان داده است که اگر دولت در این مقاطع سیاستی قاطع و شفاف اتخاذ نکند، فضای هیجانی می‌تواند موجی بزرگ‌تر از واقعیت‌های اقتصادی بسازد و بازار را به‌سمت سقف‌های تازه‌ای سوق دهد. مکانیسم‌ماشه شاید در سطح بین‌المللی تنها یکی از ابزارهای حقوقی باشد، اما در بازار داخلی ایران، بهانه‌ای است برای بر هم خوردن تعادل شکننده‌ای که مردم هر روز برای حفظ دارایی‌های‌شان به آن متوسل می‌شوند. پرسش نهایی همچنان این است: آیا پنجم تیر سرآغاز جهشی تازه خواهد بود یا فرصتی برای آزمون تاب‌آوری اقتصاد ایران؟
همچنین در پایان لازم به ذکر است که خبرنگار روزنامه صمت برای بررسی بهتر این موضوع با فعالان حوزه طلا و جواهر این حوزه تماس حاصل کرد که معتقدند به‌دلیل آشفتگی موجود تا زمان ثبات بازار، قادر به پاسخگویی نخواهند بود.
